Γράφει ο ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΔΑΣΥΡΑΣ*
Το τσουνάμι είναι θαλάσσιο φαινόμενο που δημιουργείται κατά την απότομη μετατόπιση μεγάλων ποσοτήτων νερού σε ένα υδάτινο σχηματισμό όπως ένας Ωκεανός, μία θάλασσα, μία λίμνη ή ένα φιόρδ.
Η ονομασία του πού, αποτελεί διεθνή όρο, προέρχεται από τις Ιαπωνικές λέξεις τσου-ναμι ( tsou=λιμάνι καί nami= κύμα ),πού στά Ελληνικά θα μεταφραζόταν σάν ´´Κύμα τού Λιμανιού´´. Η ονομασία αυτή δόθηκε από τούς Ιάπωνες, πού πλήττονται συχνά από αυτά, λόγω του ότι δέν γίνονται αντιληπτά και δέν αποτελούν κίνδυνο γιά τα πλοία στήν ανοιχτή Θάλασσα, αλλά είναι πολύ καταστρεπτικά όταν φθάσουν σε παράλιες περιοχές. Το ´´τσουνάμι´´ εκδηλώνεται μέ κύματα πού στά βαθιά νερά τών ωκεανών (μέσο βάθος 4.500 μέτρα πηγαίνουν μέ ταχύτητα 750 χιλιομέτρων/ώρα, διαδίδονται με μέτωπα κυμάτων πού μπορούν να πλησιάσουν σέ πλάτος ακόμα και τη γήινη περίμετρο και πηγαίνουν με συνηθισμένο μήκος κύματος της τάξης τών 50 -400 χιλιομέτρων και ύψος συνήθως από μερικά εκατοστά ως ένα μέτρο ή το πολύ 2 μέτρα, κοντύτερα στήν εστία δημιουργίας του.
Φτάνοντας σέ ρηχά νερά χάνουν την ταχύτητά τους ως και 20 φορές, αρχικά στό μπροστινό τους μέτωπο πού φτάνει πρώτο στά ρηχά και έτσι το μήκος τους μικραίνει, καθώς το πίσω μέρος τού κύματος ταξιδεύει ακόμη με σχετικά μεγαλύτερη ταχύτητα. Καθώς το μήκος του κύματος ενός ´´τσουνάμι´´ αλλάζει σταδιακά, ακολουθώντας τη μεταβολή τής μέσης ταχύτητάς του, σύμφωνα με τό βάθος της θάλασσας πού διατρέχει, η ορμή του διατηρείται με αντίστοιχη μεταβολή του ύψους του και είναι ο λόγος γιά τον οποίο γίνεται καταστρεπτικό φθάνοντας στίς ακτές, όπου κερδίζει σε ύψος. Η αρχική απότομη μετατόπιση τού νερού πού προκαλεί τη γένεση ενός ´´τσουνάμι´´ μπορεί να είναι αποτέλεσμα σεισμού, κυρίως υποθαλάσσιου πού προκαλεί κατακόρυφη ανάταξη του βυθού, παραθαλάσσιας κατάρρευσης βουνοπλαγιάς ή ηφαιστείου,υποβρύχιας ηφαιστειακής έκρηξης ή πτώσης μεγάλου μεγέθους Ουράνιου σώματος στή θάλασσα.
Ενώ σε βαθιά νερά το ´´τσουνάμι´´, λόγω τών χαρακτηριστικών του εκεί, δε θεωρείται σοβαρός κίνδυνος για τα πλοία, φτάνοντας στίς ακτές έχει ιδιαίτερα καταστρεπτικές συνέπειες. Τό ´´τσουνάμι´´ πολλοί το ονομάζουν παλιρροϊκό κύμα ή “θαλάσσιο σεισμικό κύμα”.
