«Μετά τη φοβερή, ανείπωτη τραγωδία της βύθισης του “ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ” στις 8 Δεκεμβρίου 1966, στην πλατεία Τάλω, των Χανίων στήθηκε μνημείο και κάθε χρόνο γίνεται επιμνημόσυνη δέηση για τα 217 θύματα του ναυαγίου της Φαλκονέρας. Υστερα από 47 χρόνια στις 8 Δεκεμβρίου 2013, διέθεσα δωρεάν το παρόν βιβλίο στους συγγενείς των πνιγέντων, ως ελάχιστο αντίδωρο και φόρο τιμής για τη θυσία των. Υπενθυμίζω πως το ναυάγιο αυτό απετέλεσε τη αφορμή για τη δημιουργία των ακτοπλοϊκών εταιρειών Λαϊκής Βάσης.
Ο άδικος χαμός τόσων ανθρώπων έπρεπε να μετουσιωθεί, να αναχθεί σε θυσία για δημιουργία. Επρεπε να γίνει ένα σοβαρό έργο που θα ήταν η αιώνια απάντηση στην προσβολή που κάνανε στο νησί των γενναίων.
Οι πρωτεργάτες αυτού του εγχειρήματος ήσαν ο Κώστας Αρχοντάκης, ο οποίος οραματίστηκε την ίδρυση μιας κρητικής ναυτιλιακής εταιρείας λαϊκής βάσης και ο Γιάννης Τζαμαριουδάκης, οικονομολόγος. Ομως ο “φωτεινός φάρος” που ενέπνευσε εμπιστοσύνη στους Κρητικούς και τους συγκέντρωσε όλους αρωγούς στον στόχο της ίδρυσης μιας ναυτιλιακής εταιρείας με βασικό μέτοχο τον κρητικό λαό υπήρξε ο αείμνηστος μητροπολίτης Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίος. Μια προσωπικότητα – σύμβολο αφού ήταν εντιμότατος, οραματιστής, αλτρουϊστής. Ανθρωποι φτωχοί έδωσαν από το υστέρημά τους για να βοηθήσουν. Ο Ειρηναίος όργωσε την ύπαιθρο για να μεταφέρει τη λαμπρή ιδέα και τα κατάφερε μόλις σε 4 μήνες από το ναυάγιο. Με συγκεντρωμένο κεφάλαιο 89 εκατομμυρίων δραχμών -πολύ μεγαλύτερο από τα 50 εκατομμύρια που ήταν η αρχική πρόβλεψη- ιδρύθηκε η Ανώνυμη Ναυτιλιακή Εταιρεία Κρήτης (ΑΝΕΚ).Ο Ειρηναίος παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του ο πρόεδρός της και ο άσβεστος φάρος του ταξιδιού της». (σ. 97).
Από το βιβλίο “Το ναυάγιον της Φαλκονέρας: “Ηράκλειον” του Γιώργου
Εμμ. Τρανταλίδη,
Πειραιάς, 2013, τομ. Α’, σ. 97
Στην εισήγησή μας στο συνέδριο Ανωγείων (13, 14, 15/11) αναφερθήκαμε σε “μοιρολόγια της Κρήτης, για πολυάνθρωπα συγκλονιστικά συμβάντα των τελευταίων χρόνων” (Ηράκλειον, αερ. Κερατέας, Γυμν. Σπηλίου – Γεωργιούπολη, Καλαμαύκα).
Σήμερα, ύστερ’ από μισόν αιώνα από το ναυάγιο του F/B “Ηράκλειον” χρέος μας να θυμούμαστε την τρομερή αυτή δοκιμασία της Κρήτης μας, να τιμούμε τη μνήμη των θυμάτων της και να ευχόμαστε να ’ναι η μνήμη τους αιωνία και πότε τέτοια δοκιμασία να μη μας ξαναπληγώσει!
Τα μοιρολόγια που ακολουθούν, δεν περιλαμβάνονται στην ανακοίνωσή μας των Ανωγείων, θα ήταν εξάλλου άκομψο. Αποδελτιώθηκαν, σε χρόνο μεταγενέστερο και δημοσιεύονται σήμερα μέρα του μνημοσύνου των πνιγέντων (8-12-1966) στη Φαλκονέρα, δάκρυ και προσευχή, στις ιερές ψυχές των!
