Δρ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Β. ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ
Σε προηγούμενο δημοσίευμά μου (Χ.Ν. 14.5.13) έκαμα λόγο για τη γνώμη του Αριστοτέλη έναντι του τραγικού και παρουσίασα τις θέσεις του όπως αυτές παρατίθενται στο έργο του ´Ποιητική» τις σχετικές με την τραγωδία και τον ορισμό της. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι και στο κωμικό επιζητείται η κάθαρση «δι’ ελέου και φόβου» που συμβαίνει ή με τον θάνατο «ηδυσμένω λόγω» ή με την επέμβαση του «από μηχανής Θεού». Στο δεύτερο βιβλίο της “ποιητικής” ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει το “κωμικό”. Στην κωμωδία υπάρχει μίμηση «πράξεως σπουδαίας και τελείας», όπως στην τραγωδία, αλλά και ένα «αμάρτημα» που δεν είναι όμως τόσο οδυνηρό, όσο συμβαίνει στην τραγωδία. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι το «παράδοξο, που συμβαίνει ποιητική αδεία» στην πλοκή των γεγονότων και είναι συνήθως ευχάριστο, ανήκει μάλλον στην κωμωδία, παρά στην τραγωδία. Η “μίμηση” των πράξεων στην τραγωδία αναφέρεται σε πράξεις σοβαρές και αποδεκτές από την ηθική ,πράξεις δηλ. σοβαρών ανθρώπων ενώ στην κωμωδία η ποιότητα των πράξεων, των οποίων γίνεται μίμηση είναι “αριστοκρατικού τύπου”, που ενίοτε δεν είναι κοινωνικώς αποδεκτή. Οι ηθοποιοί μιμούνται πράξεις, τις οποίες ως άτομα απορρίπτουν. Η κυριαρχούσα ιδέα στον Αριστοτέλη είναι ότι στη τραγωδία υπάρχει «μίμηση πράξεως, σπουδαίας και τελείας», με αρχή, μέση και τέλος, ώστε ο κύριος ήρωας να έχει τη δυνατότητα να διεξέλθει όλα τα απαιτούμενα στάδια του μύθου, από τις οδυνηρές στιγμές μέχρι τις ευχάριστες και από τις ευχάριστες μέχρι τις οδυνηρές.
Κατά τον Αριστοτέλη στην τραγωδία η μίμηση αναφέρεται σε οδυνηρά φρικτά και δυσάρεστα γεγονότα, ανώτερης μορφής, ώστε να γίνει τελικά η περαίωση δι’ ελέου και φόβου, να καθαρισθεί δηλ. ο θεατής από οχληρά πάθη – οίκτο, φόβο κ.λπ..
Στην τραγωδία ο Αριστοτέλης περιγράφει και αξιολογεί τον “μύθο” γύρω από τον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα και παρατηρεί τη δράση του τραγικού ήρωα, που είναι και ο πρωταγωνιστής, στην πορεία των ευχάριστων ή δυσάρεστων γεγονότων και περιγράφει τον ηθικό του χαρακτήρα Το ποιόν αυτό των γεγονότων προξενεί ανάλογα συναισθήματα στους θεατές.
Η αλλαγή της τύχης ενός καλού προσώπου από το καλό στο κακό και η αλλαγή της τύχης ενός κακού προσώπου από το κακό στο καλό, είναι κατά τον Αριστοτέλη κάτι “το μιαρόν” και γι’ αυτό “απορρίπτεται”. Η τιμωρία ενός μοχθηρού προσώπου, πιθανόν να θεωρηθεί ως κάτι το επιβαλλόμενον και κοινωνικώς αποδεκτό, φιλάνθρωπον όπως το αποκαλεί ο Αριστοτέλης χρησιμοποιώντας την ελληνική λέξη, ποτέ όμως ως φιλεύσπλαχνον ή φοβερό. Εκεινο που μένει είναι η εικόνα ενός μη ενάρετου και δίκαιου προσώπου, του οποίου οι ατυχίες στη ζωή του, οφείλονται όχι στην κακή του μοίρα, αλλά σε κάποιο δικό του παράπτωμα. Τόσο το μιαρόν όσο και το φιλάνθρωπον αποφεύγονται στην τραγωδία, επειδή δεν έχουν ως επακόλουθο το “έλεος” και τον “φόβο”, δια των οποίων και μόνον πετυχαίνεται η κάθαρση.
