ΚΑΠΟΙΑ γεγονότα, ηθεληµένα η επίσηµη Ιστορία µας τα προσπερνά, τα υποτιµά ή τα αποσιωπά! Έστω κι αν τυπικά αφιερώνει µερικές αράδες γι αυτά… ∆εν πρόκειται για “εθνική” αυτοσυγκράτηση, αλλά για µια φανερή κυβερνητική “δειλία” να αντιµετωπίσθούν εγγενείς αδυναµίες του παρελθοντος. Τα “οικεία κακά” που λέµε. Οι έθνικές συµφορές κι οι τραγωδίες πονούν, διχάζουν την κοινωνία και στοιχίζουν πολιτικά.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ διπλωµατία εξάλλου, απροετοίµαστη όπως πάντα, καταλαµβάνεται εξαπίνης από αναµενόµενες ή µη εξελίξεις. Έτσι, δεν αντιδρά δεόντως την κατάλληλη στιγµή, γι αυτό και κάνει το παν για να λησµονηθεί το γεγονός (Σεπτεµβριανά, Κυπριακό, Ίµια κ.λπ.)
…ΕΝΑ από τα πιο οδυνηρά µεταπολεµικά γεγονότα που προκάλεσε τον ξεκληρισµό χιλιάδων Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες (Κωνσταντινούπολη), είναι τα Σεπτεµβριανά του 1955, για το οποίο οι σύγχρονες γενιές ελάχιστα γνωρίζουν.
ΜΕ ΤΗΝ ονοµασία «Σεπτεµβριανά» εννοούµε το οργανωµένο πογκρόµ * της νύχτας της 6ης Σεπτεµβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη, εις βάρος κυρίως της ελληνικής µειονότητας, η οποία, αν και προστατευόταν από τη συνθήκη της Λωζάννης (1923), έγινε θύµα κατευθυνόµενου τουρκικού µένους: Καθοδηγούµενος τουρκικός όχλος, µε την ανοχή της αστυνοµίας και της κυβέρνησης, προκάλεσε βίαια επεισόδια κταστρέφοντας τις περιουσίες των Ελλήνων (Ρωµιών), των Αρµενίων και άλλων µειονοτήτων της Πόλης. Παρότι τα θύµατα ήσαν Τούρκοι υπήκοοι, που φορολογούνταν κανονικά και εκτελούσαν όλες τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο τουρκικό κράτος, υπέστησαν όχι µόνο βανδαλισµούς, πυρπολήσεις και λεηλασίες των µαγαζιών και σπιτιών τους αλλά και συνεχή ψυχολογικό εκφοβισµό, ώστε να εγκαταλείψουν την Πόλη. Η τροµοκρατία των Τούρκων δεν περιορίστηκε σε µερικά µαγαζιά, αλλά σε ό,τι έφερε ελληνικό όνοµα: σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, ακόµα και νεκροταφεία! Αφορµή για το πογκροµ έδωσε µια βοµβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεµάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη (τουρκικό προξενείο), που, όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, ήταν µια σκηνοθετηµένη προβοκάτσια της τουρκικής κυβέρνησης.
Η ΤΟΤΕ ΤΟΥΡΚΙΚΗ κυβέρνηση, µε την καθοδήγηση του πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές (Adnan Menderes, 1899-1961), ενορχήστρωσε έτσι τα γεγονότα, ώστε να επιτύχει άλλη µια “εθνοκάθαρση”. Η διανδρία Μπεντερές-Μπαγιάρ, µε τους συνεργάτες της, παραπέµφθηκαν σε δίκη από τον πραξικοπηµατία Τζεµάλ Γκιουρσέλ (27 Μαΐου 1960) που κατόπιν έγινε πρόεδρος της Τουρκίας! Κύρια κατηγορία; Η παραβίαση του (Κεµαλικού) Συντάγµατος, που βέβαια παραβίασε κι ο ίδιος ο Γκιουρσελ! Μεταξύ των άλλων κατηγοριών (εκτεταµένη κρατική διαφθορά) υπήρχε κι αυτή της οργάνωσης του ανθελληνικού πογκρόµ τον Σεπτέµβριο του 1955. Ο Μεντερές απαγχονίστηκε σε δηµόσια θέα.
