» …το παλιό ΙΚΑ οδηγείται στην κατεδάφιση
Η διατήρηση ενός κτηρίου δεν αποτελεί απλώς ζήτηµα αισθητικής, αλλά αποτελεί µια δήλωση σεβασµού προς την ιστορία και την πολεοδοµική συνέχεια µιας πόλης.
Στα Χανιά, όπου η κληρονοµιά του κτηριακού αποθέµατος συνδυάζει βενετσιάνικα και οθωµανικά κτήρια, νεοκλασικές και µοντέρνες κατασκευές, η διατήρηση κάθε αρχιτεκτονικού στυλ αποκτά ιδιαίτερη σηµασία για την ταυτότητα του τόπου.
Το παλιό κτήριο του τέως ΙΚΑ, στα Χανιά, επί της συµβολής των οδών Νεάρχου και Σολωµού, κατασκευάστηκε βάσει της υπ’ αριθµ. 283/1962 οικοδοµικής άδειας και αποτέλεσε ένα εµβληµατικό δείγµα της µοντέρνας αρχιτεκτονικής. Αρχικά, το εν λόγω κτίριο λειτούργησε ως ιδιωτική πολυκλινική από τους ιατρούς Βογιατζάκη, Μπρεδάκη και Μυλωνογιάννη και υπήρξε καθοριστικό στην υγειονοµική ιστορία της πόλης.
Σήµερα, το ακίνητο ανήκει στον ΕΦΚΑ και έχει παραχωρηθεί στον ∆ήµο Χανίων και σύµφωνα µε τη ∆ηµοτική Αρχή, το κτήριο προβλέπεται να κατεδαφιστεί και να ανεγερθεί νέο, ώστε να στεγάσει δηµοτικές υπηρεσίες. Μάλιστα, στο τέλος Απριλίου, σύµφωνα µε δηµοσιεύµατα, η Αποκεντρωµένη ∆ιοίκηση Κρήτης επικύρωσε σχετική απόφαση της ∆ηµοτικής Επιτροπής του ∆ήµου Χανίων, µε την οποία κατακυρώνεται το έργο κατεδάφισης του κτηρίου του παλιού ΙΚΑ σε τεχνική εταιρεία των Χανίων, επισηµοποιώντας τη δροµολόγηση των εργασιών.
Ο Λειτουργικός Μοντερνισµός και το παλιό Κτήριο του ΙΚΑ
Το εν λόγω διώροφο δηµόσιο κτίσµα διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά του λειτουργικού µοντερνισµού, ενός αρχιτεκτονικού ρεύµατος που κυριάρχησε στις ελληνικές πόλεις από τις δεκαετίες του 1950 έως και του 1970. Πρόκειται για µια περίοδο όπου η αρχιτεκτονική αποµακρυνόταν από τα ιστορικιστικά πρότυπα και στρεφόταν προς τη λιτότητα, τη γεωµετρική καθαρότητα και τη λειτουργικότητα. Το κτίριο ενσωµατώνει:
• Έναν καθαρό και αυστηρό κάνναβο, όπου η επαναληπτικότητα των ανοιγµάτων δηµιουργεί διαφάνεια και ρυθµική αρµονία.
• Τυποποιηµένα κατασκευαστικά στοιχεία -όπως υποστυλώµατα, πλάκες και κουφώµατα- που αντικατοπτρίζουν την αρχιτεκτονική σκέψη της εποχής, µεγιστοποιώντας την απόδοση µε οικονοµικά µέσα.
• Μια κατασκευή από οπλισµένο σκυρόδεµα, που επιτρέπει µελλοντικές παρεµβάσεις κατόπιν προσαρµογών.
Παρά την αισθητική απαξίωση και εγκατάλειψη που έχει υποστεί, το κτήριο παραµένει τεκµήριο µιας περιόδου όπου η αρχιτεκτονική εξυπηρετούσε άµεσα τις ανάγκες της κοινωνίας.
Η απόφαση της ∆ηµοτικής Αρχής των Χανίων να το κατεδαφίσει και στην θέση του να ανεγείρει νέο, επαναφέρει στο προσκήνιο το ερώτηµα: ποια κριτήρια χρησιµοποιούµε για να αποφασίσουµε τι αξίζει να διατηρηθεί και πώς διαχειριζόµαστε µια κληρονοµιά που δεν είναι βενετσιάνικη ή νεοκλασική, αλλά καθοριστική για την ταυτότητα της πόλης;
Αρχαιολογικός Κίνδυνος και Πολεοδοµικές Επιπτώσεις
Πέρα από την πολιτιστική και αρχιτεκτονική σηµασία του, η επιλογή της κατεδάφισης ενέχει και έναν πρακτικό κίνδυνο που δεν µπορεί να αγνοηθεί: τη διακοπή των εργασιών λόγω της πιθανής αποκάλυψης αρχαιοτήτων.
Η περιοχή στην οποία βρίσκεται το κτίριο, είναι γνωστή για την αρχαιολογική της ευαισθησία.
Είναι, εποµένως, σχεδόν βέβαιο ότι η κατεδάφιση θα φέρει στο φως αρχαιότητες, γεγονός που θα οδηγήσει σε υποχρεωτικές ανασκαφές.
Αυτό όχι µόνο θα καθυστερήσει σηµαντικά την ανέγερση νέου κτιρίου, αλλά ενδέχεται να οδηγήσει ακόµη και σε πλήρη ακύρωση της ανέγερσης, αν τα ευρήµατα κριθούν σηµαντικά.
