Ολίγα τινά, σχετικά µε τα πρόσφατα, λίαν στενάχωρα γεγονότα της στην Αθήνα Εθνικής Πινακοθήκης. Για εκείνη την έκθεση, την ονοµαζόµενη «η σαγήνη του αλλόκοτου», που κάλλιστα θα µπορούσε ο οποιοσδήποτε, παρατηρώντας την, να της αποδώσει και κάποιους άλλους τίτλους. Να, π.χ. µερικοί από αυτούς. Η αποστροφή της οµορφιάς, η ασχήµια τεκµηριωµένη, η ασέβεια επελαύνουσα, η ενθρόνιση της εωσφορικότητας, η ουσία του φρέατος της αβύσσου, η όψη της σκοτεινής εσωτερικότητας, η λατρεία της βλασφηµίας κ.α.
Τίτλοι µικροί µεν, που έχουν όµως πλέον τη σηµασία µεγάλων διανοητικών αµυντικών τειχών. Γιατί, ίσως κανείς τίµιος και λογικός άνθρωπος, δεν πρέπει να σιωπά, µπροστά στην εκάστοτε οδυνηρή πραγµατικότητα. Εάν βεβαίως δεν θέλει κάποτε να δει τα βουβά βράχια και τα λιθάρια, να µιλούν δυνατά και αυτά να κραυγάζουν, περιγράφοντας τις ολιγωρίες και τα ολισθήµατα της.
Εν πρώτοις, σχετικά, µερικά γενικά βεβαίως τετριµµένα µεν, αλλά εξόχως βαρυσήµαντα δε. Λοιπόν, µάνα φωνάζει ο νιος µάνα κι ο γέρος. Μανούλα µου, το παιδί και ο έφηβος µπροστά σε κάθε πρόβληµα, µπροστά σε κάθε βάλτο. Προχωρώντας, µεταφερόµαστε τώρα στο επίπεδο της χριστιανικής νοµοτέλειας, δεδοµένου ότι η ευσπλαχνικότερη µάνα όλων µας είναι η Παναγία µας. Μάνα µας γλυκιά, φωνάζουν παντού οι ορθόδοξοι µα και των άλλων δογµάτων οι πιστοί. Μαρία Αειπάρθενε, Μητέρα του Θεού, του Σωτήρα µας Χριστού, που σταυρώθηκε για όλους εµάς τους αδιόρθωτους παραβάτες της ευθείας οδού, τους εθελούσια τυφλούς, στο καλό, στο σωστό. Ω, Παναγίτσα µας καλή, λύτρωσε µας από τις παγίδες του πονηρού, από τον αντίχριστο διάβολο. Αλλά προχωρώντας πάλι, ξεφυλλίζοντας πάντα τις παλιότερες χρονοσελίδες, τις ίδιες ακριβώς επικλήσεις βοήθειας, αντιλαµβανόµαστε πως έχουµε ακούσει και από τους τότε πολίτες της αλησµόνητης Ρωµανίας µας. Από τους, ουσιαστικά δίχως τιµονιέρη, παντέρµους Βυζαντινούς, της εποχής του Πατριάρχη Σεργίου δηλαδή, που στην Κωνσταντινούπολη, περικυκλωµένοι από τους Αβάρους, είδαν τελικά, την Υπέρµαχο Στρατηγό, την Παναγία µας να τους διασώζει από τον όλεθρο. ∆όξα, δόξα να ΄χεις Παναγιά µας Γοργοϋπήκοε, αναφωνούσαν και εκατοντάδες χρόνια µετά τα αθάνατα παλικαριά του 1821, το ίδιο ακριβώς, έλεγαν αργότερα και οι ήρωες του Έπους του 1940. Μα έτσι είναι και έτσι, θα ΄ναι, πάντα. Όπου γνήσια χριστιανική καρδιά και φλέβα, εκεί η λατρεία και η τιµή, της Ουράνιας Βασίλισσας, της Χαράς των Αρχαγγέλων.