ΤΟ ΘΕΜΑ είναι ότι µέχρι σήµερα, ελάχιστοι Τούρκοι (δηµοσιογράφοι, συγγραφείς κ.λπ.) ασχολήθηκαν µε τα “Σεπτεµβριανά”: ένα στίγµα βαρβαρότητας… Τόσο η πιεστική τουρκική στρατιωτική δικτατορία µε την προπαγάνδα της, όσο και ο φόβος πρόκλησης του “κοινού αισθήµατος” εναντίον όποιου Τούρκου εκφραζόταν υπέρ των Ελλήνων, επέβαλε µια πολυετή ένοχη σ ι ω π ή!
ΕΠΡΕΠΕ να περάσουν τουλάχιστον 50 χρόνια, ώστε ένας δηµοσιογράφος, ο γνωστός µας για την ευρύτητα αντιλήψεών του στα ελληνοτουρκικά, ο Μεχµέτ Αλί Μπιράντ, να µπορέσει να αναφερθεί σ’ εκείνα τα δραµατικά γεγονότα. Ο Αλί Μπιραντ έγραψε (πριν 20 χρόνια) µε σπάνια για Τούρκο ειλικρίνεια, στην Turkish Daily News (Σεπτέµβρης του 2005), το πιο κάτω αρθράκι, µε τίτλο “Η ντροπή των Σεπτεµβριανών” (1):
“Είµαι ένας από τους επιζώντες αυτόπτες µάρτυρες των γεγονότων που συνέβησαν στην Κωνσταντινούπολη, πριν 50 χρόνια. Τότε ήµουν 14 ετών. ∆εν καταλάβαινα γιατί έγιναν όσα έγιναν. Ωστόσο, το πέρας του χρόνου µε έκανε να καταλάβω τη σοβαρότητα των γεγονότων αυτών και πάντα θα φέρω µέσα µου τη ν τ ρ ο π ή γι αυτά τα γεγονότα. Παρότι ήταν το µόνο τέτοιου είδους περιστατικό, για το οποίο το τουρκικό κράτος επίσηµα παραδέχθηκε την ενοχή του και προσπάθησε να αποζηµιώσει τα θύµατά του, συνεχίζει να βαραίνει στη συνείδησή µας.
Ποτέ δεν θα µπορέσω να ξεχάσω. Ακόµα θυµάµαι αυτά που είδα στην περιοχή Μπεϊογλού µε µεγάλη δυσκολία. Έπρεπε να πάω στο Γυµνάσιο του Γαλατασαράι. Έφτασα στην περιοχή Μπεϊογλού µε µεγάλη δυσκολία. Όταν πήγα στο Τουνελ από το Καράκιοϊ, έµεινα ά ν α υ δ ο ς. Η σκηνή ήταν σοκαριστική. Ο πελώριος δρόµος έµοιαζε µε εµπόλεµη ζώνη, µε σπασµένα τα παράθυρα πολλών µαγαζιών στις δυο πλευρές του δρόµου και µε τα είδη τους σπαρµένα παντού στο δρόµο. Οι περαστικοί άρπαζαν ό,τι έβρισκαν µπροστά τους. Η σκηνή έµοιαζε σαν να ήταν η Ηµέρα της Κρίσης. Ήµουνα παιδί και δεν είχα ιδέα τι είχε συµβεί.
