Το φθινόπωρο, που… αρνείται πεισματικά να μας ´επισκεφθεί´ αν και αποχαιρετούμε οσονούπω την πρώτη εβδομάδα του Οκτώβρη -οι καθημερινές θερμοκρασίες θυμίζουν, ακόμη, καλοκαίρι- είναι μια ιδιαίτερη εποχή. Και στα Χανιά. Και για τα Χανιά. Αλλά, φυσικά, και για τους ανθρώπους των Χανίων. Οι ημέρες ολοένα και μικραίνουν. Τα χρώματα της φύσης αλλάζουν. Μελαγχολία. Αλλά και αφορμή για ένα νέο αισιόδοξο, κατά το δυνατόν, ξεκίνημα. Οι επισκέπτες μειώνονται. Η πόλη αλλάζει μορφή, με τις αλλαγές να συμβαίνουν σταδιακά και, πολλές φορές, να μη γίνονται άμεσα αντιληπτές. Φθινόπωρο στα Χανιά. Σε μια πόλη – σταυροδρόμι πολιτισμών και παράδεισο χρωμάτων και αισθήσεων. Για τα φθινοπωρινά Χανιά τού χθες και του σήμερα μίλησαν στις ´διαδρομές´ έξι συμπολίτες μας. Οι αφηγήσεις τους, οι εύστοχες παρατηρήσεις τους και οι έμμεσες πλην σαφείς προτροπές τους για το σήμερα και το αύριο της πόλης -και όχι μόνο- παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Οχι μόνο για τους πολίτες – αναγνώστες, αλλά και για τους αιρετούς, εκείνους που λαμβάνουν και υλοποιούν αποφάσεις σε κεντρικό και σε τοπικό επίπεδο…
«Βόλτες τα δειλινά»
«Το φθινόπωρο το υποδέχομαι καλύτερα όταν είμαι κοντά στη φύση και πιο συγκεκριμένα στο χωριό μου τον Κεφαλά. Εκεί έχω σημεία αναφοράς που μου προσφέρουν μοναδικές συγκινήσεις. Ξέρω σε ποια γωνιά θα βγουν τα πρώτα κρινάκια, σε ποια εσοχή βράχου θα προβάλλουν τα κυκλάμινα. Περπατώ ξυπόλητη στην πρώτη βροχή κι αισθάνομαι το ξερό χώμα να ρουφά το νερό και να μυρίζει ο αέρας φθινόπωρο και ξερά χόρτα. Ανακαλώ μνήμες απ’ όταν ήταν ήμουν παιδί, όπου κάθε τέλος καλοκαιριού, κοιτούσαμε με τον πατέρα μου τις ελιές να είναι μισοξεραμένες και τον ρωτούσα με αγωνία: ´Πότε θα βρέξει μπαμπά; Θα ξεραθούν τα δέντρα´; Κι εκείνος έλεγε ήρεμα: ´Η φύση παιδί μου ξέρει, μην ανησυχείς, όμως εμείς οι άνθρωποι πρέπει να μάθομε να έχουμε την έγνοια ο ένας του αλλουνού´.
Το φθινόπωρο στην πόλη σημαίνει για μένα διαδικασία επανασύνδεσης ύστερα από το πολύβουο καλοκαίρι, που χάνω την οικειότητα με χώρους κι ανθρώπους. Το καλοκαίρι όλα μετατρέπονται σε εμπόρευμα, μνημεία, αντικείμενα, άνθρωποι και ιστορία. Οταν όμως κατεβαίνουν οι διαφημιστικές πινακίδες και φανερώνονται οι ρωγμές στους τοίχους μας και συνομιλούμε ξανά ήρεμα και ανταλλάσσουμε ένα πιατάκι μουσταλευριά, τότε τα δειλινά κάνω τη βόλτα που πιότερο μου αρέσει: Περπατάω αργά την Πειραιώς και κατεβαίνω στο λιμάνι, την ώρα που στο βάθος ο ήλιος μοιάζει με πλοίο που χάνεται στον ορίζοντα. Τότε σκέφτομαι πόσο θα ταίριαζε σ’ αυτό το δρόμο να λέγονταν ´οδός Γιώργη Μανουσάκη, ποιητή´…
Ωστόσο στις μέρες μας, μπροστά από κάθε ειδυλλιακή εικόνα, προβάλλουν σκιές ανθρώπων που στέκονται σε ουρές συσσιτίων, σκιές αστέγων, σκιές απελπισμένων. Κι όλο έρχονται στο νου μου τα λόγια του πατέρα μου: ´Η φύση ξέρει, όμως εμείς οι άνθρωποι πρέπει να μάθομε να έχομε την έγνοια ο ένας του αλλουνού´».