Ο πρώτος όρος αποδίδεται λανθασμένα γιατί αφορά τη Γή, την 6ωρη περιοδική μετατόπιση υδάτινων μαζών τού πλανήτη λόγω τών βαρυτικών επιδράσεων από τη Σελήνη και τόν Ηλιο πού τείνουν νά παραμορφώσουν τη Γη και το καταφέρνουν στό ευκίνητο μέρος της, τήν Υδρόσφαιρα. Ο δεύτερος όρος αποδίδεται σωστά γιατί το ´´τσουνάμι´´ είναι παράγωγο κύματος θραύσης μεγάλης κλίμακας καί μελετάται μέ σεισμολογικούς όρους. Παράλληλα,υπάρχει και ο όρος ´´Μέτεο-Τσουνάμι´´ γιά μεγάλα κύματα πού προκαλούνται από μετεωρολογικά φαινόμενα, ενώ συχνά χρησιμοποιείαι και ο άτυπος όρος ´´Μέγα-Τσουνάμι´´ να περιγράψει τα πολύ μεγάλα ´´τσουνάμι´´. Τα κύματα αυτά έχουν μεγάλο μήκος κύματος και μεταφέρουν τεράστια ποσά ενέργειας. Ενώ μία σειρά μεγάλων θαλάσσιων κυμάτων πού προκαλούνται από τόν άνεμο, έχουν μέγιστο μήκος κύματος τα 100 -150 μέτρα και περιοδικότητα μερικά δευτερόλευτα, τα ´´τσουνάμι´´ έχουν τεράστια μήκη κύματος πού μπορεί να φτάσουν τα 100 ή καιτα 200 χιλιομετρα και περιοδικότητα ακόμα και πάνω από 1 ώρα.
Οσο διαδίδονται στήν ανοιχτή θάλασσα μέ μεγάλο βάθος, έχουν ελάχιστο ύψος πού δέν ξεπερνά συνήθως τα 2 μέτρα και ταξιδεύουν πρός όλες τις επιτρεπτές από τον άρχικό σχηματισμό του μετώπου, κατευθύνσεις, μέ ταχύτητα 700 – 800 χλμ/ώρα. Παρά την τρομακτική αυτή ταχύτητα, δέν γίνονται αντιληπτά από τα πλοία στήν ανοικτή θάλασσα, ούτε κάν από βάρκες καθώς φαίνονται σάν μία ´´φουσκοθαλασσιά´´ πού περνάει σάν ´´αστραπή´´ και φευγει…
Φθάνοντας, όμως, στα ρηχά, λόγω της μείωσης τού βάθους αναδιπλώνονται και ενώ χάνουν ταχύτητα, κερδίζουν σέ ύψος. Οταν τελικά σκάσουν στήν ακτή, αν και η ταχύτητα πρόσκρουσης συνήθως είναι 40 χλμ/ώρα, το τελικό ύψος τους μπορεί να ποικίλει από 5 ως θεωρητικά 100 μέτρα ή και παραπάνω σέ περίπτωση πρόσκρουσης ουράνιου σώματος στή θάλασσα. Πρακτικά αρκεί να φτάσει τα 2 μέτρα για να υπάρξουν ζημιές και θύματα. Η έκτακτη έκδοση δελτίου για επερχόμενο ´´τσουνάμι´´ είναι σχετικά απλή υπόθεση, αν έχει προηγηθεί σημαντική επένδυση σέ σταθμούς παρακολούθησης, σε δίκτυα πού βρίσκονται μακρυά από την ξηρά. Χώρες όπως η Ιαπωνία και χώρες γύρω από τήν περιοχή του Ινδικού Ωκεανού, έχουν τοποθετήσει και χρησιμοποιούν τέτοια δίκτυα. Πρέπει να γνωρίζομε, ότι πρίν χτυπήσει ένα ισχυρό ´´τσουνάμι´´, η στάθμη της θάλασσας χαμηλώνει και τό νερό αποτραβιέται από την ακτή, δίνοντας την εντύπωση ότι όλη η θάλασσα ´´έφυγε πρός τα πίσω´´. Αυτό είναι ένα πολύτιμο σημάδι γιά όσους βρίσκονται σέ περιοχή πού πρόκειται νά χτυπήσει ´´τσουνάμι´´ πού δεν διαθέτει σύστημα πρόγνωσης ή αν στό συγκεκριμένο σημείο δέν υπάρχει πρόσβαση σέ Μ.