«Η οικοδόµηση ενός κόσµου των ορίων και όχι της τεχνολογικής επιτάχυνσης, του οποίου βασικός πυλώνας είναι τα τεχνολογικά όρια, είναι επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε για την ανθρωπότητα και προϋπόθεση για την ανάσχεση της µετάβασης σε µια µετανθρώπινη κατάσταση».
Αυτό υποστηρίζει, µεταξύ άλλων, ο αφυπ. Καθηγητής Πολιτικής Οικονοµίας στο Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων Χάρης Ναξάκης ο οποίος πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κουκκίδα, το νέο του βιβλίο µε τίτλο: “Ο Τεχνοκόσµος – ψηφιακό κεφάλαιο, τεχνητή νοηµοσύνη, µετα-ανθρωπινότητα και τεχνολογική αποανάπτυξη”.
Στο βιβλίο αυτό, ο Χανιώτης ακαδηµαϊκός και συγγραφέας επιχειρεί να ανιχνεύσει δοµικές µεταβολές που συντελούνται στην οικονοµική και κοινωνική σφαίρα των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, ενώ παράλληλα υποδεικνύει µια διέξοδο από τα σύγχρονα “δεσµά” που απειλούν τον άνθρωπο.
ΝΕΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ – ΝΕΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
«“Ο Τεχνοκόσµος-ψηφιακό κεφάλαιο, τεχνητή νοηµοσύνη, µετα-ανθρωπινότητα και τεχνολογική αποανάπτυξη” είναι ένα δοκίµιο µου για τον τεχνοπολιτισµό», αναφέρει ο κ. Ναξάκης, µιλώντας στις “∆ιαδροµές” και συνεχίζει: «Τριάντα χρόνια και κάτι από την εκπόνηση της διδακτορικής µου διατριβής, στην οποία είχα χαρακτηρίσει ως πληροφοριακό (ψηφιακό) καπιταλισµό την µετάλλαξη µε όχηµα τις νέες τεχνολογίες, του βιοµηχανικού καπιταλισµού, στο δοκίµιο αυτό αναθεωρώ την άποψη αυτή. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις επιτάσσουν να τεθούν τα παρακάτω ερωτήµατα: Τί πουλάει η Google και το Facebook; Τί είναι τα άυλα εµπορεύµατα και το ψηφιακό κεφάλαιο; Οι αλγόριθµοι παράγουν ορθό λόγο και κατασκευάζουν ψυχές και η τεχνητή νοηµοσύνη αναλαµβάνει την εξουσία; Από πού θα προέρχονται τα εισοδήµατα και τα κέρδη σε µια κοινωνία γενικευµένης εκτόπισης της εργασίας από την τεχνητή νοηµοσύνη και τα ροµπότ; Ποιες είναι οι νέες ιδιοκτήτριες τάξεις; Είναι πρόοδος του πολιτισµού, τεχνολογική καινοτοµία, να µετατρέπονται οικειοθελώς οι άνθρωποι σε εµπορεύµατα, να αποξενώνονται στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης από τις πραγµατικές ανθρώπινες σχέσεις, µετατρεπόµενοι σε κυνηγούς των κλικ; Εξανθρωπίζεται η τεχνολογία, υπάρχουν περιθώρια για έναν τεχνολογικό διαφωτισµό; Τί σηµαίνει ένας πολιτισµός των τεχνολογικών ορίων; Είναι η τεχνολογία ουδέτερη και η χρήση της καλή ή κακή;».
Η ΑΝΑ∆ΥΣΗ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟΚΟΣΜΟΥ
Στον πυρήνα του προβληµατισµού που αναπτύσσει ο κ. Ναξάκης βρίσκεται το ερώτηµα «µήπως βρισκόµαστε στην αρχή του µετασχηµατισµού της κοινωνίας σε έναν νέο κοινωνικό σχηµατισµό, πέραν του καπιταλισµού, τον οποίο θα ονοµάσουµε τεχνοκόσµο και συνιστά µια εφιαλτική ουτοπία, µια ριζική αλλαγή παραδείγµατος και όχι απλώς µια µετάλλαξη του καπιταλισµού σε ψηφιακό, για την τέταρτη βιοµηχανική επανάσταση;».
