Αναµνήσεις από τον Ελληνισµόν

Ήλθε στη προσοχή µου πάλι το βιβλίο του Τζάϊλς Μίλτον (Giles Milton) για τη Σµύρνη του Α’ Παγκόσµιου Πολέµου µέχρι την καταστροφή του 1922, και ξύπνησαν νοσταλγικές αλλά και πικρές µνήµες από την ιστορία του Ελληνισµού της εποχής εκείνης (Giles Milton, Paradise Lost, Smyrna,1922 – The Distraction of Islam’s City of Tolerance – Sceptre, Great Britain, 2008 – Μετάφραση Καθηµερινή, 2022).
Κατά την εποχήν εκείνη πιστεύσαµε επιτέλους ότι ήλθεν η ώρα της Μεγάλης Ιδέας. Όλα τα υπόδουλα µέρη του Ελληνισµού να µπουν κάτω από το Ελληνικόν κράτος. Από το 1910 εφάνη στην Ελλάδα ένας ιδιοφυής, νέος πολιτικός από την Κρήτην, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τον οποίον κάλεσαν για να προεδρεύσει των τυχών του κράτους ο «Στρατιωτικός Σύνδεσµος». Ο Βενιζέλος ανήλθε για πρώτη φορά στην Πρωθυπουργίαν το 1910 και ήταν από τους πρωταγωνιστές της δοξασµένης και τραγικής εκείνης εποχής του 1910-1922. Οι δυο Βαλκανικοί Πολέµοι 1912-1913 που έδωσαν τη Θεσσαλονίκη και πλείστα νησιά συµπεριλαµβανοµένης και της Κρήτης, ο Πρώτος Παγκόσµιος Πόλεµος µε τον διχασµόν και τον Βενιζέλον νικητήν και να είναι από τους πρωταγωνιστές – τηρουµένων των αναλογιών – της Συνδιάσκεψης της Ειρήνης. Η κλήση στην Ιωνίαν το Μάϊον του 1919, η Συνθήκη των Σεβρών της 10ης Αυγούστου του 1920 και η καταστροφή του 1922.
Κι’ όµως κανείς δεν υπολόγιζε το Μάϊο του 1919 τί θα συνέβαινε το 1922. Όχι µόνον την Ελληνική ήτταν αλλά κυρίως την έκταση της ήττας. Το ξεριζωµόν του Ελληνισµού της Μικράς Ασίας µε τόση µακραίωνη ιστορία.
Κατά το 1915 αποφασίσθη από τους Αγγλο-γάλλους να επιτεθούν στην Καλλίπολην και να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη. Ο Βενιζέλος θέλησε να εµπλέξει και την Ελλάδα στην επιχείρηση, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, όµως, συνεπικουρούµενος από τον Ιωάννη Μεταξά, αρνήθηκε. Ο νεαρός τότε Churchill, Υπουργός των Ναυτικών, ήταν ο δηµιουργός αυτής της επιχείρησης. Ήταν τότε που οι Έλληνες πίστευσαν ότι θα ζωντάνευε ο µαρµαρωµένος Βασιλιάς και ότι ο στρατηγός Κοµνηνός επικεφαλής των Ελληνικών ∆υνάµεων θα εισέρχετο στη Κωνσταντινούπολη (Για όλα αυτά βλ. Χρίστος Α. Θεοδούλου, Η Ελλάδα και η Αντάντ… Χανιά, Ίδρυµα Βενιζέλου και Πατάκης, 2011). Παρ’ όλες τις φήµες και τις γνώµες οι Τούρκοι παρ’ ελπίδα απέκρουσαν την επίθεση στην Καλλίπολη. Από την άλλη µεριά, η Κωνσταντινούπολη περιήλθε στους συµµάχους της Αντάντ και ο Σουλτάνος συνθηκολόγησεν. Το τέλος του πολέµου βρήκε την Ελλάδα του Βενιζέλου µε τους νικητές. Με κύριο σύµµαχο το Lloyd George, ο Βενιζέλος κατόρθωσε να λάβει την εντολή των ∆υνάµεων να αποβιβάσει Ελληνικές ∆υνάµεις στη Σµύρνη το Μάϊο του 1919. Για δεύτερη φορά µετά τα ∆αρδανέλια οι Ελληνικές καρδιές πίστευσαν ότι ήλθε η ώρα για την Μεγάλη Ιδέα και για µια νέα Ελληνική Αυτοκρατορία. Αυτό, όµως, πίστευσαν και οι εχθροί της Ελλάδας, η Ιταλία και η Σοβιετική Ένωση του Λένιν, που πολεµούσαν την Ελλάδα και βοηθούσαν το Κεµάλ, τον Τούρκο εθνικιστή που