Αυτό που παρατήρησα αµέσως ήταν ότι ενώ κάποια µαγαζιά λεηλατούνταν, άλλα παρέµειναν άθικτα. Κοίταξα και είδα ότι υπήρχαν τουρκικές σηµαίες κρεµασµένες στα παράθυρα των µαγαζιών που δεν είχαν λεηλατηθεί, ενώ εκείνα που είχαν λεηλατηθεί είχαν ελληνικά ονόµατα στις επιγραφές τους… Αυτή η σκηνή έχει µείνει πάντα µαζί µου. Παρότι έχει περάσει µισός αιώνας, ακόµα α ν α τ ρ ι χ ι ά ζ ω, όταν τη θυµάµαι. Όταν διάβασα στις εφηµερίδες την επόµενη ηµέρα, αντιλήφθηκα την έκταση του ζητήµατος.
Στον δρόµο όπου κατοικούσαµε εµείς τότε, οι περισσότεροι γείνονές µας ήταν Έλληνες. Ήταν οι κ α λ ύ τ ε ρ ο ι φίλοι µου. Ξαφνικά κλείστηκαν µέσα στα σπίτια τους. ∆εν µιλούσαν σε κανέναν. Φοβούνταν ότι θα τους επιτεθούν. Εγώ ήµουν υπερβολικά µικρός για να καταλάβω. Γιατί να τους επιτεθούν; Γιατί ήταν διαφορετικοί εκείνοι από εµένα;
Οι ελληνικές οικογένειες στη γειτονιά µας άρχισαν να µετακοµίζουν. Μετά το 1963 κανένας τους δεν είχε µείνει. Έφυγαν από την Κωνσταντινούπολή. Πήραν µαζί τους ένα σηµαντικό πολιτισµό, ένα διαφορετικό “χρώµα” και τρόπο ζωής. Μας άφησαν µόνους να ζήσουµε τις ά χ ρ ω µ ε ς ζωές µας. Αργότερα, γεµίσαµε τ ύ ψ ε ι ς. Όµως, ήταν υπερβολικά αργά”
ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ καλά τους Τούρκους. Η διπλωµατία τους απέναντι στη χώρα µας, ανέκαθεν ήταν και παραµένει “τα δικά µου δικά µου και τα δικά σου πάλι δικά µου!”. Κι αυτά σε συγκυρίες που ο διεθνής παράγοντας (ΗΠΑ, ΕΕ) την ευνοούν αφάνταστα. Όπως τότε, όπως στο Κυπριακό, όπως στα Ίµια, όπως σήµερα… Ίσως οι λαοί, να αντιτίθενται στις πολιτικές των κυβερνώντων τους, όµως, η “απληστία”, ο ανιστόρητος αναθεωρητισµός, η µεγαλαυχία, το ενεργειακό, ο µεγαλοϊδεατισµός εξακολουθούν να κινούν τα νήµατα της Ιστορίας. Ο “πλανηταρχισµός” σήµερα είναι ζωηρότερος παρά ποτέ. ∆υαρχίες ή τριαρχίες είναι έτοιµες να µοιράσουν τον κόσµο εκ νέου.
ΟΙ ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ, εκ των υστέρων φωνές λογικής για τις “αδικίες της ιστορίας”, όπως η παραπάνω γραφή του Μεχµετ Αλί Μπιράντ, δυστυχώς, είναι σταγόνες στον ωκεανό και δεν διορθώνουν την κατάσταση, έστω κι αν είναι αναγκαίες. Από εµάς απαιτείται συνεχής επαγρύπνηση και ετοιµότητα για όλα. (Στ.Γ.Κ., 5-9-25)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1)Mehmet Ali Birand, 1941—2013):Τούρκος δηµοσιογράφος, σχολιαστής και συγγραφέας. “Η ντροπή των Σεπτεµβριανών”, πρωτοδηµοσιεύτηκε στην Turkish Daily News. Το κείµενο αναδηµοσίευσε στα ελληνικά η εφηµερίδα “Τα Νέα” (8/9/2005)
* ρωσική λέξη погром που σηµαίνει «συντριβή»
