Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία της λεµονιάς είναι CITRUS limon (Κίτρον η λεµονιά). Ανήκει στην οικογένεια των Ρουτιδών. Το δέντρο αυτό κατάγεται από τη Μηδία και την Ασσυρία. Σήµερα καλλιεργείται σε όλη την Ευρώπη και προπάντων σε Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία και Γαλλία. Είναι αυτοφυές στις Ινδίες και µάλιστα πάνω στα όρη Νιλκίµ, Σαλπούρα, δυτικές Γκατ και στους πρόποδες των Ιµαλαΐων.
Είναι ένα όµορφο αειθαλές δέντρο που το ύψος κυµαίνεται από 2 έως 7 µέτρα. Τα κλαδιά του έχουν αγκάθια. Φύλλα αρωµατικά, αδενώδη, δερµατώδη, ωοειδή – προµήκη, ελαφρά πριονωτά, µυτερά, µε µίσχο χωρίς πτερύγιο. Άνθη λευκά, µε 5 πέταλα, µοναχικά ή σε µικρές µασχαλιαίες δέσµες. Το φυτό είναι ερµαφρόδιτο (έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα) και επικονιάζεται από τα έντοµα. Καρποί ωοειδείς, κίτρινοι, µε χαρακτηριστική επάκρια µαστοειδή θηλή. Περικάρπιο πλούσιο σε αιθέριο έλαιο και σάρκα ξινή, αρωµατική. Τα άνθη του θεωρούνται σύµβολο της αγνότητας και για αυτό χρησιµοποιούνται στις γαµήλιες τελετές. Οι καρποί της τα λεµόνια είναι πολύτιµα στη µαγειρική αλλά έχουν και εξαιρετικές θεραπευτικές ιδιότητες.
Ιστορικά στοιχεία
Την λεµονιά την καλλιεργούσαν στην αρχαία Αθήνα από την εποχή του Αριστοφάνη, ο οποίος αναφέρει την µεταφορά του σπέρµατος του φυτού από την Περσία στην Αθήνα. Ο Θεόφραστος γνώριζε και περιέγραφε το λεµόνι ως «µήλο Περσικό» ή «Μηδικό». Ο ∆ιοσκουρίδης αναφέρει για αυτό, ότι οι Ρωµαίοι το ονόµαζαν «κίτριον».
Στη λαϊκή ιατρική οι συνταγές µε το λεµόνι ήταν πάρα πολλές. Το µίγµα σκόνης καφέ και χυµού λεµονιών για τον πυρετό ήταν ελληνικό λαϊκό φάρµακο. Το λεµόνι µαζί µε κιτρικό οξύ το χρησιµοποιούσαν κατά των οξέων ρευµατισµών των άκρων.
Στη Γαλλία το 1855 σε µια µεγάλη επιδηµία διφθερίτιδας οι γιατροί χρησιµοποίησαν ένα µίγµα από ίσες ποσότητες λεµονιού και σκόρδων από το οποίο µε ένα πινέλο από γάζα διέβρεχαν κάθε 1-2 ώρες τα πάσχοντα µέρη, κατά την ένταση των συµπτωµάτων, έδιναν δε στον ασθενή εσωτερικώς ένα κουτάλι της σούπας κάθε 2 ώρες από το ακόλουθο µίγµα: 10 δράµια χυµό λεµονιού, 7 δράµια σκόρδου, 75 δράµια νερού απεσταγµένου υσσώπου ή µέλισσας και 10 δράµια σιροπιού γόµας.
Για ελµινθοκτόνο µίγµα χρησιµοποιούσαν 5-20 δράµια χυµό λεµονιού, ανακατεµένο µε ρετσινόλαδο ή καρυδέλαιο ή ελαιόλαδο ή λινέλαιο µε προσθήκη λίγου κονιάκ.
Στην Κρήτη θεωρούσαν την λεµονιά αριστοκρατικό δέντρο. Στο Ηράκλειο φύτευαν τις λεµονιές στις αυλές των αρχοντόσπιτων, χριστιανών και τούρκων. Τις λεµονιές τις έφερναν από την Χίο.
Ο Μπελόν αναφέρει τις λεµονιές στην Κρήτη το 1549. Η λεµονιές όµως και όλα τα εσπεριδοειδή ευδοκιµούν ιδιαίτερα στη ∆υτική Κρήτη.