Από αυτά, τα διαχρονικά και τόσο συγκινητικά δεδοµένα, ας έρθουµε τώρα, σε µια άλλη, συµπληρωµατική διάσταση των πραγµάτων. Ας έρθουµε στα ηµερολόγια εκείνα, των απολύτως προσωπικών βιωµάτων. Σε εκείνα, που ενώ οι πρώτες σελίδες τους είναι οδυνηρότατες, στη συνέχεια, µε την επέµβαση της Μεγαλόχαρης, γίνονται θαυµασιότατες. Και να, ορίστε ευθύς µια µαρτυρία, ολόδικη µου, του γράφοντος, που µας οδηγεί σε κάποια όντως ολόπικρα χρόνια. Στα χρόνια του τραγικού ξεριζωµού µας στη Μικρασιατική καταστροφή. Τότε που το λιµάνι της Σµύρνης ήταν όλο µια φωτιά, τότε που η διαµαντόπετρα του Ελληνισµού, είχε πνιγεί στο αίµα. Τότε ακριβώς, που από την αρχή, µέχρι που έφτασαν στο αξεπέραστο πολυεθνικό λιµάνι, οι γονείς του πατέρα µου, έδεσαν για να µη χαθούν µέσα στο χάος, µε ένα σκοινάκι, τα χέρια τους µε εκείνα των παιδιών τους. Τότε που στη µικρή µοναχοκόρη της οικογένειας έδωσαν να κρατάει σφιχτά στην αγκαλίτσα της µια παλιά, ασηµένια εικόνα της Παναγίας, που της είχαν το λεγόµενο ακοίµητο καντήλι στη Μενεµένη, τη γενέτειρα τους. Τότε, που όπως έλεγε και ξανάλεγε βουρκωµένος ο πατέρας µου «έκανε, µας έκανε πάλι το θαύµα της η Πλατυτέρα των Ουρανών και µας διαφύλαξε όλους, αλώβητους». Τρίχα δεν έχασε κανείς µας, µα κι ούτε έναν Τούρκο ή Τσέτη δεν συναντήσαµε ώσπου να ανέβουµε πάνω στο πλοίο της σωτηρίας µας. Αλλά και άλλο ένα αξιόλογο, εµπειρία κι αυτή του µακαρίτη του πατέρα µου, ο οποίος γεροντάκι πια σε ένα ταξίδι του στο Κουσάντασι, αντίκρισε έκπληκτος έναν απλοϊκό γέρο Τούρκο, να κάνει µπόλικες µετάνοιες, εκεί µπροστά στο, όπως λέγεται, σπίτι της Παναγίας µας. Με ευλάβεια αληθινή. Ο Τούρκος…
Η Μεγαλόχαρη Παναγία, που κατά τους εκκλησιαστικούς πατέρες απολαµβάνει τα δευτερεία της Θεότητας στον ασύλληπτο, ατέρµονο, ουράνιο κόσµο. Η Θεοµήτωρ Μαριάµ, που τόσο την ύµνησαν µε τους χρωστήρες τους οι κορυφαίοι Ευρωπαίοι ζωγράφοι της Αναγέννησης. Όπως έπραξε και ο δικός µας, ο ∆οµήνικος Θεοτοκόπουλος στη ∆ύση, όπως ο Θεοφάνης ο Έλληνας στην Ανατολή, όπως ο αείµνηστος Κόντογλου πιο πρόσφατα. Η Παναγία του ∆εκαπενταύγουστου, του Γένους µας και του Παντός η φοβέρα προστασία, η χιλιοαγιογραφηµένη που και στην επίγεια ζωής της ακτινοβολούσε περισσότερο και από τον ήλιο. Όµως, για κοίτα. Να την στο στόχαστρο του νεοφανούς αποδοµητή καλλιτέχνη. Και όχι µόνο, µα που ακολουθούν και άλλοι, οι Αρχάγγελοι και ο Άγιος Χριστόφορος.