Μαρινέλλα Βλαχάκη, ποιήτρια, συγγραφέας, ηθοποιός
«Το περίφημο
Παλίμψηστο»
«Φθινόπωρο = Φθίνω + Οπώρα.
Οπώρα = φρούτο
Προορισμός = Ο εκ των προτέρων καθορισμός, αποστολή, τελική κατεύθυνση.
Αντί για δασώδεις τόπους γεμάτους δέντρα, που έχουν ρίξει τους καρπούς και τα φύλλα τους δημιουργώντας αυτά τα υπέροχα κιτρινοκόκκινα χαλιά στο έδαφος, προτίμησα να παίξω μεταφορικά με τις λέξεις, προτείνοντας μια βόλτα στην Παλιά μας Πόλη. Στιγμές αγαλλίασης της ψυχής ιδίως τους τελευταίους φθινοπωρινούς μήνες αλλά και ξύπνημα στις μνήμες και την ιστορία μας.
Παλιά πόλη Χανίων, η Βενετία της ανατολής. 5.500 χρόνια ιστορίας, 6 Πολιτισμοί, Ιστορικό και διατηρητέο μνημείο από το 1965.
Μινωίτες, Κρητομυκηναίοι, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες, Ενετοί, Οθωμανοί και Έλληνες έχουν αφήσει τα ίχνη τους στα στρώματα της Ιστορίας δημιουργώντας το περίφημο Παλίμψηστο. Αξίζει να το εξερευνήσουμε τώρα που έφθιναν οι ´οπώρες´, να το μελετήσουμε και να συνειδητοποιήσουμε την αξία του. Η βόλτα στα λαβυρινθώδη σοκάκια, σ’ αυτό το χωνευτήρι των πολιτισμών, μας αποκαλύπτει την ιστορία μας, η βόλτα κατά μήκος του παραλιακού τμήματος μάς γαληνεύει την ψυχή.
Μετά το κομφούζιο που επικρατεί τους καλοκαιρινούς μήνες με τις ορδές των επισκεπτών, τα χιλιάδες τραπεζοκαθίσματα, τα κάθε λογής εμπορεύματα που κρέμονται παντού, στολίζοντας τα αρχαία μας και που ενίοτε δεν σ’ αφήνουν ούτε να περπατήσεις, την αφόρητη ηχορύπανση σε πολλές γειτονιές τις νυκτερινές ώρες, που μαζί με τους τόνους από σκουπίδια τα οποία είναι παντού, αντικατοπτρίζει το μέγεθος της υποκουλτούρας της οποίας παράγουμε σήμερα μέχρι πρωίας, το ´χαριτωμένο´ κόκκινο τεράστιο τουριστικό λεωφορείο που κυκλοφορεί και βάζει και αυτό την πινελιά του στην καλοκαιρινή πανδαισία των παραισθήσεων που ζούμε όλοι μας, επιτέλους φθάνει το φθινόπωρο, φθίνουν οι ´οπώρες´ κι εμείς μπορούμε να απολαύσουμε τα ποιοτικά στοιχεία, τα οποία έχει και θέλει να μας προσφέρει απλόχερα η Παλιά μας Πόλη. Μας καλεί και μας περιμένει καρτερικά να τα προσέξουμε να τα σεβαστούμε και να τα αναδείξουμε. Στις 23 Ιουλίου παραδόθηκε ο φάκελος της δεύτερης και τελικής φάσης που χρειαζόταν για το τελικό διαχειριστικό σχέδιο που θα κατατεθεί στην UNESCO, ώστε να ενταχθεί η Σπιναλόγκα στον κατάλογο των μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι πολύ πιθανόν, η Σπιναλόγκα να αποτελέσει το πρώτο μνημείο στην Κρήτη που θα συμπεριληφθεί στον κατάλογο της παγκόσμιας κληρονομιάς. Αναρωτιέμαι κάποιες στιγμές, η παλιά μας Πόλη με την υπερπολλαπλάσια ιστορική αξία που έχει, γιατί να είναι εκτός;»
Κώστας Κουνάλης, ζωγράφος
«Τα κουφάρια των Ταμπάκικων»
«Αν πεθύμησα της Ευρώπης νερό,
μια μικρή λακκούβα θαμπή αποθύμησα που ενώ γλυκοβραδιάζει,
με θλίψη αφήνει ένα παιδί το καραβάκι του,
τόσο λεπτό, που ωσάν Μαγιού πεταλουδούλα μοιάζει»
Αρθούρου Ρεμπώ, ´Το μεθυσμένο καράβι´.