Η νέα συνεισφορά στο θέμα μας, είναι η ακόλουθη:
1. “Η θαλάσσια τραγωδία” μοιρολόϊ, είναι «ο λυγερόφθογγος στίχος της μαθήτριας της Στ’ τάξης του 8ου Δημ. Σχ. Χανίων Αργυρώς Εμμ. Παπαδογιωργάκη, είναι ο παιδικός θρήνος, η πιο ευπρόσδεκτη θυσία στις ιερές σκιές των μεγαλομαρτύρων μας» – κατά το συνοδευτικό σχόλιο του συλλογέα, αείμνηστου σήμερα θεολόγου λυκειάρχη Γεωργίου Δ. Καψωμένου (εφ. Εθνική Φωνή Χανίων, 10.2.1967).
Κλαίει και λέει:
Η ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ
“Στης Φαλκονέρας τα νερά
βυθίστηκε καράβι,
είχε της Κρήτης τα παιδιά
της Κρήτης το καμάρι.
Καταραμένη θάλασσα
κι αναθεματισμένη
που μαύρισες και ρήμαξες
την Κρήτη την καημένη.
Γιατί δεν ελυπήθηκες
και τα μικρά παιδάκια 5
που δεν καταλαβαίνανε
κι ήταν αγγελουδάκια;
Ανάθεμά σε θάλασσα
καταραμμένη νάσαι
που πήρες τους ανθρώπους μας
και δεν μασε λυπάσαι.
Κλαίνε και λεν τα ορφανά
πού είναι η μαμά μας
τ’ αδέλφια, ο πατέρας μας
και η παρηγοριά μας. 10
Αχ! Κρήτη όμορφο νησί
που είσαι ξακουσμένο
η Φαλκονέρα σε ’κανε
να ’σαι πάντα θλιμμένο
Στης Φαλκονέρας τα νερά
όποιος θα ταξιδέψη
θυμάται το “Ηράκλειο”
και λέει να επιστρέψη.
Γιατί επήρε ’κει ψυχές
που πέσανε στο βάθος, 15
δίχως λιβάνι και κερί,
δίχως παπά και διάκο”.
2. Το θρηνητικό δεκαπεντασύλλαβο που ακολουθεί, το είπε η Χαλκιαδάκη Μαρία, ετών 66, το 1966, από τις Γούρνες Πεδιάδας, στην μαθήτρια Φαζάκη Ευαγγελία, της Α5 τάξης του Μικτού Γυμν. Ηρακλείου, και το συμπεριέλαβαν οι επιμελητές του δακτυλογραφημένου τόμου: “Κρητ. Δημοτ. Τραγούδια” Ζαχ. Σμυρνάκης και Αναστασία Αρμουτάκη στις σελ. 126-127 του έργου τους.
Το μοιρολόϊ είναι αφιερωμένο στο πολύνεκρο ναυάγιο του F/B Ηράκλειον στην Φαλκονέρα, το βράδυ της Παρασκευής 8-12-1966, και λέει:
«Ω Παναγία Ελεούσα μου, όλου του κόσμου μάνα
που ήσουν και δε-ν-έτρεξες, δε-ν-έκαμες το θαύμα;
Παρηγοριά των Χριστιανώ, Παρθένα μου Μαρία,
πώς έμεινες αδιάφορη σε τέτοια τραγωδία;
Ω Αγιε Νικόλαε, που τα στοιχειά προστάζεις 5
και τη -γ-κακούργα θάλασσα εσύ τήνε δαμάζεις
ξεμιστευτή και λυτρωτή, θαλασσοκυβερνήτη,
που άφησες τη θάλασσα και ρήμαξε τη -γ-Κρήτη.
Ισως αυτοί που πνίγηκαν, να ήταν πληρωμένο
κι ούτε αγίου δε μπορούν να σβήσουν το γραμμένο 10
Ολη η Ελλάδα πόνεσε, μα πιο πολύ η Κρήτη,
οι θρήνοι της ακούστηκαν από το -μ-Ψηλορείτη.
Στης Φαλκονέρας τα νερά Χάρος παραμονεύει,
κι ως είδε το “Ηράκλειο” ευθύς το σημαδεύει.
Τη θάλασσα εμάλωσε αμέσως συμμαχήσαν, 15
σαν -ν-τίγρεις του ριχτήκανε στη μέση το χωρίσαν.