Αλλά και ο Άγιος Γεώργιος ο Καππαδόκης µετά. Ο τρανός µας Άγιος, που όπως λένε, µπορεί να κάνει έως και τρία θαύµατα ηµερησίως, απολύτως αυτοβούλως. Ο τροπαιοφόρος Άγιος Γεώργιος, που στις αγιογραφίες του απεικονίζεται πάντα φονεύων µε το µακρύ του δόρυ τον φοβερό δράκοντα των ερηµότοπων. Λοιπόν, την Τιµιωτέραν των Χερουβείµ και ενδοξωτέραν ασυγκρίτως των Σεραφείµ, τους αρχαγγέλους και τον Άγιο Χριστόφορο. Τον Αϊ- Γιώργη βοήθα µας, τον υπερασπιστή των φτωχών, τον προσφιλέστερο ίσως Άγιο του λαού µας.
Μα σχεδόν όλη την Ορθοδοξία στοχοποίησε µε τα αποκρουστικά τους έργα, αυτός ο τόσο γνωστός πλέον, ο εικονογράφος της ασχήµιας. Ο εικαστικός, που όµως πολύ απέχει εάν υπολογίσουµε τις αντιδράσεις της ελληνικής κοινωνίας από την όµορφη ιδιότητα, από το θεάρεστο λειτούργηµα του γνήσιου καλλιτέχνη. Είναι που λέµε, εδώ είναι, να τραβάει κανείς δηµοσίως τα µαλλιά του. Μα στα αλήθεια, είναι όντως καλλιτέχνες, όποιοι και όσοι διαστρέφουν τόσο ωµά τις επικρατούσες λατρευτικές αντιλήψεις που παρουσιάζουν τελικά το µαύρο σαν άσπρο και το άσπρο σαν µαύρο; Που επί τω προκειµένω, ένας από δαύτους ζωγράφισε τη Βασίλισσα των Αγγέλων σαν να πάσχει από εξόφθαλµη βρογχοκήλη; Καπνίζουσα και µε διογκωµένους οφθαλµούς; Σαν µία πανάσχηµη γυναίκα, σαν ένα γνήσιο φόβητρο, µε το µικρό κεφαλάκι ενός µαυρόασπρου δράκου στην αγκαλιά της; Μα και τον Αϊ- Γιώργη µας έπειτα, αυτόν τον Μεγαλοµάρτυρα µας, αντί να σκοτώνει τον παγκάκιστο δαίµονα, να τρυπάει µε το δόρυ του µια πανέµορφη πεταλουδίτσα; Να σκοτώνει δηλαδή το µικρότερο ζωντανό δείγµα, το περιφερόµενο ένθεν κακείθεν, σήµα κατατεθέν, της µεγαλύτερης πτερωτής αθωότητας; Ταλαντούχο πινέλο είναι αυτό; Η εκπληκτική και µαζική χειροποίητη παραγωγή ύβρεων; Ω, οποίες συνεχόµενες ύβρεις, (οι ύβρεις, των ύβρεων, όντως), διά χειρός του ίδιου πάντα ζωγράφου, του δυσφορούντος τα µάλα από τις εκθέσεις των ιερών εικόνων στους ναούς, κατά δηλώσεις του, στο ραδιόφωνο.