Τους τρυφερούς βλαστούς και τα φύλλα οι Κρητικοί τα έκαναν αφέψηµα εναντίον της δυσπεψίας. Τα πράσινα λεµόνια κοµµένα φέτες τα τοποθετούσαν στους κροτάφους των πασχόντων από πονοκέφαλο. Φέτες λεµόνι µε λίγο ασβέστη έβαζαν στα πόδια τους οι πάσχοντες από µαργωτίδες (χιονίστρες). Τον χυµό του λεµονιού µαζί µε ωµό καφέ τον έπιναν οι πάσχοντες από διάρροια. Την λεµονάδα την έπιναν νηστικοί όσοι ένοιωθαν ζαλάδες. Την λεµονάδα βραστή µε ζάχαρη την έπιναν για βελτίωση της πέψης και ευεξία. Την λεµονόκουπα µε λίγο αλάτι την χρησιµοποιούσαν για τον καθαρισµό των δοντιών τους και για να αντιµετωπίζουν τις ουλίτιδες. Την λεµονόκουπα ψηµένη µε λάδι στα κάρβουνα την χρησιµοποιούσαν για να µαλακώνει τα χέρια. Με άνθη λεµονιάς και νεραντζιάς έφτιαχναν το ανθόνερο που χρησιµοποιούσαν κατά της αϋπνίας µε λίγη ζάχαρη.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το λεµόνι έχει οσµή ευχάριστη, ευώδη, ο χυµός του είναι ξινός, δριµύς και αναψυκτικός. Ο φλοιός του είναι θερµός, αρωµατικός και πικρός. Τα σπέρµατα είναι δηκτικά και πικρά, οφείλουν ίσως την πικρότητά τους στη µικρή ποσότητα υδροκυανικού οξέως που περιέχουν.
Ο χυµός περιέχει κιτρικό οξύ (1,77%), κύριο πικρό συστατικό, γόµα, µηλικό οξύ (0,72%) και νερό (97,51%). Περιέχει ακόµη κιτρικό κάλιο, κιτρικό ασβέστιο, σακχαρόζη, σάκχαρο, λευκωµατοειδείς ουσίες, γόµα ή γλισχραµατώδη ουσία, ίχνη σιδήρου, πυριτίου και φωσφόρου.
Η φλούδα του λεµονιού περιέχει αιθέρια έλαια, ενώ η σάρκα του βιταµίνες Α,Β,C, D, κιτρικό και µηλικό οξύ, άλατα καλίου, φωσφόρου, ασβεστίου, µαγνησίου, νατρίου, πυριτίου. Το λευκό µέρος του περικαρπίου περιέχει εσπεριδίνη. Τα σπέρµατα του καρπού περιέχουν λιµονίνη.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Η κοινή λεµονιά είναι δέντρο µε δύο ανθίσεις. Τα λεµόνια της πρώτης άνθισης είναι πιο µακρουλά από της δεύτερης.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται ο καρπός, τα σπέρµατα, ο φλοιός και τα φύλλα.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Ο χυµός του λεµονιού είναι αντιβακτηριακός, δροσιστικός, αντισηπτικός, ανθελµινθικός, αντισκορβουτικός, διουρητικός, στυπτικός και ειδικός κατά της δηλητηριάσεως από όστρακα, την οποία πολλές φορές προλαβαίνει όταν χυθεί µέσα στα όστρακα, πριν από το φάγωµα τους.
Η ανάµιξη του χυµού µε αλκάλια δίνει αντιεµετικά ποτά, όπως το ποτό Riviere που δίδεται από τους γιατρούς και σαν δροσιστικό σε όσους έχουν πυρετό.
Το λεµόνι χρησιµοποιείται ενάντιο στο σκορβούτο, πονόλαιµο και αµυγδαλίτιδα.
Συνίσταται κατά των πεπτικών εµφραγµάτων χολικής αιτίας, των ναυτιάσεων, των εµέτων, της ανορεξίας, των ικτέρων, των ηπατικών φλογώσεων, των φλογώσεων της κοιλίας, των φλογώσεων των οργάνων της κεφαλής, των πυρετών, του κίτρινου πυρετού, του τύφου, της ανατολικής πανώλης.
Ο χυµός λεµονιού χρησιµοποιείται για το κατέβασµα του πυρετού, όταν αυτός συνοδεύεται µε δίψα και µείωση ούρων. Υπό µορφή γαργάρας χρησιµοποιείται για το ξέπλυµα του στόµατος σε περιπτώσεις ερεθισµού στόµατος ή λαιµού. Σε φλεγµονές ερεθισµού βλεφάρων λίγες σταγόνες ώριµου λεµονιού βοηθούν σηµαντικά.
Τα φύλλα της λεµονιάς είναι αντισπασµωδικά, συνιστώνται δε σε υδατώδες έγχυµα συνήθως το πρωί, όταν είµαστε νηστικοί.
Παρασκευή και δοσολογία
Για θεραπεία ο χυµός 1-3 λεµονιών πίνεται κατά τη διάρκεια της ηµέρας. Οι φλούδες λεµονιών χρησιµοποιούνται υπό µορφή οινοπνευµατούχου διαλείµµατος (αλκολάτ).
Προφυλάξεις
Ο χυµός του λεµονιού µπορεί να προκαλέσει, όπως όλα τα οξέα, βήχα στους πάσχοντες από φλόγωση των αναπνευστικών οργάνων. Το λεµόνι λόγω της οξύτητάς του στους καρπούς και της δραστικότητας των αιθέριων ελαίων που περιέχονται στη φλούδα του φυτού (εξαιρούνται τα φύλλα) αντενδείκνυται σε περιπτώσεις ουρικής αρθρίτιδας, ρευµατισµών και ρευµατοπάθειας, κολικών, πέτρες νεφρών.
Υ.Γ.
Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
