■ Η καταστροφή της Καντάνου από τους Γερµανούς το 1941
Η Κάντανος, ιστορική πρωτεύουσα του ∆ήµου Καντάνου Σελίνου έχει όνοµα προελληνικό ή δωρικής προέλευσης και προέρχεται από τη λέξη «Καντανία» που σηµαίνει πόλη της νίκης ή από το «Κάντορες» που σηµαίνει οι κρατούντες. Πολλοί ισχυρίζονται ότι είναι µία από τις 100 πόλεις της Κρήτης που αναφέρονται στη δεύτερη ραψωδία του Οµήρου «..τε, πόλεις εὖ ναιετοώσας, ἄλλοι θ᾽ οἳ Κρήτην ἑκατόµπολιν ἀµφενέµοντο» Άκµασε τα Ελληνιστικά, τα Ρωµαϊκά και Βυζαντινά Χρόνια και αργότερα κατά την Ενετοκρατία και την Τουρκοκρατία.
Περισσότερο γνωστή είναι στο ευρύ κοινό για την καταστροφή της από τα Γερµανικά στρατεύµατα στο δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο, λίγα δε έχουν γραφτεί για τα ιστορικά γεγονότα που προηγήθηκαν. Γι αυτά δε, για να θυµούνται οι παλαιότεροι και να µαθαίνουν οι νεώτεροι αισθάνοµαι την ανάγκη να γράψω το παρόν άρθρο βασιζόµενος σε γραπτές αναφορές της εποχής και στην προφορική παράδοση των προγόνων µας.
Μετά την πτώση του αεροδροµίου του Μάλεµε οι Γερµανοί θέλησαν να καταλάβουν την Παλαιόχωρα µε σκοπό να εµποδίσουν πιθανές Συµµαχικές ενισχύσεις από αυτήν. Ακολούθησαν µάχες µεταξύ Ταυρωνίτη και Βουκολιών στις 22 Μαΐου και στην Αγριµοκεφάλα στις 23.
Το πρωί της Παρασκευής 23 Μαΐου 1941 µια οµάδα περίπου 20 µοτοσικλετιστών προχώρησε προς τα Φλώρια µπαίνοντας στα όρια της τότε κοινότητας Καντάνου. Μια εµπροσθοφυλακή µε δύο µοτοσυκλέτες προχώρησε κατά τις 8 π.µ µέχρι την πρώτη στροφή του φαραγγιού της Καντάνου. Οι Καντανιώτες συνεπικουρούµενοι από κατοίκους των γειτονικών χωριών και τους άντρες της χωροφυλακής τους πυροβόλησαν. Οι Γερµανοί µη ξέροντας το µέγεθος των Κρητικών υποχώρησαν προς τα Φλώρια. Εκεί ενώθηκαν µε το υπόλοιπο τµήµα στο χώρο ανάµεσα στα µαγαζιά του δρόµου και το σχολείο. Στο σηµείο αυτό οι Κρητικοί τους επιτέθηκαν από τους γειτονικούς λόφους µε κυνηγετικά ή απαρχαιωµένα όπλα, τα περισσότερα από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Οι Γερµανοί οχυρώθηκαν στο µαγαζί που υπήρχε στο σηµείο που είναι σήµερα το Γερµανικό µνηµείο. Η µάχη κράτησε έως το απόγευµα σύµφωνα µε την αφήγηση του Αντώνη Μπιτζάνη και τελείωσε µε νίκη των Κρητικών. Οι Γερµανοί έχασαν σύµφωνα µε τις αναφορές 19 στρατιώτες και οι Κρητικοί τρείς άνδρες . Μόνο ένας Γερµανός στρατιώτης κατάφερε να διαφύγει εκµεταλλευόµενος το σκοτάδι. Η σηµασία της πρώτης αυτής µάχης ήταν µεγάλη για τη συνέχεια, γιατί εφοδίασε τους Κρητικούς µε λίγα σύγχρονα όπλα και ένα πολυβόλο το οποίο επισκεύασε ο Γεώργιος Κωστάκης ο οποίος το χρησιµοποίησε αποτελεσµατικά τις επόµενες ηµέρες στη µάχη του Φαραγγιού της Καντάνου.