«Το δικό μου νερό που αποθύμησα είναι θαλασσινό. Πολλές φορές μύριζε την ταγκή μυρωδιά του ακατέργαστου δέρματος και κάποιες μέρες ήταν κόκκινο έτσι που το έβλεπα από το παράθυρο. Εκεί, στα Ταμπακαριά, είναι μια μικρή πλατεία μπροστά στο νερό όπου συναντιούνται 3 δρόμοι: η Λάκκων, η Βιβιλάκη και η Πλοιάρχων 1866… Εκεί στάθηκα με προσμονή ένα απόγευμα χειμωνιάτικο μπροστά στο πρώτο σπίτι της κοινής μου ζωής με τη Σόφη.
Από εκεί ξεκίνησε το άσπρο της γοβάκι να με βρει στα σκαλιά του Αγίου Κωνσταντίνου που περίμενα.
Μετά ήρθε η Θέμις, ήρθε κι ο Γιάννης… δε χωρούσαμε πια στο πλατειάκι. Φύγαμε.
Είναι κάτι μεσημέρια όμως και τώρα, που γυρνώντας στο καινούργιο μας σπίτι κάνω έναν παράλογο γύρο κατηφορίζοντας την Πλοιάρχων, κοιτώντας αριστερά μην και δω τον Άνθιμο να γελά, να χαιρετήσω τον Χρήστο που διαλέγει τα φρούτα του και κοντοστέκομαι στη μικρή πλατεία να μυρίσω το νερό και να δω το χρώμα του.
Φεύγοντας διασχίζω τη Βιβιλάκη ρίχνοντας κρυφές ματιές στο νερό μου ανάμεσα από τα κουφάρια των Ταμπάκικων».
Αντώνης Κρασουδάκις, νευροχειρουργός
«Περίγραμμα μιας υπέροχης φυσικής ομορφιάς»
«Τα Χανιά μου, τα Χανιά μας, η πόλη μας, ο κόσμος μου. Ποιος είναι εκείνος που διαβαίνει τις φλέβες της πόλης αυτής και δεν ριγά, δεν αναθυμάται, δεν σκέπτεται το πριν, το παρόν, αλλά κυρίως το μέλλον.
Ο φθινοπωρινός καιρός σε προβληματίζει, μιας κι έχεις βγει από τη χαρά και την ανεμελιά του καλοκαιριού, σού δίνει εναύσματα να αναπολήσεις, αλλά κυρίως να προβληματιστείς και μέσα σε αυτό το πλαίσιο κινούνται οι σκέψεις μου.
Τα Χανιά μας, τα γεύομαι κάθε μέρα, σαν περίγραμμα μιας υπέροχης φυσικής ομορφιάς, αλλά και σαν μιας εν τω βάθει ιστορικής δύναμης, που διαμορφώνει χαρακτήρες και επιβάλλει συνταύτιση αξιών.
Ετσι, δεν θα μείνω στη μυρωδιά των γιασεμιών, αν θέλετε στο εξωτερικό στοιχείο, αλλά σε εκείνο πού επίσης αναδύεται δυναμικά και είναι μια συναισθηματική ανάγκη αναπόλησης και προβληματισμού, που γίνεται πιο έντονη μέσα στη βαθιά κρίση της Ελλάδας μας, κρίση που έχει σαρώσει το υλικό υπόβαθρο της ύπαρξής μας, που κοντεύει να αποψιλώσει τις προσδοκίες μας και προσπαθεί να αποψιλώσει τις απαντοχές μας, αφού καθημερινά βλέπουμε τις συνθήκες μιας ευπρεπούς διαβίωσης να κλονίζονται, να απειλείται ουσιαστικά η αξιοπρεπής παρουσία μας.
Αυτό το πλαίσιο, που είναι μια πραγματικότητα, καθιστά αδήριτη την ανάγκη να αναδυθεί μια ψυχική επανασύνδεση, μια ανάκτηση ανθρωπιάς, ένας επαναπροσδιορισμός του εαυτού μας γι’ αυτά που πρέπει να κάνουμε, γι’ αυτά που δεν κάναμε, πείτε το σαν μια μορφή εναντίωσης, σαν μια προσπάθεια στρατηγικής, που πρέπει να κάνει κάθε ενεργός πολίτης.
