Στις 23-4-2010 ο τότε Πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, µέσα σ’ ένα εντελώς ασύµβατο προς το θέµα σκηνικό (στο γραφικό Καστελλόριζο) και µε επίσης ασύµβατο προς τα επερχόµενα ύφος, µας ανακοίνωσε την χρεωκοπία της χώρας και την προσφυγή στο ∆ΝΤ.
Το πώς περάσαµε την επόµενη 10ετία δεν χρειάζεται να το περιγράψω. Είναι πρόσφατο, το βιώσαµε σκληρά και έχει αφήσει τα σηµάδια του. Θα πω µόνο ότι κλείσαµε τα µάτια µας κι όταν τ’ ανοίξαµε είχαµε χάσει τη χώρα µας και τις ζωές µας. Αεροδρόµια, λιµάνια, τρένα, ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, τράπεζες, ασφάλειες και γενικά κάθε σοβαρή οικονοµική δραστηριότητα είχε όπως-όπως περάσει σε ξένους. Οι πιο µορφωµένοι και παραγωγικοί νέοι µας, έφυγαν κατά εκατοντάδες χιλιάδες στο εξωτερικό. Πάνε αυτοί, χάθηκαν για την Ελλάδα! Το χρέος όχι µόνον αυξήθηκε κι άλλο αλλά και ασφαλίστηκε καλά από τους δανειστές περνώντας στη δικαιοδοσία του βρετανικού δικαίου. Και οι δύσµοιροι που παρέµειναν στη χώρα συνειδητοποίησαν ότι αυτοί, τα παιδιά και τα εγγόνια τους φορτώθηκαν την υποχρέωση να δουλεύουν σε συνθήκες γαλέρας για να ξεπληρωθεί το χρέος. Με µισθούς κατώτατους και υποκατώτατους, χωρίς συλλογικές συµβάσεις, µε διαλυµένα ασφαλιστικά ταµεία και µέλλον που µόνο ζόφο αποπνέει. Πρόσφατα µάλιστα µε την έκρηξη της ακρίβειας και τον πληθωρισµό, τη διάλυση του κοινωνικού κράτους και τη διευρυνόµενη φτωχοποίηση, όλο και περισσότεροι αναζητούν µια µικρή παρηγοριά στα επιδόµατα φτώχειας τύπου… pass.
Αυτή είναι, µε λίγα λόγια, η κατάσταση και µη µας παραπλανά η λαµπερή επικάλυψη που της προσδίδει ο τουρισµός, όπου υπάρχει.
Τι έφταιξε άραγε και φτάσαµε ως εδώ;
Σχεδόν όλοι αναφέρονται στον υπερδανεισµό σαν την αιτία που η χώρα σαρώθηκε σαν φτερό στον άνεµο µόλις η παγκόσµια κρίση του 2008 έφτασε στη χώρα µας. Οπωσδήποτε ο υπερδανεισµός είναι στοιχείο νοσηρό. Είναι όµως αυτός η αιτία ή µήπως είναι σύµπτωµα και αποτέλεσµα µιας βαθιάς αλλαγής που συµβαίνει και εντείνεται κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια σε όλα τα επίπεδα της ελληνικής κοινωνίας και κατ’ επέκταση στην πολιτική ελίτ και στο ίδιο το κράτος;
Αν διερωτηθούµε, γιατί προσφεύγαµε -κράτος και πολίτες- στον δανεισµό µε τόση ευκολία, η προφανής απάντηση είναι: µα ακριβώς για την ευκολία! Η εναλλακτική περίπτωση θα ήταν να επιδιώξουµε χρήµα µέσα από σχεδιασµό, συστηµατική δουλειά, σωµατικό και πνευµατικό κάµατο. Εµείς συλλογικά, επιλέξαµε το πρώτο και θεωρήσαµε το δεύτερο µοντέλο σκέψης και ζωής ξεπερασµένο. Θα θυµάστε, οι παλιότεροι, τις ελληνικές ταινίες της δεκαετίας του ’60, που προέβαλαν σαν πρότυπο τον νέο που αγωνίζεται ν’ αναστήσει τη ζωή του, κόντρα στα