Ενα άλλο χαρακτηριστικό της τραγωδίας είναι ότι στην μίμηση των πράξεων και στη διαδικασία εξιστόρησης των γεγονότων του “μύθου” υπάρχει μια οικογένεια της οποίας τα μέλη ζουν το “πάθος” και ζητούν την κάθαρση.
Πολλά χαρακτηριστικά της τραγωδίας, όπως περιγράφονται από τον Αριστοτέλη, υπάρχουν κατά κάποιο τρόπο και στην κωμωδία.
Στη δραματική διαδικασία της κωμωδίας η μίμηση των πράξεων είναι κατώτερης μορφής. Το “σφάλμα” πέριξ του οποίου περιστρέφεται η διαδικασία της κωμωδίας δεν είναι ένα σοβαρό σφάλμα, που είναι δυνατό να υπάρξει αλλά ένα σφάλμα γελοίας μορφής, (ridicoulous), το οποίο προκαλεί γέλωτα.
Επειδή στην κωμωδία έχομε μίμηση πράξεων κατώτερης ποιότητας πρέπει να καταβάλλεται προσπάθεια να εξυψώνεται, όσο είναι δυνατό, η ποιότητα της παράστασης, και να πετυχαίνεται έτσι η σοβαρότητα του θεάματος. Και στην κωμωδία η ποιότητα του μύθου περιξ του οποίου διακωμωδούνται πρόσωπα, γεγονότα και πράγματα, πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη
Να αποφεύγονται οι υπερβολές, και η πλοκή να εξελίσσεται κατά ένα φυσικό και ενδιαφέροντα ρυθμό.. Και στην κωμωδία, όπως συμβαίνει και στην τραγωδία, υπάρχει αρχή, μέση και τέλος και μια φυσική διαδικασία.
Από απόψεως αισθητικής να καταβάλεται προσπάθεια η μίμηση του γελοίου και η έκτασή του να μην υπερβαίνει τα λογικά όρια. Οπωσδήποτε ο τραγικός “ηρωας” που θα είναι γνωστού ανεπίληπτου ήθους, πρέπει να έχει αρκετό χρόνο στη διάθεση του, για να εξιστορήσει και να υποδυθεί το μύθο. Η αριστοτελική άποψη είναι ότι δεν πρέπει να υπάρχουν υπερβολές εν παντί. Η ηθική του μύθου πρέπει να είναι άψογη, όπως συμβαίνει και με τη διαγωγή του τραγικού ήρωα. Βέβαια ο μύθος θα είναι γελοίου περιεχομένου.
Η αρχαία κωμωδία με την αρχαία τραγωδία αποτελούν τους βασικούς παράγοντες προαγωγής του αττικού δράματος. Δυστυχώς πολλές κωμωδίες, ιδίως του Μενάνδρου χάθηκαν. Εμειναν όμως 11 του Αριστοφάνη, που παίζονται και σήμερα και προξενούν μεγάλο ενδιαφέρον σε Ελληνες και ξένους.
Η νέα μουσική αντίληψη που θεμελιώθηκε με τη Σχολή της Βενετίας και πήρε την ονομασία Μπαρόκ, γύρω στο 1612.μ.X. πολλαπλασίασε τις μουσικές φόρμες. Αναπτύχθηκαν τα μελοδράματα, με αποκορύφωμα τη δημιουργία της όπερας. Εγινε αναβίωση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, ένα είδος δηλ. θεάτρου με απαγγελίες, τραγούδια και σενάρια ελληνικών κυρίως μύθων.
Γράφτηκαν σενάρια πάνω στους μύθους αυτούς, και συνθέτες ανέλαβαν τη μελοποίηση. Οι όπερες είναι συνήθως τραγωδίες γραμμένες στο αριστοτελικό πρότυπο, με εξαίρεση τη Μανόν του του Α. Μασινέ, που είναι κωμωδία.
