Στην οικονομία κάθε απόφαση, κάθε νέος θεσμός ή κάθε νέος νόμος επιφέρουν εκτός από τα προφανή αποτελέσματα και άλλα μη προφανή. Το παρόν άρθρο αποτελεί το πέμπτο από μια σειρά εκλαϊκευμένων άρθρων για την κατανόηση της λειτουργίας της οικονομίας. Στο άρθρο αυτό θα ασχοληθούμε με τη σημασία της αποταμίευσης.
Ο άνθρωπος αναζητά μια σειρά από αξίες, οι οποίες τον βοηθούν να ζήσει μια επιτυχημένη ζωή. Τέτοιες αξίες είναι η εργατικότητα, η εγκράτεια, η αποφασιστικότητα, η οικονομία, η τάξη, η μετριοπάθεια, η φειδώ και η σύνεση στις δαπάνες του.
Η εργατικότητα, η οικονομία και η σύνεση στις δαπάνες, δίνουν τη δυνατότητα της αποταμίευσης. Ένα άτομο που καταναλώνει το σύνολο του εισοδήματος του, θα βρεθεί σύντομα σε μια κατάσταση με υψηλές σταθερές δαπάνες. Εάν για κάποιο λόγο υπάρξουν μειώσεις του εισοδήματός του ή έκτακτες ανάγκες, το άτομο αυτό θα βρεθεί σε δύσκολη θέση.
Ένα άτομο όμως που αποταμιεύει ένα μέρος του εισοδήματός του δημιουργεί ένα απόθεμα ασφαλείας για τις δύσκολες στιγμές, αυξάνει την περιουσία του, και παράλληλα συμβάλει στην ανάπτυξη της οικονομίας. Κάθε χρόνο το συσσωρευμένο ποσό της αποταμίευσης θα αυξάνει και έτσι κάθε χρόνο η περιουσία του θα μεγαλώνει κατά το ποσό της αποταμίευσης συν το ποσό των τόκων που θα λαμβάνει από την τράπεζα. Συνεπώς τα χρήματα που αποφεύγει να καταναλώσει σε μη χρήσιμα προϊόντα και υπηρεσίες αυξάνουν το κεφάλαιο του και το εισόδημα του. Επίσης, αυξάνουν τη δυνατότητά του να αξιοποιήσει κάποια επενδυτική ευκαιρία που θα του παρουσιαστεί.
Ένας βασικός ρόλος των τραπεζών είναι η φύλαξη των χρημάτων των αποταμιευτών έναντι πληρωμής τόκων στους αποταμιευτές. Ένας άλλος βασικός ρόλος είναι να διοχετεύουν τα ποσά των καταθέσεων προς την πραγματική οικονομία. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της χορήγησης δανείων με πιστοληπτικά κριτήρια, κυρίως προς τις επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις δημιουργούν επενδύσεις χρησιμοποιώντας τα δικά τους κεφάλαια και συμπληρώνουν τις ανάγκες τους με τραπεζικά δάνεια. Οι επενδύσεις δημιουργούν θέσεις εργασίας και την περιβόητη ανάπτυξη που είναι τόσο απαραίτητη για να μειωθεί η ανεργία.
Για να παρέχουν πίστωση οι τράπεζες όμως πρέπει να έχουν καταθέσεις από τους αποταμιευτές. Δηλαδή θα πρέπει να υπάρχουν αποταμιευτές που θα εμπιστεύονται τις τράπεζες ώστε να καταθέσουν τα χρήματά τους (και όχι να τα φυλάσσουν εκτός τραπεζών όπου δεν εισπράττουν τόκους).
Αρά είναι πρωταρχικής σημασίας η επιστροφή των καταθέσεων στις τράπεζες, και η παροχή κινήτρων για αποταμίευση. Οι αποταμιεύσεις, είναι σημαντικές γιατί οι πόροι που θα απελευθερωθούν από την κατανάλωση μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ολοκλήρωση πολλών επενδύσεων, οι οποίες δεν είχαν ολοκληρωθεί κατά την περίοδο της εκρηκτικής ανάπτυξης (οδικοί άξονες, ημιτελείς κατοικίες, κλπ). Οι παραγωγικοί πόροι που απελευθερώνονται από τον περιορισμό των καταναλωτικών δαπανών, μέσω της αποταμίευσης, μπορούν να αξιοποιηθούν για την ολοκλήρωση σχεδίων που εγκαταλείφθηκαν στο τέλος της φάσης της προηγούμενης ανάπτυξης. Αυτοί οι πόροι δίνουν στην οικονομία την ευελιξία να προσαρμοστεί ευκολότερα και ταχύτερα στις απαιτητικές συνθήκες της ύφεσης.
Το διάγραμμα δείχνει ξεκάθαρα ότι από το 2001 μέχρι και το 2011 η Ελλάδα είχε το χαμηλότερο δείκτη αποταμίευσης από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Αντίθετα, όλες οι ανεπτυγμένες χώρες διέθεταν πάντοτε υψηλούς δείκτες καταθέσεων.
Εκείνο που δεν είναι προφανές είναι ότι η αύξηση των καταθέσεων ενδυναμώνει την οικονομική θέση του αποταμιευτή και είναι ένα από τα απαραίτητα στοιχεία για να γίνουν επενδύσεις ώστε να επανέλθει η ταχεία ανάπτυξη της οικονομίας.
Πρέπει σιγά – σιγά να αποκτήσουμε τη συνήθεια να κρίνουμε τα πράγματα στην οικονομία, όχι με αυτά που βλέπουμε -τα προφανή, άλλα με αυτά που δεν βλέπουμε με την πρώτη ματιά -τα μη προφανή.
*οικονομολόγος – λέκτορας Πολυτεχνείου Κρήτης
**ακαδημαϊκός