Σύμμαχοι ήταν η βροχή, η θάλασσα κι αέρας,
κι ο Χάρος στο ναυάγιο της μαύρης Φαλκονέρας.
Χτυπούσανε κι αφρίζανε μ’ όλα τα δύνατά τους,
ο Χάρος ’χτύπα με σπαθί κι η θάλασσα με κύμα 20
νέους, γερόντους και παιδιά θάψανε σ’ ένα μνήμα.
Μανάδες εφωνάζανε και σέρναν τα μαλλιά τους,
και πέφτανε στη θάλασσα μαζί με τα παιδιά τους.
– Θάλασσα φόνισσα κακιά, κακιά και πλεονέκτρα,
άπονη κι αδυσώπητη και τω -ν-αθρώπω κλέφτρα. 25
Μας πήρες λεβεντόπαιδα στα μαύρα σου σκοτάδια,
τη -γ-Κρήτη, κι όλα τα Χανιά τα βούτηξες στα μαύρα.
Πόσες λαχτάρες κι όνειρα, χαρές και νοσταλγίες
έριξες στα πλοκάμια σου, κακούργα και τα πήρες;
Πόσες μανάδες δέρνονται, πόσα παιδιά ορφανέψαν, 30
και πόσους κόπους χάσανε αθρώποι, που δουλέψαν;
Μα η θάλασσα είναι φόνισσα και άπονος ο Χάρος,
γι’ αυτό να μη ντο ρίχνομε σ’ αυτόν όλο το βάρος”
3. Στο φυλλάδιο του λαϊκού ποιητή Χαράλαμπου Χαβρέ, με “ποιήματά” του, έχει συμπεριλάβει και το θρηνητικό του δεκαπεντασύλλαβο “βουβό μοιρολόϊ” για τα θύματα του ναυαγίου του F/B “Hράκλειον”. Μας λέει:
ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΦΕΡΡΥ ΜΠΩΤ “ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ”
« Σκέφτομαι πώς να βάλω αρχή που ο νους μου σαρσιτίζη
και σαν τη λάψη στο βουνό εδώ και κει γυρίζει
Να γράψω και να διηγηθώ όπως γροικώ, δεν είδα
μόνο διαβάζω και θωρώ εις την εφημερίδα.
Να γράψω ποίημα θλιβερό που όποιος και αν το διαβάση
και μεγαλύτερος εχθρός από καρδιά θα κλάψη 5
Θάλασσα μπλάβη και αλμυρή τί σούκανε η Κρήτη
και τηνέ μαυροφόρεσες τί νάχες να κερδίσης.
Ανδρες γυναίκες και παιδιά χωρίς νάχουνε αιτία
τσι πνήξες και τσι δώρησες φαΐ του καρχαρία 10
Παραμονές των εορτών για τον καινούργιο χρόνο
σε όλη την Κρήτη άφισες παντοτινά ένα πόνο
Δώρο πρωτοχρονιάτικο έδωσες εις την Κρήτη
τα μαύρα να φορέσουνε σχεδόν σε κάθε σπίτι.
Χάρε δεν εφοβήθηκες Χάρε δεν ελυπήθης 15
παιδιά αθώα πλάσματα στην θάλασσα να πνίξης.
Θάλασσα δεν εχόρτασε το αλμυρό νερό σου
στης Φαλκονέρας τη θάλασσα να δείξη το κακό σου.
Κρήτη ηρωϊκό νησί τσ’ Ελλάδος θυγατέρα
η Φαλκονέρα σ’ έκαμε να κλαίης νύχτα μέρα. 20
Το πλοίο το “Ηράκλειο” έφυγε από τη Σούδα
να πάη εις τον Πειραιά της Κρήτης τα λουλούδια
Της Φαλκονέρας η θάλασσα με τ’ άγρια κύματά της
έπνιξε το “Ηράκλειον” δεν άφησε επιβάτη.
Πιάνει φουρτούνα δυνατή με κύματα αγριεμένα 25
βουλιάζει το “Ηράκλειον” δεν έμεινε κανένας.
Πέφτουνε εις την θάλασσα όλοι μικροί μεγάλοι
οι μάνες τα μικρά παιδιά βαστούνε στην αγκάλη.