Αντίθετα, η ενίσχυση, ανακαίνιση και επανάχρηση του υφιστάµενου κτιρίου αποτρέπει τον αρχαιολογικό αυτό κίνδυνο και διασφαλίζει τη συνέχεια του σχεδιασµού, διατηρώντας την αρχιτεκτονική του ταυτότητα.
Η στατική του επάρκεια, την οποία η ∆ηµοτική Αρχή επικαλείται, µπορεί να ενισχυθεί µε σύγχρονες τεχνικές αντισεισµικής προστασίας -πρακτική που έχει εφαρµοστεί µε επιτυχία τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Σε κάθε περίπτωση, δεν προκύπτει ή τουλάχιστον δεν έχει αναφερθεί, η ύπαρξη κάποιας µελέτης στατικής επάρκειας που να τεκµηριώνει τον χαρακτηρισµό του κτιρίου ως επικίνδυνο ή κατεδαφιστέο.
Να επισηµανθεί, δε, ότι σε αρκετά χρηµατοδοτικά εργαλεία για την ανέγερση νέων κτηρίων η ύπαρξη στατικής µελέτης αποτελεί προϋπόθεση για την παροχή χρηµατοδότησης.
Ένα πολύτιµο αρχιτεκτονικό τεκµήριο
Η ιστορία µας θυµίζει πως πολλά κτήρια που κάποτε θεωρήθηκαν «παρωχηµένα» ή ακατάλληλα τελικά αναγνωρίζονται, έστω και εκ των υστέρων, ως πολύτιµα στοιχεία της αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής µας κληρονοµιάς. Τα παραδείγµατα στην πόλη µας είναι χαρακτηριστικά: το ‘‘Ξενία’’, το λιµενικό περίπτερο και το εργοστάσιο της ΑΒΕΑ όχι µόνο σηµάδεψαν την οικονοµική και κοινωνική ζωή των Χανίων, αλλά αποτέλεσαν και δείγµατα µιας συγκεκριµένης εποχής και αισθητικής που σήµερα εκλείπει.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πολλά έργα του µοντερνισµού έχουν ήδη προστατευθεί ως αρχιτεκτονική κληρονοµιά.
Αντίστοιχες πρωτοβουλίες διάσωσης έχουν ξεκινήσει και στην υπόλοιπη Ελλάδα, µε πόλεις όπως την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη να υιοθετούν µέτρα για την προστασία των µοντερνιστικών τους κτιρίων.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα επανάχρησης είναι η διάσωση του εργοστασίου Φιξ, που µετατράπηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), δίνοντας νέα πνοή σε έναν χώρο που άλλοτε αντιπροσώπευε τη βιοµηχανική δραστηριότητα.
Το Περιβαλλοντικό Κόστος και οι Επιπτώσεις στην Πολεοδοµική Συνέχεια
Εκτός από την πολιτιστική και ιστορική σηµασία του, η κατεδάφιση του παλιού ΙΚΑ επιφέρει σοβαρό περιβαλλοντικό κόστος.
Η δηµιουργία τόνων οικοδοµικών µπάζων, η ενεργειακή επιβάρυνση για την αποµάκρυνσή τους και η σπατάλη φυσικών πόρων για την ανέγερση του νέου κτηρίου αποτελούν παράγοντες που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Υπάρχει µια συνολική στρατηγική διαχείρισης του δοµηµένου περιβάλλοντος που να εξισορροπεί την ανάγκη για ανάπτυξη µε εκείνη της διατήρησης της ταυτότητας της πόλης;
∆εδοµένης της απουσίας θεσµικής προστασίας των κτηρίων αυτών, καθώς και µακροπρόθεσµου σχεδιασµού επιτρέπεται η διαµόρφωση του αστικού τοπίου να καθοδηγείται, συχνά χωρίς σεβασµό στην ιστορική συνέχεια.
Πρέπει αυτή η τάση να συνεχιστεί ή να επανεξεταστεί πριν χαθεί ο πολιτιστικός και ιστορικός µας πλούτος;
Σε µια εποχή που η κυκλική οικονοµία και η βιώσιµη ανάπτυξη βρίσκουν ολοένα και µεγαλύτερη απήχηση, η συντήρηση και η επανάχρηση υφιστάµενων κτιρίων παρουσιάζεται ως η πιο συνετή επιλογή. Η κατεδάφιση, πέρα από την απλή διαδικαστική απόφαση, είναι µια περιβαλλοντικά επιζήµια επιλογή που έρχεται σε αντίθεση µε τις αρχές της βιώσιµης διαχείρισης του αστικού τοπίου.
Μια ευκαιρία για τα Χανιά
Οι πόλεις που τιµούν την ιστορία τους, τιµούν και κάθε αρχιτεκτονική τους φάση. ∆εν είναι αρκετό να διαφυλάξουµε µόνο τα µνηµεία της αρχαιότητας ή τις νεοκλασικές κατασκευές· πρέπει να αναγνωρίσουµε και τα κτίρια που αποτυπώνουν την εξέλιξη της κοινωνίας µας.
Η κατεδάφιση του παλαιού κτηρίου του τέως ΙΚΑ δεν πρέπει να αντιµετωπιστεί ως απλώς µια διοικητική διαδικασία, αλλά ως ζήτηµα που αφορά την ταυτότητα και την ψυχή της πόλης. Αν η ανάπτυξη προχωρήσει µε τη διαγραφή του παρελθόντος, τα Χανιά κινδυνεύουν να χάσουν ένα κοµµάτι της δικής τους ιστορίας. Ίσως να είναι καιρός να σκεφτούµε διαφορετικά, πριν ακόµα ένα κτίριο µετατραπεί σε ακόµα µία χαµένη ευκαιρία.
*Ο Χρήστος Αναστασάκης είναι αρχιτέκτονας µηχανικός