Ο ίδιος απαντώντας σε αυτό, σηµειώνει πως υπάρχουν 7 λόγοι που συνηγορούν ότι σήµερα έχουν ενεργοποιηθεί οι κοινωνικοοικονοµικές διεργασίες εξόδου από τον καπιταλισµό και εισόδου στον τεχνοκόσµο:
– Ο άνθρωπος εµπόρευµα. Οι γιγάντιες πλατφόρµες του διαδικτύου, το ψηφιακό κεφάλαιο, δεν αποκοµίζουν κέρδη, όπως στον καπιταλισµό, από την απλήρωτη εργασία του εργάτη, αλλά από την δωρεάν διάθεση του εαυτού µας, των προτιµήσεών µας, του τρόπου ζωής µας, που ως πληροφορία τα ψηφιακά µονοπώλια πουλάνε στις διαφηµιζόµενες εταιρίες.
– Ενώ στον καπιταλισµό τα κέρδη προέρχονται κυρίως από τον χώρο της υλικής παραγωγής, στον αναδυόµενο τεχνοκόσµο τα κυρίαρχα εµπορεύµατα είναι τα άυλα.
– Ταυτόχρονα οι συµβολικές άυλες αξίες, κύρος της φίρµας, στύλ, σπανιότητα, καινοτοµία, χαρακτηρίζουν ένα όλο και αυξανόµενο αριθµό προϊόντων ευρείας κατανάλωσης (αυτοκίνητα, κινητά, ρούχα, παπούτσια), µε αποτέλεσµα το κέρδος να είναι προϊόν µιας προσόδου καινοτοµίας. Τα άυλα συµβολικά αγαθά δεν λειτουργούν µε τους κλασικούς νόµους της αγοράς.
– Η πληροφορικοποίηση, η ροµποτοποίηση και η τεχνητή νοηµοσύνη, οδηγούν στην µαζική απόσυρση της εργασίας από την παραγωγή, διότι επιτρέπουν την παραγωγή αυξανόµενων ποσοτήτων εµπορευµάτων µε όλο και µικρότερη ποσότητα εργασίας.
– Ποιος θα αγοράζει όµως τα επορεύµατα όταν τα εισοδήµατα από την αµοιβή της εργασίας θα έχει πέσει σε ένα ιστορικό ελάχιστο, λόγω της εκτόπισης της εργασίας από την παραγωγή; Για να µην καταρρεύσει η εµπορευµατική κοινωνία οι καταναλωτές θα δηµιουργηθούν τεχνητά µέσω ενός “βασικού εισοδήµατος για όλους”, χωρίς υποχρέωση εργασίας.
– Το αναδυόµενο ψηφιακό κεφάλαιο είναι οι νέες ολιγαρχικές ελίτ, οι οποίες έχουν αρχίσει να γίνονται κυρίαρχες σε σχέση µε τους καπιταλιστές της βιοµηχανικής περιόδου.
– Τέλος, ίσως η πιο κρίσιµη παράµετρος εξόδου από τον καπιταλισµό και εισόδου στον τεχνοκόσµο, είναι ότι οι νέες τεχνολογίες και κυρίως η τεχνητή νοηµοσύνη και η γενετική µηχανική, οδηγούν στην έξοδο του ανθρώπου από τον λόγο και το σώµα του, στον εκµηχανισµό της ανθρώπινης φύσης, στην εξάρτηση της βιολογικής και κοινωνικής νοηµοσύνης των ανθρώπων από την υπολογιστική νοηµοσύνη των µηχανών.
Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ
Απέναντι σε αυτή τη νέα, αναδυόµενη πραγµατικότητα, ο κ. Ναξάκης τονίζει ότι το ερώτηµα που καλούµαστε να απαντήσουµε είναι αν θα ακολουθήσουµε την τεχνολογική επιτάχυνση ή την τεχνολογική αποανάπτυξη.
