Κύριε διευθυντά,
διακόσια χρόνια, σωστοί δύο αιώνες, έχουνε περάσει από το 1821 που οι καπετάνιοι και οι προύχοντες της Κρήτης στη Θυμιανή Παναγία, ελάβανε την εθνοσωτήριον και ηρωικότατη απόφαση για κήρυξη Επανάστασης στην Κρήτη. Από τώρα ασχολούνται πολλοί για τις εκδηλώσεις που θα γίνουνε τον επόμενο χρόνο.
Η Κρήτη και η Επιτροπή για τις εκδηλώσεις αυτές, θα πρέπει να ξέρουνε ότι τα Σφακιά δικαιούνται περίοπτον θέση σ’ αυτές τις εκδηλώσεις. Τα Σφακιά ήτανε το ορμητήριο και η κιβωτός της Επαναστάσεως. Συχνότατα οι Σφακιανοί επρωτοστατήσανε στους επαναστατικούς αγώνες, μα και η επανάσταση του Δασκαλογιάννη συνηγορεί επί του προκειμένου. Δεν επέτυχε αυτή η Επανάσταση τον επιδιωκόμενο σκοπό, είχε όμως σημαντικές επιπτώσεις στην μετά 50 χρόνια επανάσταση του ‘21, και παράλληλα έριξε τον σπόρο για την ελευθερία.
Οι αδελφοί Ορλώφ, ναύαρχοι της Ρωσίας στη Μεσόγειο, παροτρύνανε τον Δασκαλογιάννη να ξεσηκώσει την Κρήτη σε επανάσταση και του υποσχεθήκανε αμέριστη συμπαράσταση. Είχε πόλεμο η Ρωσία με τους Τούρκους και θέλανε να προκαλέσουνε αντιπερισπασμό. Αρχισε την επανάσταση ο Δασκαλογιάννης, μα οι Ρώσοι ποτέ δεν φανήκανε, τα Σφακιά γίνανε ολοκαύτωμα και ο Δασκαλογιάννης εγδάρη ζωντανός στο Ηράκλειο. Όταν όμως ετελείωσε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος με νικήτρια την Ρωσία, στη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, η Αυτοκράτειρα Μεγάλη Αικατερίνη για να αμβλύνει τις εντυπώσεις από την προδοσία που έκαναν οι Ρώσοι στα Ορλωφικά, στο πρώτο άρθρο της συνθήκης απαιτούσε: 1) Οι Χριστιανοί της Κρήτης που είναι στις τουρκικές φυλακές να αποφυλακισθούνε, 2) Οι Κρήτες που έχουνε απελαθεί να επιστρέψουνε στις εστίες τους 3) Να έχει το δικαίωμα η Ρωσία να ενδιαφέρεται για τους χριστιανούς που ευρίσκονταν στην τουρκική επικράτεια. Και πέραν της συνθήκης, η Ρωσία επέτρεπε: 1) Να υψώσουνε ρωσική σημαία τα ελληνικά καράβια. Μ’ αυτό είχε μεγάλη σημασία, διότι μεγάλο μέρος από το εμπόριο της ανατολικής Μεσογείου έπεσε σε ελληνικά χέρια και η ναυτιλία των Ελλήνων αναπτύχθηκε, διότι με τη ρωσική σημαία δεν τολμούσανε να τα ενοχλήσουνε οι Αγαρηνοί 2) Επέτρεπε σε όσους Έλληνες το επιθυμούσανε να πάνε να εγκατασταθούνε στη Ρωσία. Πολλοί πήγανε, ειδικά στην περιοχή της Οδησσού, και μερικοί ανεδείχθησαν εθνικοί ευεργέτες. Μα εκεί εδημιουργήθηκε και η “Φιλική Εταιρεία”, εκεί είχανε και το ταμείο τους την “Φιλογενή κάσα”.
Για τα Σφακιά, γράφει ο Ι. Μουρέλος στην Ιστορία της Κρήτης (τ. Α’ σελ. 340): «… οι άλλες επαρχίες ήθελαν και ζητούσανε αρχηγούς από τα Σφακιά γιατί τους θεωρούσαν και τους αναγνώριζαν ως πιο εμπειροπόλεμους και πιο πρόθυμους για θυσίες. Πρέπει, άλλωστε, εμείς οι τωρινοί Κρήτες που παρασυρόμαστε από αδικαιολόγητες αντιπάθειες και ζήλιες να αναγνωρίσομεν ότι ο Κρητικός λαός, των σκληρών εκείνων χρόνων, και κατά συνέπεια κι εμείς όλοι, οφείλομεν ευγνωμοσύνη στον λαό των Σφακίων που τόσες φορές εθυσιάστηκε για τους άλλους. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε πως οι ως το 1770 ευτυχισμένοι και, σχεδόν ελεύθεροι Σφακιανοί, εθυσίασαν την ευτυχία των για την ελευθερίαν άλλων».
Ο δε Β. Ψιλάκης στην Ιστορία της Κρήτης (τ. Δ’, σελ. 2004) γράφει: «…Οι Σφακιανοί δεν είναι άγιοι, τους λόγους δ’ είπομεν πολλάκις. Ουδέποτε η Κρήτη πρέπει να λησμονεί ότι η χώρα των μη αγίων τούτων ήτο η δημιουργηθείσα εκ θείας πρόνοιας γεραρά ακρόπολις καθ’ ης πάντοτε εθραύοντο τα άγρια και παφλάζοντα κύματα της πολυκεφάλου και τερατώδους από των Σαρακηνών και εξής τυραννίας…»
Ο Κριτοβουλίδης στις “Επαναστάσεις της Κρήτης”, σελ. 15, όταν αναφέρεται στους Σφακιανούς λέει: «Οι άλλοι Κρήτες απέβλεπαν εις αυτούς (τους Σφακιανούς) των οποίων η θέση ήτανε εντελώς διαφορετική…»
Επί λέξη γράφουνε οι παραπάνω ιστορίες αυτά που αναφέρω εδώ. Αυτά που γράφουνε κορυφαίοι και αξιόπιστοι ιστορικοί, πρέπει να υπάρχουν στα υπόψιν, σχετικά με τις εκδηλώσεις για το 1821. Αφού στον πόλεμο ήταν μπροστάρηδες και στις εκδηλώσεις πρέπει να έχουνε ανάλογη θέση, διότι κάπου – κάπου, παρατηρούνται “…αδικαιολόγητες αντιπάθειες και ζήλιες…”, όπως γράφει ο Μουρέλος. Παραπέμπω σε ορισμένες σελίδες, ορισμένων ιστοριών…
Κανάκης Ι. Γερωνυμάκης