Το βράδυ της ίδιας µέρας έγινε σύσκεψη των Σελινιωτών στο λόφο Σεράγιο που σήµερα βρίσκεται το ∆ηµοτικό Σχολείο Καντάνου, το Αστυνοµικό τµήµα και το πρώην Ειρηνοδικείο. Ο αξιωµατικός του Ελληνικού στρατού Χαρ. Σειραδάκης που είχε σταλεί και νωρίτερα στην Κάντανο (20-5-1941) για να οργανώσει αντίσταση κατά των Γερµανών, εκτιµώντας τα νέα δεδοµένα, προειδοποίησε τους κατοίκους για τη δυσµενή κατάσταση και τους είπε για το ενδεχόµενο να καταστραφεί η Κάντανος αν αντισταθούν στο Γερµανικό στρατό. Όλοι οι παρευρισκόµενοι, οι περισσότεροι δε Καντανιώτες, απάντησαν οµόφωνα ότι προτιµούν την ελευθερία και την τιµή της επαρχίας αδιαφορώντας, για την καταστροφή της Καντάνου πού όπως παρουσίασαν τα ιστορικά γεγονότα ακολούθησε.
Στη συνέχεια οι Κρητικοί ταµπουρώθηκαν στο φαράγγι της Καντάνου περιµένοντας τις επόµενες κινήσεις των Γερµανών. Έφτασε και ο Σειραδάκης µε ορισµένους ενόπλους ο οποίος πρότεινε να ταµπουρωθούν στο Νεροσπήλιο που ευτυχώς δεν εισακούστηκε γιατί η θέση αυτή δεν ήταν κατάλληλη για άµυνα και δεν διευκόλυνε πιθανή υποχώρηση σε περίπτωση που θα χρειαζόταν, όπως πράγµατι έγινε την επόµενη µέρα.
Την επόµενη µέρα, Σάββατο 24 Μαΐου οι Κρητικοί ταµπουρώθηκαν στις κορυφές των λόφων µέσα στο φαράγγι της Καντάνου και ειδικότερα νοτιοανατολικά της µεγάλης στροφής κοντά στη διασταύρωση του δρόµου προς τη Σπίνα. Μεγάλες µηχανοκίνητες Γερµανικές δυνάµεις µε όλµους και βαριά πολυβόλα προσπάθησαν να κάµψουν την αντίσταση των Κρητικών. Όλες οι προσπάθειες τους αποκρούστηκαν. Σε αυτό συνέβαλε σε µεγάλο βαθµό η αποτελεσµατική χρήση του οπλοπολυβόλου που είχε πάρει την προηγούµενη µέρα από τους Γερµανούς ο Γιώργος Κωστάκης ο οποίος είχε ταµπουρωθεί πάνω από το Βαθύλακο, πίσω από κάτι βράχους που είχαν τέτοιο σχήµα που έµοιαζαν σαν φυσικό πολυβολείο. Η µάχη κράτησε ως το βράδυ χωρίς να καταφέρουν οι Γερµανοί να διασπάσουν την αντίσταση των Κρητικών.
Την επόµενη µέρα Κυριακή 25 Μαΐου οι Γερµανοί µε πολυβόλα ακροβολίστηκαν στους γύρω λόφους και ανάγκασαν τους δικούς µας να υποχωρήσουν οι οποίοι δεν µπορούσαν πλέον να αντιµετωπίσουν την τόσο ισχυρή Γερµανική δύναµη πυρός αλλά και εξαιτίας εξαντλήσεως των πυροµαχικών που διέθεταν. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι είναι ζήτηµα αν µεταξύ δέκα πολεµιστών υπήρχε έστω και ένας που να έχει έστω και 1-5 φυσίγγια. Μόνο λίγες µικρές µονάδες που έφτασαν είχαν ελάχιστα που βοήθησαν στην απαγκίστρωση των άλλων πολεµιστών. Οι Γερµανοί µπήκαν στην Κάντανο γύρω στις 10 µε 11 το πρωί και αφού πυρπόλησαν µερικά σπίτια και σκοτώνοντας λίγους ηλικιωµένους που βρήκαν στο πέρασµα τους προχώρησαν προς Παλαιόχωρα. Κατά την πορεία αυτή στις 25 και 26 του Μάη δέχτηκαν ορισµένα χτυπήµατα από ένοπλους πατριώτες των γειτονικών χωριών.