Η σοφία που εκπέμπεται από την Τέχνη, τον πολιτισμό τη δυναμική των ανθρώπων της πόλης μας, σε μεθά και σε προτάσσει να ψάχνεις την ελληνικότητά σου, να οργανώνεις τη στρατηγική σου, σε προτρέπει να ονειρεύεσαι αλλά με όνειρα μεγάλων αγγιγμάτων πέρα και μακριά από μικρά και ασήμαντα συναισθήματα, που δεν συμβαδίζουν με τους δύσκολους καιρούς που βιώνουμε, δεν ταιριάζουν με την ιστορία μας και την πορεία μας στο χρόνο.
Η πόλη μας είναι υπέροχη όλο τον χρόνο, όχι μόνο το φθινόπωρο. Αυτή όμως την περίοδο πρέπει, περισσότερο από ποτέ, να προσπαθήσουμε να γίνουμε κι εμείς αντάξιοι της ιστορίας της και της μυρωδιάς της…»
Ρόζα Μοτάκη – Κονταδάκη
δικηγόρος, υπεύθυνη Τομέα Πολιτισμού Δ.Σ. Δικηγορικού Συλλόγου Χανίων
«Όνειρο είναι τα Χανιά και το φθινόπωρο»
«Θα ’λεγα πως ό,τι έχει να κάνει με Χανιά, φυλάσσεται μες την καρδιά μου βαθιά σαν κάτι πολύ ακριβό. Ξέρω ότι με κάποιον τρόπο αναπαράγω αυτή την παιδική ανάγκη να νιώσουμε για κάτι περήφανοι: για την οικογένειά μας, για τους φίλους, για την πατρίδα, για τον τόπο που γεννηθήκαμε. Όμως αλήθεια αυτός ο τόπος αξίζει ν’ αγαπιέται.
Τα φθινοπωρινά Χανιά πάντα μου φέρνουν μνήμες από τα στενά των Ταμπακαριών με το παλιό ΚΡΑ-ΚΡΑ, τότε που παιδιά ακόμα, μαζευόμαστε για πρόβες εν όψει της χειμερινής περιόδου. Μια παρέα από παιδιά με κοινό τόπο την αγάπη για την μουσική, φτιάχναμε τον χώρο και ετοιμάζαμε με σκληρή δουλειά το ´πρόγραμμα του χειμώνα´. Ήταν από τότε εκεί ο Κώστας και η Εύη, αλλά και ο Λευτέρης, η Νατάσα, ο Βαγγέλης. Αργά το βράδυ πολλές φορές κατάκοποι κατεβαίναμε να τσιμπήσουμε κάτι στο “θαλασσινό αγέρι” και συζητούσαμε παρεμπιπτόντως και τα λειτουργικά μας. Είχα βλέπετε φροντίσει να έχω ο ίδιος την ευθύνη του χώρου, για τον λόγο ότι πάντα είχα όνειρο να παίζω σ’ ένα μαγαζί καταθέτοντας τη δική μου άποψη και και το δικό μου γούστο, χωρίς παρεμβάσεις από αφεντικά και την τρέχουσα αγοραία τηλεοπτική αισθητική. Σύντομα βέβαια κατάλαβα πως το να είσαι ελεύθερος επαγγελματίας και να μην ανήκεις κάπου πολιτικά, είναι ένα ατόπημα που ουδόλως συγχωρείται στη σύγχρονη Ελλάδα, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία που ίσως δεν άπτεται του παρόντος.
Κατηφορίζω τη Βιβιλάκη για να πάω στην ψαροταβέρνα όπου με περιμένει η παρέα. Σε λίγο θα αρχίσουν οι παθιασμένες συζητήσεις για τα νέα μέτρα ´κάτω απ’ του φάρου το θολό τ’ αρχαίο ετούτο βλέμμα´, του φάρου που μας ανοιγοκλείνει το μάτι από μακριά, κι εγώ ασυναίσθητα θα προσπαθώ να ακούσω μες στα κλειστά παράθυρα των Ταμπακαριών, τις γνώριμες νότες από το ´Όνειρο είναι τα Χανιά´. Σκέφτομαι αυτό είναι το αγαπημένο μου μέρος, το αγάπησα από τα μακρινά χρόνια της αθωότητας, τότε που επιτρεπόταν ακόμα να κάνεις όνειρα. Οι στίχοι μιλούν για τις ομορφιές των Χανίων τις νύχτες του Απρίλη, αλλά αυτό το φθινόπωρο της ζωής μας δεν λέει να τελειώσει. Όμως εγώ ξέρω πως τα όνειρα εξαρτώνται από το πόσο πολύ τα πιστεύεις και πόσο αγωνίζεσαι γι’ αυτά».
