Toυ:
ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ
Tα πλήθη των επισκεπτών που έρχονται στον τόπο μας αυτή την εποχή (και μάλιστα εν όψει Δεκαπενταύγουστου) δε μπορούν να φανταστούν τις ταλαιπωρίες και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι επιβάτες πριν από 50, 60 ή περισσότερα χρόνια, στη γραμμή Χανιά – Πειραιάς. Η σύνδεση με τον Πειραιά, που σήμερα γίνεται από τη Σούδα, κάποτε ένωνε συγκοινωνιακά τις μεγαλύτερες πόλεις της Κρήτης μεταξύ τους και μέσω της Ερμούπολης (συνήθως) το νησί μας με το μεγάλο αθηναϊκό επίνειο. Κάμποσοι απ´ τους παλιότερους, κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους από τέτοια ταξίδια, που όπως είναι φυσικό ήταν σπάνιο να συνέβαιναν περισσότερο από μία ή δύο φορές στη ζωή τους. Άλλες εποχές, άλλα ήθη, άλλες ανάγκες. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ήδη από τα τέλη της τουρκοκρατίας (μετά το 1860) τα ατμόπλοια από την Κων/πολη, την ελεύθερη Ελλάδα, αλλά και τη δυτική Μεσόγειο (Μασσαλία, Τεργέστη, Λιβόρνο) και την Αλεξάνδρεια, άρχισαν τακτική συγκοινωνία και με τα Χανιά. Συνήθως η άφιξη, η παραμονή και η αναχώρηση δεν ήταν προκαθορισμένες, αλλά αναγγέλλονταν με τη βοήθεια των τελάληδων της εποχής. Τα πλοία αυτά άραζαν έξω από τον φάρο στο λιμάνι των Χανίων και επιβάτες κι εμπορεύματα μεταφέρονταν από τους τουρκοκρητικούς συνήθως βαρκάρηδες στη στεριά (και το αντίστροφο) στην προκυμαία μπροστά στο Γιαλί Τζαμισί. Σε περιπτώσεις κακοκαιρίας γινόταν -κατ´ εξαίρεση- μέσω Σούδας, που την εποχή αυτή δεν είχε ακόμα μεγάλη προβλήτα. Με τη λήξη της περιόδου της Κρητικής Πολιτείας η συγκοινωνία με τον Πειραιά έγινε τακτικότερη, σταμάτησαν όμως οι διεθνείς γραμμές με την Ιταλία κ.λπ. Για το ´Λιμενικό ζήτημα´, που ταλαιπώρησε αρκετές δεκαετίες τα Χανιά (την επιλογή της θέσης του κεντρικού λιμανιού και τα αναγκαία έργα που έπρεπε να γίνουν) έχουμε ήδη αναφερθεί στο παρελθόν και υπάρχει η εμπεριστατωμένη εργασία της κ. Αιμιλίας Κλάδου στο προηγούμενο Κρητολογικό Συνέδριο. Να πούμε μόνο πως η τελική επιλογή της Σούδας και η ολοκλήρωση της μεγάλης προβλήτας που αργότερα ονομάστηκε ´Αδρίας´ (προς τιμή του πολεμικού κατορθώματος του ομώνυμου πλοίου στο β΄ παγκόσμιο πόλεμο) έγινε μόλις το 1939. Η καθιέρωση της γραμμής Σούδα – Πειραιάς ουσιαστικά πραγματοποιήθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως την εποχή του σχεδίου Μάρσαλ. Στο βιβλίο του Χαράλαμπου Σκριβιλιωτάκη ´Καπετάν Νικόλας´ (Χανιά 2005) υπάρχει μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα και λεπτομερής καταγραφή για το τι ακριβώς γινόταν στη Σούδα από τον πόλεμο και μετά, τα ονόματα των πλοίων, τους χειρισμούς των πληρωμάτων για την προσάραξη, το μικρόκοσμο των μεταφορέων, των υπαλλήλων και των λιμενεργατών, τότε που η άφιξη κάθε πλοίου ήταν κι ένα μικρό γεγονός για τη φτωχική καθημερινότητα (σ´ αυτά είναι αφιερωμένο ολόκληρο το πρώτο μέρος του βιβλίου,112 σελίδες). Ας δούμε ένα μικρό απόσπασμα που μας μεταφέρει στην ατμόσφαιρα αυτής της διαδικασίας, αλλά και στους επιβάτες των δεκαετιών του 50 και του 60.
´Κάθε φορά ίδια γεύση. Ανακατωσούρα, φασαρία, χαλαμπαλίκι, βρισιές, βιασύνες και ο μόχθος γεωμετρική πρόοδος. Η άφιξη κάθε καραβιού, σήμαινε και πριν και πάνω απ´ όλα κίνηση. Σε κόσμο, εμπορεύματα, χρήμα και εφημερίδες. Ο κόσμος εκινείτο για λόγους επαγγελματικών υποχρεώσεων και τουρισμού. Υπήρχε και μια άλλη κατηγορία -όχι μικρή- που ταξίδευε για λόγους υγείας. Έσπευδαν στην πρωτεύουσα να ερευνήσουν ή να θεραπεύσουν κάποια νοσήματα. Σε καθηγητές και σε μεγάλα Νοσοκομεία ερευνούσαν ενδείξεις, συμπτώματα, φοβούμενοι σοβαρότερες ασθένειες, Όλο το πλήθος που αναφέραμε ταξίδευε Γ΄ θέση κατάστρωμα. Ελάχιστοι στις καμπίνες με θέσεις. Μερικοί έμποροι μόνο που μετακινούνταν για αγορές, πωλήσεις κ.λπ.´.