ανάλαβε ενάντια στο Σουλτάνο να κτυπήσει τους Έλληνες και τους Συµµάχους τους. Εν τω µεταξύ ο Βενιζέλος έχασεν τις εκλογές του Νοεµβρίου του 1920 και επανήλθαν οι Βασιλικοί και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος από την εξορίαν. Οι σύµµαχοι της Αντάντ δεν υποστήριζαν πλέον τόσον την Ελλάδα εκτός από την Αγγλίαν του Lloyd George. Ο τελευταίος µετά απεσύρθη και η Αγγλία δεν ήταν ούτε αυτή τόσο θερµός φίλος της Ελλάδας όπως επί του Ουαλλού. Παρ’ όλα αυτά, η Τουρκία βρισκόταν σε άθλιαν κατάσταση. Ο Σουλτάνος συνθηκολόγησε, την χώραν από το 1908 κυβερνούσαν οι Νεότουρκοι και η τριανδρία Enver, Talaat, Jemal. Παρ’ όλον, όµως, ότι η Τουρκία είχε συµµαχήσει µε τη Γερµανία και ο Liman von Sanders αλώνιζε στη χώρα, πολλοί Τούρκοι, που ανήκαν στην elite, ήσαν µε τους Άγγλους, όπως π.χ. ο βαλής της Σµύρνης Ραχµί Μπέης. Μέσα σ’ αυτήν τη χαώδη κατάσταση και µε την Τουρκία να καταρρέει, φάνηκαν οι εθνικιστές Τούρκοι, µε ηγέτην έναν αξιωµατικόν του Σουλτανικού στρατού, το Μουσταφά Κεµάλ. Ο Κεµάλ πολέµησε στη Καλλίπολη και σιγά-σιγά συνένωσε τους εθνικιστές Τούρκους, δηµιούργησε στρατό και µε την βοήθεια των Ιταλών, των Γάλλων και των Μπολσεβίκων του Λένιν, αποτέλεσε τη δύναµη που αντιµετώπισεν τον Ελληνικό στρατόν. Ο Ελληνικός στρατός ήταν σε άσχηµη κατάσταση, πολεµώντας 10 χρόνια συνεχώς, εν µέσω διχασµού και τώρα µε εχθρικές τις ∆υνάµεις της Αντάντ και τις αντιζηλίες των Ιταλών και των Γάλλων. Το εσωτερικό µέτωπο ήταν διαλυµένο, ο Βενιζέλος, ο φίλος της Αντάντ, ήταν εκτός εξουσίας. Το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας εξαφανίζετο για πάντα. Και όµως… ήταν η καλύτερη εποχή για διάλυση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, τη πτώση των Σουλτάνων και την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Από την εποχή της Καλλίπολης η Αγγλία χτυπούσε λυσσωδώς τους Τούρκους, ο δε Lloyd George ήθελε να διαλύσει τους Τούρκους στη Σµύρνη χρησιµοποιώντας το Ελληνικό Στρατιωτικό σώµα. Το Αγγλικό ναυτικό, όπως αναφέρει και ο Giles Milton στο προαναφερόµενον βιβλίον του, βοµβάρδιζε τα γύρω της Σµύρνης. Κι’ όµως ο Κεµάλ, ένας άτακτος αξιωµατικός του Τουρκικού στρατού κατάφερε να σώσει την Τουρκία. Πως; Μερικοί από τους λόγους αναφέρθηκαν πιο πάνω. Εκείνο, όµως, που δηµιουργεί απορίες είναι η τελική έκβαση. Για λόγους που αναφέρθηκαν πιο πάνω, οι Έλληνες ηττήθηκαν στη Σµύρνη. Εκείνο, όµως, που είναι απροσδόκητον είναι το είδος της ήττας: Όχι απλώς ήττα αλλά ο ξεριζωµός της Ιωνίας, η ολική καταστροφή, η εκδίωξη ολόκληρου του Ελληνικού στοιχείου της Μικράς Ασίας. Αυτό το οφείλοµε επίσης και σε ορισµένους από τους «συµµάχους» µας, που δεν ήθελαν την Ελλάδα να παρουσιασθεί ως νέα δύναµη στη Μικρά Ασία και τη Μέση Ανατολή. Θα µας ξαναδοθεί άραγε άλλη µια τέτοια ευκαιρία; Ας δούµε. Η περιοχή µας πάντως αρχίζει πάλι να επιδεικνύει νέα πρωτόγνωρα στοιχεία έπειτα από πολλά χρόνια.
*Ο ∆ρ. Χρίστος Α.
Θεοδούλου είναι νοµικός, πολιτικός επιστήµων, διεθνολόγος και πολιτικός αναλυτής.