Κλαίνε οι μάνες, τα παιδιά φωνάζουν Παναγία
σώσε μας τα παιδάκια μας κάμε μια ευσπλαχνία 30
Κλαίνε οι άνδρες να θωρούν πως πνίγονται και κείνοι
μαζί με τις γυναίκες τους κλάμα φωνές και θρήνοι.
Ενας τον άλλο δεν θωρεί γιατί ήταν τόση νύκτα
μόνο φωνές βοήθεια, ένας τον άλλο εγροίκα.
Ο καπετάνιος δεν μπορεί τάχε και κείνος χάσει 35
γιατί σε δώδεκα λεπτά εβούλιαξε και εχάθη.
Το πλοίο γέμισε νερά ως τα κατάρτια επάνω
και οι ναύτες επνιγήκανε μαζί και ο Καπετάνιος.» (σ. 15-16)
4. Ο επιμελητής – συλλογέας και σχολιαστής του λαϊκού ποιητικού θρηνητικού Λόγου, του αφιερωμένου στα θύματα του ναυαγίου του F/B “Hράκλειον” αείμν. Γ.Δ. Καψωμένος αποθησαυρίζει: το έμμετρο που ακολουθεί: “Επιμνημόσυνο” του λαϊκού Ποιητή Γεωργίου Δασκαλάκη, το οποίο εκφώνησε στο 40/ήμερο μνημόσυνο των “μαρτύρων του ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ” στον ιερό ναό Αγίου Νικολάου Σπλάντζιας Χανίων, στις 15 Ιαν. 1967 (δες σχετ. εφημερίδα Χανίων: “Εθνική Φωνή” της 19.2.1967, α.φ. 62, σ.4η). Είπε:
ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΟΣ
«Αψετε φώτα και κεριά. Λαμπάδες να καούσι
και δάκρυα απ’ τα μάθια μας αρίθμητα να βγούσι.
Για το χατήρι των νεκρών, των αδικοπνιγμένων
που η θάλασσα μας τσ’ άρπαξε με κύμα αφρισμένον.
Αδίκημα και έγκλημα εγίνηκε μεγάλο 5
με αγώνα κι’ αναστεναγμούς έβλεπε ο γεις τον άλλο.
Τση θάλασσας την ταραχή ποιός δεν τηνέ φοβάται;
Και ποιός δεν κλαίει, δεν πονεί και δεν μοιρολογάται;
Αγώνα κάματε φριχτό τση νύχτας το σκοτάδι
μα η θάλασσα ενίκησε και μπήκατε στον Αδη 10
Στην εορτή της μνήμης σας ήλθαμε να σας δούμε
με πόνους και αναστεναγμούς δύο στίχους να σας πούμε
Στίχους του πόνου, αδελφοί μέσα απ’ την καρδιά μας
αντί λιβάνι χύσαμε και μεις τα δάκρυά μας
Βάλσαμον τση παρηγοριάς ο Κύριος να δώση 15
στων πονεμένων τσοι καρδιές πριν καλοξημερώση.
Και τώρα όλοι ακούσετε εκείνο που ποθείτε
από τον Αγιον Θεόν ανάπαυση να βρήτε.
Μυρίζουνε τα γιασεμιά, μυρίζουνε κι’ οι κρίνοι
ω! αλησμόνητοι αδελφοί, αιώνια σας η μνήμη» 20
5. Και η ενότητα – παρά το πολύτιμο πλήθος των σχετικών ποιητικών κειμένων που αφήνομε -θα κλείσει με νεώτερο- του 2000- επιμνημόσυνο, της Λαϊκής ραψωδού, από τα Νεροκούρου Χανίων Αναστασίας Μπολάκη, δημοσιευμένο στην εφημ. “Χανιώτικα νέα” της 9-12-2000.