προβλήµατα. Που έχει καµάρι του να ιδρώσει στη δουλειά, που παίρνει ικανοποίηση από τον κόπο και τα έργα του και από το ότι, εν τέλει, τα καταφέρνει να φανεί εντάξει στην κοινωνία. Που δεν δέχεται να γίνει σκλάβος του υπηρέτη του, δηλαδή του χρήµατος, και δεν το έχει σε τίποτα να το δείχνει καµιά φορά όταν έρθει στο κέφι, καίγοντας µερικά χαρτονοµίσµατα. Το µοντέλο αυτό στα µεταπολιτευτικά χρόνια απαξιώθηκε. Ουσιαστικά η κοινωνία µας απαξίωσε τον κάµατο της ζωής και ενστερνίστηκε την κατανάλωση σαν υψηλό της αγαθό και στόχο ζωής. Μας διέφυγαν όµως, όπως απέδειξε η κρίση, κάποια ουσιώδη πράγµατα: Πρώτα-πρώτα, η όλο και µεγαλύτερη (µέσω του δανεισµού) ευχέρεια στην κατανάλωση, µας αποστερούσε τη δυνατότητα να δούµε τι µπορούµε να πράξουµε, πώς µπορούµε να αντεπεξέλθουµε στις δυσκολίες, τι εν τέλει αξίζουµε. Επειδή, όπως λέει ο Καθηγητής Β. Καραποστόλης «για να βρούµε τι αξίζουµε, πρέπει να πράξουµε». Ύστερα, κάνοντας το άλµα από τον µόχθο στην κατανάλωση, παραλείψαµε το ενδιάµεσο στάδιο ανάπτυξης που είναι η µεθοδική και συστηµατική εργασία. Αυτή η οργανωµένη εργασία, που βασίζεται στο συνδυασµό χειρωνακτικής και πνευµατικής προσπάθειας χρειάζεται υποµονή, δίδει όµως αποτελέσµατα ανθεκτικά στο χρόνο και στις δυνάµεις που διέπουν την οικονοµία και µπορούν να µας επιτρέψουν σταδιακά να ξανοιχτούµε και στην απόλαυση της κατανάλωσης. Τρίτο, ούτε εδώ, στην αλόγιστη κατανάλωση µε «εύκολο» χρήµα, βρήκαµε µια διαρκή ικανοποίηση. Σύντοµα διαπιστώσαµε ότι στη νέα κλίµακα αξιών που διαµορφώθηκε, οφείλεις να αγοράζεις όλο και περισσότερο για να είσαι κάποιος ή έστω να γίνεσαι αποδεκτός.
∆ιαπιστώνει κανείς να έχει αλλάξει κάτι σήµερα; Λαός και πολιτική ηγεσία (εν πολλοίς η ίδια της προηγούµενης κρίσης) είµαστε στοιχισµένοι στην ίδια γραµµή. Ο φυγόπονος τρόπος ζωής, το «ευ ζην» µε δανεικά λεφτά, η πρόταξη της κατανάλωσης έναντι της παραγωγής, ο παραγκωνισµός του πρωτογενή τοµέα προς χάριν ευρωπαϊκών πολιτικών και υπό το δέλεαρ των επιδοτήσεων, δηµιούργησαν κατά τη µεταπολίτευση και µέχρι σήµερα, µια κουλτούρα που διαπότισε όλη την κοινωνία και το κράτος. Αυτή, κατά τη γνώµη µου, δηµιούργησε την κρίση 2010-2020 που περάσαµε και αυτή εγκυµονεί και την επόµενη.
Το κλειδί, νοµίζω, είναι η στάση που θα τηρήσουµε και η σοβαρότητα που θα δείξουµε -κοινωνία και πολιτεία- απέναντι στις έννοιες «εργασία» και «έργο». Αυτό θα κρίνει αν θα υποστούµε τις συνέπειες µιας νέας κρίσης ή αν µπορούµε να ελπίζουµε ότι σ’ ένα απώτερο µέλλον θα ανακτήσουµε πάλι τη χώρα και τις ζωές µας.
(*) ∆ρ. Μηχανικός
π. ∆/ντής ∆Ε∆∆ΗΕ Α.Ε.
Όλα τα δηµοσιευµένα κείµενα της στήλης
µπορείτε να τα βρείτε στο
http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