Γιάννης Ψαρουδάκης,
μουσικός – στιχουργός
«Τα Χανιά ανήκουν στην Α´ Εθνική»
«Ανήκω σε αυτούς που πιστεύουν ότι το φθινόπωρο, εποχή αναπόλησης των ισχυρών αναμνήσεων του καλοκαιριού, επανόδου στον πάγκο της δουλειάς μας και σχεδιασμού για το μέλλον δεν είναι απλά μια απαλή και γλυκιά εποχή. Η μελαγχολία του και η αμφισημία του μας προσγειώνουν και μας επαναφέρουν στους προβληματισμούς μας.
Ήταν μαγική για εμένα η στιγμή και η ώρα της επιστροφής από τους Αρμένους και τη Ραμνή, το φθινόπωρο, στα Χανιά, στα γιασεμιά, στα λουλούδια. Ξεκινούσα, Οκτώβριος πλέον, τα πρώϊμα εκείνα χρόνια από τη Χαλέπα, κοντά στην Ευαγγελίστρια. Ήμουν μαθητής στο 2ο Γυμνάσιο και ποδοσφαιριστής στον Αστέρα, την ομάδα των Ταμπακαριών. Έτρεχα παράλληλα στα μαθήματα και στην ελευθερία του γηπέδου.
Ως εξωτερικός μαθητής γαλλικών στην Ελληνογαλλική Σχολή, τη σημερινή Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης, θυμάμαι, ένα φθινόπωρο το μαρτύριο της πρώτης φοράς. Στην αυλή της σχολής ήταν αμέτρητες μαθήτριες ακόμη και τελειόφοιτες του σημερινού λυκείου. Έτρεξα να φύγω, με πρόλαβε ο πατέρας μου, με επανέφερε στην τάξη και μου είπε ´ντροπή σου να φοβάσαι τις κοπελιές´. Στη βιβλιοθήκη της σχολής διαβάζοντας αργότερα την ´Κάρμεν´ του Προσπέρ Μεριμέ, κατάλαβα πολύ νωρίς την τραγικότητα που περιέχεται στην αληθινή σχέση των δύο φύλων.
Πριν τα ´Μπάνια´ σταματούσα. Στον Βορρά το πολυθρύλητο Αιγαίο, στον Νότο τα Λευκά Όρη. Στο βάθος φανταζόμουν το πανέμορφο λιμάνι. Από αυτή τη γωνιά της Χαλέπας σε αυτήν την τόσο διάφανη ατμόσφαιρα του φθινοπώρου νόμιζα ότι τα έβλεπα όλα…
Με βασάνιζαν διάφορες σκέψεις. Γιατί οι καλόγριες της Ελληνογαλλικής Σχολής μας λέγανε ότι ο καθένας είναι μόνο για τον εαυτό του και ότι ο Θεός είναι για όλους; Μου φαινόταν αντιχριστιανικό και απάνθρωπο, σε μια εποχή που επικρατούσε η φτώχεια και ο αυταρχισμός.
Και όμως με αυτά τα λόγια της δεκαετίας του 1950 οι καθολικοί μας προανάγγελναν το ατομικιστικό προτεσταντικό πνεύμα που κυβερνά σήμερα την Αμερική, την Ευρώπη και όλο τον κόσμο και κάνει τους φτωχούς φτωχότερους και τους πλούσιους πλουσιότερους. Είναι οξύμωρο, αλλά είναι αληθινό.
Ας ελπίσουμε ότι θα έρθουν καλύτερες μέρες. Ίσως σε ένα άλλο φθινόπωρο. Εμείς οι Χανιώτες έχουμε ένα στοιχείο αισιοδοξίας. Τα Χανιά είναι όμορφα όλες τις εποχές του χρόνου και ανήκουν στην Α´ Εθνική. Έτσι κι αλλιώς!»
Σήφης Μιχελογιάννης,
πρώην βουλευτής