«Η απάντηση είναι ένας πολιτισµός των ορίων, ένας άλλος κόσµος από τον σηµερινό της απληστίας, της ανεξέλεγκτης επέκτασης της οικονοµικής σφαίρας, της κάλυψης κάθε επιθυµίας και απόλαυσης µε εµπορεύµατα», αναφέρει ο ίδιος και εξηγεί: «Ένας πολιτισµός των ορίων έχει ως συστατικό του στοιχείο τα τεχνολογικά όρια, δηλαδή, την τεχνολογική αποµεγένθυση: Έξοδος από τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης, όρια στην ροµποτοποίηση, λιγότερη δουλειά, δουλειά για όλους, απόσυρση από την χρήση καταναλωτικής καινοτοµίας, εθελουσία απόσυρση και θέσµιση απαγορεύσεων στις γενετικές ενισχύσεις, ήπια τεχνολογία. Όσον αφορά το τελευταίο, την επιλογή της ήπιας αντί της σκληρής τεχνολογίας, αυτό σηµαίνει: ιατρική της πρόληψης αντί αυτή της επιδιόρθωσης µέσω της βιοτεχνολογίας, στον τοµέα της γεωργίας προτεραιότητα στην οργανική γεωργία και όχι στην χηµική, στον τοµέα της ενέργειας ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών ενέργειας και έξοδο από τις σκληρές τεχνολογίες της καύσης του πετρελαίου και της πυρηνικής ενέργειας. Το κριτήριο µε βάση το οποίο πρέπει να επιλέγεται µια ήπια τεχνολογία είναι αυτό της βιωσιµότητας, της αναδηµιουργίας δηλαδή των αποθεµάτων που απαιτούνται για να αναπαραχθεί, διότι κάθε τεχνολογική καινοτοµία που είναι εφικτό να παραχθεί και να εφαρµοστεί δεν είναι και βιώσιµη. Ήπιος τεχνολογικός δρόµος είναι η χρήση ευέλικτων µηχανών πολλαπλής χρήσης, προσανατολισµένων στην παραγωγή ανθεκτικών προϊόντων µακράς διάρκειας ζωής, τεχνολογιών που είναι επιδιορθώσιµες από τον άνθρωπο, αφήνουν περιθώρια αυτενέργειας και αυτονοµίας, αναδεικνύουν τα ταλέντα µιας κοινότητας, στηρίζονται στην ανθρώπινη επιδεξιότητα και υποστηρίζουν µια παραγωγή µικρής κλίµακας».
ΤΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΘΕΛΟΥΜΕ;
Καταλήγοντας ο κ. Ναξάκης υπογραµµίζει πως «στον τεχνοκόσµο, σε σχέση µε τον καπιταλισµό, δεν θα έχουµε απλώς αλλαγή των όρων της εκµετάλλευσης αλλά ριζική αλλαγή του υποκειµένου».
«Εκείνο λοιπόν που χρειαζόµαστε δεν είναι να πάρουµε πίσω την ψηφιακή µας ζωή, αλλά να εξέλθουµε από τον εικονικό κόσµο, στον οποίο δεν πουλάµε απλώς τον εαυτό µας ως εµπόρευµα µέσω των αναζητήσεων που κάνουµε στην Google, στην Amazon ή στο Facebook, αλλά συµβάλλουµε ταυτόχρονα πουλώντας τις εµπειρίες µας να κατασκευάζονται µέσω της τεχνητής νοηµοσύνης µηχανές, αντίγραφα του εαυτού µας, του χειρότερου εαυτού µας, της χρησιµοθηρικής και εργαλειακής διάστασης της ανθρώπινης συµπεριφοράς. Αυτή η εργαλειακή διάσταση οδηγεί µέσω των γενετικών ενισχύσεων στην κυριαρχία µιας κάστας επαυξηµένων ανθρώπων στους νέους προλετάριους, οι οποίοι τελικά θα είναι οι παρίες της τεχνολογικής επιτάχυνσης. Εποµένως, ζητούµενο είναι η έξοδος από ένα κόσµο στον οποίο οι καταναλωτές θα πληρώνονται χωρίς να εργάζονται για να καταναλώνουν, τα εµπορεύµατα θα αγοράζουν τους καταναλωτές, έξοδος από ένα κόσµο πλήρους εµπορευµατοποίησης όπου ορισµένοι θα καταναλώνουν συµβολικά εµπορεύµατα κύρους, κοινωνικής θέσης, άλλοι τα εικονικά αντίγραφα του ναρκισσιστικού εαυτού τους και άλλοι ως παρίες θα είναι στο περιθώριο της µεγαµηχανής. Έξοδος από έναν κόσµο όπου η ανθρωποποίηση των µηχανών και η µηχανοποίηση του ανθρώπου θα οδηγήσει σε µια πλήρη αυτονόµηση του λόγου από τον άνθρωπο και την µετατροπή του ως εργαλειακού λόγου σε ένα λόγο ενάντια στον άνθρωπο. Η οικοδόµηση ενός κόσµου των ορίων και όχι της τεχνολογικής επιτάχυνσης, του οποίου βασικός πυλώνας είναι τα τεχνολογικά όρια, είναι επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε για την ανθρωπότητα και προϋπόθεση για την ανάσχεση της µετάβασης σε µια µετανθρώπινη κατάσταση».