Τι να πει κανείς λοιπόν, γενικά τώρα, για την εποχή µας, τη νέα εποχή µας, που συχνά- πυκνά, προβάλλει, δίνει αλίµονο έµφαση στο ποταπό, στο άσχηµο, στο καλό, σηκώνοντας ψηλά τις σηµαίες της προσωπικής καλλιτεχνικής ελευθερίας; Και τελικά για το γνωστό θλιβερό γεγονός µία ακόµα απορία. Παίρνοντας τα πράγµατα από την αρχή, τελικά οι ευθύνες του εξοργισµένου Θεσσαλονικιού, καρδιοχειρουργού και βουλευτή και πολύτεκνου οικογενειάρχη από τη µία και της απέναντι του, νοµικά σαν αρµόδιος και υπεύθυνος φορέας Εθνικής Πινακοθήκης από την άλλη, πώς ακριβώς αυτές οι ως άνω ευθύνες επιµερίζονται; ∆ιότι, ναι, ο µέχρι πρότινος χρόνου, ήπιος εκπρόσωπος του Κοινοβουλίου µας, ξεκρέµασε και πέταξε πάνω στο δάπεδο του χώρου της Πινακοθήκης ό,τι θεώρησε πως τον προσβάλλει σαν άνθρωπο και προπαντός σαν Χριστιανό Ορθόδοξο, ναι, το έκανε βεβαίως αυτό διότι και βιντεοληπτικό υλικό σχετικό υπάρχει, αλλά και εξαρχής δεν το αρνήθηκε αυτό, την πράξη του αυτή, ποσώς. Από την άλλη όµως, στο οργανωτικό καταστατικό της Εθνικής Πινακοθήκης διαβάζουµε πως ο βασικότερος στόχος της λειτουργίας της είναι η ενδυνάµωση της αισθητικής καλλιέργειας του ελληνικού λαού αφενός και αφετέρου υπάρχει κι άλλος ένας σκοπός, που δεν είναι άλλος από τη διά των ποικίλων εκθέσεων της, περαιτέρω προώθηση της αυτογνωσίας µας ως έθνος. Όµως, για το πανελληνίως πια γνωστό, γεγονός αυτό, συνέβη κάτι παρόµοιο;
Εδώ βροντοφωνάζουν όλα. Μόνο οι πέτρες δεν έχουν βάλει ακόµη τις φωνές µπροστά σε όσους προσπαθούν να παρουσιάσουν έναν σοβαρό, καταξιωµένο γιατρό, που ξαφνικά τον τσίµπησε η αφρικανική µύγα και µπήκε εν εξάλλω καταστάσει στο υαλοπωλείο, στον συγκεκριµένο χώρο της Πινακοθήκης. ∆ύο όψεις έχει το νόµισµα, σε κάθε πλην ευτυχώς ή δυστυχώς, υπάρχει και το συν και τανάπαλιν. ∆ιότι, πώς να το κάνουµε; Στον εικοστό πρώτο αιώνα βρισκόµαστε, µάλιστα, αλλά δεν είναι η θρησκευτική πίστη κάτι παρωχηµένο, κάτι παρακατιανό. Να χλευάζεται συγκεκαλυµµένα και να παραµερίζεται ασύστολα κάποιες φορές, αµελητέα, αποδιοποµπαία ουρά της σωστής έστω, εντός ορίων, καλλιτεχνικής ελευθερίας; Όχι, όχι, διότι είναι η πίστις όπου υπάρχει το θεµελιωδέστερο των ανθρωπίνων συναισθηµάτων.
Τι άραγε να πούµε πλέον εµείς όλοι, οι µοιραίοι του ζόρικου, πολύ ζόρικου αιώνα µας; Ίσως µονάχα ένα, ξανά και ξανά, το σοφό λατινικό o tempora o mores, πως δυστυχώς απ’ ό,τι φαίνεται µε τούτα και µε τ’ άλλα, όπου να ΄ναι και αυτός ο άξονας της Γης θα αλλάξει, θα τροποποιηθεί. Μα ίσως, και κάτι άλλο ακόµα, µπορούµε να πούµε, πολλαπλά ουσιωδέστερο και ασφαλέστερο εχέγγυο της ψυχικής µας ηρεµίας και της αιώνιας σωτηρίας µας. Ω γλυκιά µας Παναγία, οχύρωνε µας από όσους δεν αγαπούν τον Υιό σου, φύλαξε µας από όλους, τους συνειδητά ή ασυνείδητα αρνητές ή διώκτες του Εσταυρωµένου µας Χριστού. Τον µόνον αιώνιον Βασιλιά που εξήλθε και του κόσµου τούτου, της ηφαιστειακής πλέον αµαρτίας, νικώντας…
*Ο ∆ηµήτρης Α. Ανδρικίδης είναι συγγραφέας, µέλος της Ένωσης Πνευµατικών ∆ηµιουργών ν. Χανίων