Λέει:
ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ
Εις τις 8 του Δεκεμβριού ήταν ημέρα Πέμπτη
που πνίγηκε η Ελλάδα μας μέσα στα μαύρα πένθη
Αυτή η μέρα η σκληρή μην είχε ξημερώση
και στων Ελλήνων τις καρδιές τέτοιο καημό να δώση
Υπέρ τρακόσια άτομα στης Σούδας το λιμάνι 5
εμπήκαν στο “Ηράκλειο” ταξίδι να τους κάμει
Πολλοί στρατιώτες ήτανε νεοαπολυμένοι
να πάνε στη μανούλα τους απού τους περιμένει
Ανδρες γυναίκες ήτανε, μάνες με τα παιδιά τους
άλλοι πηγαίνουν στο γιατρό κι άλλοι για τη δουλειά τους 10
Και χαιρετούν οι άμοιροι κι αφήνουν τους δικούς τους
πως ήτονε το τέλος τους δεν το ’βαζε ο νους τους
Είχε λιγάκι θάλασσα μα το καράβι φεύγει
και μόλις βγήκαν ανοιχτά η θάλασσα αγριεύγει
στις 10 η ώρα της νυχτός στη Φαλκονέρα φτάνουν 15
και πού να ξέρουν οι άμοιροι εκεί πως θα πεθάνουν
Μα ως εκεί ’τονε γραφτό στην τύχη τη δικιά τους
της Φαλκονέρας ο βυθός να φάη τα κορμιά τους
Και το καράβι άρχιξε να γέρνει στό ’να πλάι
κι ο καπετάνιος άρχιξε, βοήθεια να ζητάει 20
Πόσες μανούλες άτυχες, βοήθεια ζητούνε
και τα παιδιά στην αγκαλιά σφιχτά σφιχτά κρατούνε
Κλαίει όλο το πλήρωμα, κλαίνε κι οι σωφερέοι
κλαίνε τα γυναικόπαιδα, κλαίνε οι νιοι κι οι γέροι.
Είναι ανυπολόγιστος η φρίκη κι η οδύνη 25
που είδανε οι άμοιροι, όλοι την ώρα εκείνη
Να βλέπουνε σαν όνειρο, όλοι την ώρα κείνη
τη θάλασσα την άγρια να τούσε καταπίνει
Και εβυθίσθη μονομιάς, το φέρετρο καράβι
και πήρε άδικα ψυχές κάτω στον μαύρο άδη. 30
Κι απ’ τον βυθό της θάλασσας μηνύματα ανεβαίνουν
«πέστε τους εις τα σπίτια μας να μην μας περιμένουν
Σήμερα στο μνημόσυνο, καμπάνες να χτυπάνε
μα τυχερό μας ήτανε τα ψάρια να μας φάνε».
Μα τώρα τι να πη κανείς και πού να τ’ αποδώσει; 35
της τύχης ήτανε γραφτό χτύπημα να μας δώση
Ετούτο το ναυάγιο, δεν είναι παραμύθια
γιατί έδωσε χτυπήματα, πόνους πολλούς στα στήθια.
Ολοι οι γέροι ναυτικοί, το λένε το διηγούνται
πως τούτο το ναυάγιον, ποτέ δεν το θυμούνται 40
Σαράντα που γλυτώσανε, πάντα θα το θυμούνται
και εφιάλτες θα θωρούν, ακόμα όταν κοιμούνται
Θάλασσα πικροθάλασσα, όλοι μας θα σε λέμε,
γιατί ’καμες πολλές καρδιές κι ώσπου να ζουν θα κλαίνε
Και κλείσαν σπίτια ολότελα και μείνανε χηράδες 45
και κλαίν’ οι μάνες για παιδιά, παιδιά για τις μανάδες
Κλαίει η Κρήτη και θρηνεί, κλαίει και η Αθήνα
γιατί χαθήκανε παιδιά, άδικα κι ήταν κρίμα.
Εις τα βιβλία θα γραφτή αυτή η τραγωδία
δια να το διαβάζουνε παιδιά εις τα σχολεία. 50
Πως εχαθήκανε άδικα, δεν βγαίνει απ’ το νου μας
κι όλοι ας συγχωρέσομε, τσ’ άτυχους αδελφούς μας.
Στους συγγενείς των ναυαγών, από καρδιά ας πούμε
από τον Παντοδύναμο, παρηγοριά να βρούνε.
Είναι καθήκον όλων μας κι είναι κι υπερεπείγον 55
όποιος μπορεί τα ορφανά να βοηθήσει λίγο».
Χρέος μας εδώ, να βάλουμε τελεία. Το σύνολο των αποθησαυρισθέντων σχετικών με το τρομερό ναυάγιο μοιρολογιών, ας ευχηθούμε, κάποια στιγμή, ότι θα εκδοθεί σε βιβλίο. Εμείς, θα προετοιμάζομε την έκδοση. Ως τότε γειά σας!