Μ.Ε. Αν γίνει κάτι τέτοιο αντιληπτό, τότε όλοι πρέπει ΑΜΕΣΩΣ να αρχίσουν να φεύγουν πρός το εσωτερικό της ξηράς, μακριά από την ακτή, χωρις να σταματήσουν ούτε δευτερόλεπτο και να προσπαθήσουν να απομακρυνθούν όσο μπορούν από τίς παράλιες περιοχές, καταφεύγοντας κατά προτίμηση σε λόφους με ύψη αρκετά πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Δέν πρέπει να περιμένουμε να δούμε το κύμα να έρχεται γιά να αρχίσει η διαφυγή. Η φύση έκανε το καθήκον της και μάς προϊδοποίησε, εμείς πρέπει να την ακούσουμε! Ο διαθέσιμος χρόνος, από τη στιγμή πού το νερό αποτραβιέται από την ακτή έως το χτύπημα του ´´τσουνάμι´´, είναι ελάχιστος, γύρω στα 5 λεπτά. Ενας πρακτικός κανόνας λέει ότι “αν το δείς να έρχεται, τότε είναι πιά πολύ αργά για να τρέξεις”. Επίσης ποτέ δεν έρχεται μόνο ένα κύμα. Οπως είπαμε, δημιουργείται μία ολόκληρη σειρά κυμάτων μέ περιοδικότητα άνω της 1 ώρας και επομένως, σχεδόν πάντα μετά το πρώτο κύμα ακολουθούν και άλλα.
Στατιστικά έχει βρεθεί ότι συνήθως το υψηλότερο κύμα είναι το τρίτο στη σειρά, αν και αυτό δέν ισχύει πάντα και δέν θα πρέπει να λαμβάνεται σάν δεσμευτικός κανόνας. Τα πλοία πού βρίσκονται “εν πλώ” τα αντιμετωπίζουν εύκολα,στρέφοντας την πλώρη σέ γωνία 35 – 45 μοιρών και δεν κλυδωνίζονται λόγω του μεγάλου μήκους αυτών των κυμάτων. Αντίθετα τη νύχτα είναι πιό επικίνδυνα αν δεν γίνουν αντιληπτά από το ραντάρ, στην οθόνη τού οποίου παρουσιάζονται ως ολοένα προσεγγίζουσα ακτογραμμή.
Οσα πλοία, όμως, βρίσκονται αγκυροβολιμένα θα πρέπει να φύγουν αμέσως, κόβοντας ακόμη και τούς κάβους ή εγκαταλείποντας και τις άγκυρες και αυτό γιατί φθάνοντας το ´´τσουνάμι´´ αυτά ανυψώνονται και οι άγκυρες συνήθως αποσπώνται απ’ τον βυθό οπότε και ακολουθούν έρμαια την ορμή του κύματος.
Ενα από τα πιό καταστρεπτικά ´´τσουνάμι´´ της σύγχρονης Ιστορίας εκδηλώθηκε μετά τόν σεισμό της 26ης Δεκεμβρίου 2004 στήν Ινδονησία, το οποίο είχε σάν αποτέλεσμα σχεδόν 250.000 νεκρούς και τεράστιες υλικές ζημιές.
Σάν μέγεθος, το μεγαλύτερο στήν Ιστορία ´´τσουνάμι´´, ήταν αυτό πού δημιουργήθηκε από την έκρηξη τού ηφαιστείου ´´Κρακατόα´´ (Ινδονησία) στα 1883. Το μέγιστο ύψος τών κυμάτων πού δημιουργήθηκαν έφτασε τα 40 μέτρα.
*γεωλόγος