Μια παλιότερη περιγραφή ταξιδιού προς την ´πλουτοφόρο´ Αμερική της δεκαετίας του 1910, που αποτόλμησε μια ομάδα από φτωχούς ντόπιους νέους από τον Αποκόρωνα, μπορεί να βρει κάποιος στο βιβλίο του Βασίλη Θωμαδάκη ´Ταξιδιωτικές περιπέτειες σε ορεσίβιους μετανάστες´ (Αθήνα 1979), γνωστού τοπικού θεράποντα του λαϊκού πολιτισμού. Τελευταία διάβασα ένα γλαφυρό δημοσίευμα του εξαιρετικού Χαράλαμπου Μπουρνάζου (´Το γραμματσάκι του γέρω´) στην εφημερίδα ´Ελευθερόπολις´ που εκδίδει ο σύλλογος Αρμενιανών Χανίων ´Ο Κριτοβουλίδης´ και περιγράφει μεταξύ άλλων το πρώτο του ταξίδι στην Αθήνα στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Παραθέτω μικρό απόσπασμα:
´Θέση βέβαια διακεκριμένη… κατάστρωμα σε καράβι σκυλοπνίχτη τσ´ εποχής, με συνταξιδιώτες καλογέρους, παπάδες, ζευγάδες, ψαράδες, πουλάδες, μια μάλιστα έκανε τ´ αυγό κι εκακάριζε διαλαλώντας το και με ξύπνησε ό,τι που λεγε να με πάρει ο ύπνος. Πλήθος ήτανε τ´ ορνιθοβρόχι, πουλάδες και πετεινοί, που φέρναν ή μπέμπαν για χαιρετισμό χωριανοί, σε φίλους, συντέκνους, συγγενείς και οφικιαλίους του γκουβέρνου.´… ´Τα πουλερικά, όπως τα ´χαμε δεμένα ζευγάρια – ζευγάρια, τα κουβαλούσαμε εις τσ´ ώμους, για να ´χωμε λεύτερα τα χέρια μας για τσι μπόγους, τσι καλαθούρες και τσι χαρτόκουτες. Και δεν ήτανε μόνο τ´ ορνιθοβρόχι που κουβαλούσαμε, παρά τα ρίφια, τ´ αρνιά τα μαρθιά και τσι διάνους, που οι παλιολλαδίτες τσ´ αποκαλούν κούρκους και γάλους´… ´Και σα να μη μασε φτάνανε ούλα τούτα, αρχινίξανε με τα σκαμπανεβάσματα του σκυλοπνίχτη τ´ ανακερώματα, τα ξερατά και τα σταυροκοπήματα τω γυναικώ, να μη βουλιάξει το παπόρι και πνιγούμε, αμεταλάβιστοι μάλιστας. Ήρθανε και τα κύματα στο κατάστρωμα και τότες να μας εθώριες ως ήμαστανε για γέλια και για κλάιματα´…
Από μεριάς μου να σας πω πως το πρώτο μου ταξίδι στην Αθήνα έγινε το 1962 με το θρυλικό (κι από την ταινία Ζορμπάς) ´Αγγέλικα´, το οποίο διατηρώ αμυδρά στη μνήμη μου, όντας 2 ετών νήπιο… Αργότερα, μετά το τραγικό ναυάγιο του ´Ηράκλειον´ και τη δημιουργία της ΑΝΕΚ, αγοράστηκε το πρώτο αξιοπρεπές φέρι μπόουτ, το αξέχαστο ´Κύδων´, που διευκόλυνε τα μέγιστα στην επικοινωνία Κρήτης – Πειραιά. Καμία σύγκριση βέβαια με τα σύγχρονα πολυτελή μεγαθήρια. Σ´ αυτό το πλοίο αξιώθηκα κι εγώ να εργαστώ ως μέλος του πληρώματος για λίγους μήνες το 1980…
Οι παλιότερες φωτογραφίες του σημερινού άρθρου, προέρχονται από το προσωπικό άλμπουμ Γάλλου επιβάτη της δεκαετίας του 1910. Ο απόπλους έγινε από τη Σούδα. Παρατηρήστε τον κόσμο που συνωστίζεται στα καταστρώματα (στις 2 πρώτες) και τους αξιοπρεπείς επιβάτες της Α θέσης (μεταξύ των οποίων και ο κάτοχος) στην 3η.
Στην τέταρτη, ομάδες μικροπωλητών στην προκυμαία της Σούδας στα τέλη της δεκαετίας του 40.
Στην πέμπτη, η παλιά ξύλινη προβλήτα στη Σούδα κι ένα επιβατηγό της γραμμής, την ίδια εποχή.
Στην έκτη, κάποιο άλλο ´ποστάλι´ των αρχών της επόμενης δεκαετίας (1950) σημαιοστολισμένο λόγω γιορτής.
Στην έβδομη τέλος, το θρυλικό ´Κύδων´, που αναβάθμισε τις γραμμές της Κρήτης από το 1971 (το 1972 βραβεύθηκε) μέχρι τη δεκαετία του 1980. Ήταν καλοσχεδιασμένο σουηδικό σκαρί, με αντοχή στις τρικυμίες, δε μπορεί όμως να συγκριθεί με τα σύγχρονα…