Στις 3 Ιουνίου 1941 ένας Γερµανικός λόχος µε διοικητή το λοχαγό Νίµβερ και διερµηνέα ένα δάσκαλο που ήξερε Γερµανικά κάλεσε µε τηλεβόα τους κατοίκους της Καντάνου να επιστρέψουν στα σπίτια τους λέγοντας ότι δεν θα τους πειράξουν. Οι Καντανιώτες υποψιασµένοι τι τους περίµενε δεν έπεσαν στην παγίδα αλλά παρακολουθούσαν τους Γερµανούς από τα γειτονικά βουνά. Τότε κατέστρεψαν συθέµελα το χωριό βάζοντας φωτιά στα σπίτια και ανατινάζοντας µε δυναµίτη τα πιο γερά. Η ατµόσφαιρά γέµισε από καπνούς κυρίως από τις µεγάλες ποσότητες ελαιολάδου που ήταν αποθηκευµένες στα σπίτια. Το ελαιουργείο του χωριού αναφέρεται ότι κάπνιζε ένα µήνα. Σκότωσαν δε και πέντε ανήµπορους γέρους, τον ένα δε που ήταν ανάπηρος τον έκαψαν µέσα στο σπίτι του ζωντανό. Μετά την καταστροφή της Καντάνου άφησαν ως γραπτά µνηµεία δύο ξύλινες πινακίδες στις εισόδους του χωριού, κάτι που δεν έγινε σε κανένα άλλο σηµείο της Ευρώπης. Η µία ήταν γραµµένη σε µια ξύλινη πόρτα και σώζεται αναγράφοντας στα Ελληνικά και Γερµανικά «ΩΣ ΑΝΤΙΠΟΙΝΟΝ ΤΩΝ ΑΠΩ ΟΠΛΙΣΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΑΝ∆ΡΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΙΣΘΕΝ ∆ΟΛΟΦΟΝΗΘΕΝΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΚΑΤΕΣΤΑΦΗ Η ΚΑΝΤΑΝΟΣ». Η δεύτερη γραµµένη στο µαυροπίνακα του σχολείου η οποία δεν σώζεται έγραφε πάλι στις δύο γλώσσες το κείµενο «∆ιά την κτηνώδη δολοφονίαν Γερµανών αλεξιπτωτιστών αλπινιστών και του Μηχανικού από άνδρας γυναίκας παιδιά και παπάδες µαζύ και διότι ετόλµησαν να αντισταθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3-6-1941 η Κάνδανος εκ θεµελίων δια να µη επανοικοδοµηθή πλέον ποτέ».
Οι Γερµανοί απαγόρευσαν την επανοικοδόµηση της Καντάνου οπότε οι Καντανιώτες φιλοξενήθηκαν στα γειτονικά χωριά. Το µοναδικό κτήριο που επέτρεψαν να ξαναχτιστεί και να λειτουργήσει ήταν το ελαιουργείο για να µπορούν να παίρνουν το λάδι. Το κτήριο αυτό σώζεται και σήµερα απέναντι από τη διασταύρωση για τα Τεµένια. Το 1943 θέλοντας να φτιάξουν ένα µνηµείο για την καταστροφή της Καντάνου έφεραν µια νέα µαρµάρινη πλάκα που σώζεται ως σήµερα και αναγράφει στις δύο γλώσσες «Εδώ υπήρχε Η ΚΑΝ∆ΑΝΟΣ Κατεστράφη προς εξιλασµόν της δολοφονίας 25 Γερµανών Στρατιωτικών»
Μα η Κάντανος εχτίστηκε καλύτερα, από πρώτα όπως γράφει η λαϊκή µούσα στο γνωστό ριζίτικο τραγούδι.
