«Τα αυξανόμενα οικονομικά χάσματα προκαλούν σωματικές και νοητικές ζημιές».
καθηγητής Robert Sapolsky,
Νοέμβριος 2018
Η φτώχεια είναι κακό πράγμα, όχι μόνο σημαίνει κακή υγεία και μειωμένη γνωστική ανάπτυξη, αλλά πάνω από όλα «αισθάνεσαι φτωχός».
Ερευνητές και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού παρουσιάζουν τις μεγάλες κοινωνικές ανισότητες που προκαλεί η φτώχεια σε αφιέρωμα του περιοδικού “Scientific American”.
Ανισότητες που προκαλούν μια σειρά κοινωνικά προβλήματα τα οποία όταν μεγεθύνονται εκρήγνυνται. Αυτές τις εκρήξεις τις βλέπομε στις οθόνες μας με την μορφή ταραχών, βανδαλισμών και βιαιοπραγιών σε όλες τις μεγαλουπόλεις. Η Αθήνα μας δεν εξαιρείται.
Στο σημερινό σημείωμα παρουσιάζω περιληπτικά τις επιπτώσεις που έχει η φτώχεια στην ανάπτυξη παιδιών και εφήβων.
Πρόωρη γήρανση του DNA
Η πρόωρη γήρανση του DNA είναι αποτέλεσμα του χρόνιου στρες που προκαλούν οι κοινωνικές συνθήκες. Η αποκάλυψη αυτή από την κάτοχο του Nobel Elizabeth Blackburn, 2004, προκάλεσε πολλές έρευνες που επιβεβαίωσαν ότι:
«Η ζωή σε φτωχογειτονιές, οι κοινωνικές και οι φυλετικές διακρίσεις, η βία και η οικογενειακή αστάθεια προκαλούν την πρόωρη γήρανση του DNA.
Αν ένα παιδί μεγαλώνει σε τέτοιες συνθήκες φτώχειας, τότε όταν γίνει μεσήλικος, το DNA του θα είναι 10 χρόνια πιο γερασμένο από τα συνομήλικα του που ήταν πιο τυχερά».
Επιπτώσεις στην ανάπτυξη
Μετά από 25 χρόνια έρευνας ο καθηγητής Robert Sapolsky κατέληξε ότι το χρόνιο κοινωνικό στρες έχει σοβαρές επιπτώσεις στις παρακάτω λειτουργίες του εγκέφαλου μας:
• Παρατηρείται μειωμένη δραστηριότητα στον ιππόκαμπο που σημαίνει μειωμένη ικανότητα μάθησης και απομνημόνευσης.
• Αντίθετα παρατηρείται αύξηση της δραστηριότητας στην αμυγδαλή που σημαίνει ανατροφοδοτούμενο στρες και φόβος. Συνέπεια του οποίου είναι η περαιτέρω μείωση της ικανότητας μάθησης.
• Επηρεάζονται αρνητικά: ο έλεγχος της παρόρμησης, ο σχεδιασμός μελλοντικών πράξεων και οι εκτελεστικές λειτουργίες.
Όσο μεγεθύνονται οι κοινωνικό-οικονομικές ανισότητες τόσο περισσότερες θα είναι οι “πράξεις τρέλας” που θα μας απασχολούν.
• Η απουσία του παραπάνω ελέγχου προκαλεί αύξηση του σωματικού βάρους, αλκοολισμό και κάπνισμα χωρίς όρια.
• Κατάθλιψη και εθισμός μεγεθύνονται αφού ακυρώνονται οι μηχανισμοί των κινήτρων, της ανταμοιβής και της επιβράβευσης.
• Άλλα προβλήματα υγείας είναι ανωμαλίες στο μεταβολισμό, στη γονιμοποίηση, στο λίμπιντο, αύξηση της αρτηριακής πίεσης με όλους τους κινδύνους που συνεπάγεται.
• Τέλος, δημιουργούνται χρόνιες φλεγμονές που έχουν σαν αποτέλεσμα περισσότερες πιθανότητες για καρδιακά νοσήματα, Alzheimer – Αλτσχάιμερ κι άλλες παθήσεις.
Πρώτα θύματα τα παιδιά
Τα αρνητικά συμπτώματα της φτώχειας εμφανίζονται στα παιδιά, από το Νηπιαγωγείο. Οι ερευνητές τονίζουν ότι τα νήπια εμφανίζουν μειωμένο αυτό-έλεγχο και μειωμένες εκτελεστικές λειτουργίες. Τα συμπτώματα αυτά χειροτερεύουν όσο μεγαλώνουν.
Αν συνεχίζουν να ζουν σε άσχημες κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες, τότε στην εφηβική ή στην ενήλικη τους ζωή οι πράξεις τρέλας θα αυξάνονται.
Οι ερευνητές προβληματίζονται από το γεγονός ότι αυτές οι αλλαγές στις εγκεφαλικές τους λειτουργίες προκαλούν λανθασμένες αποφάσεις που θα βυθίζουν τους νέους σε βαθύτερη φτώχεια.
Διαδοχικές έρευνες έδειξαν ότι ενήλικες που μεγάλωσαν σε συνθήκες φτώχειας αδυνατούν να προγραμματίσουν για το μέλλον τους. Ένας ισχυρός λόγος είναι η ασθενική ανάπτυξη της αντίστοιχης εγκεφαλικής λειτουργίας τους όταν ήταν νεώτεροι.
Χωρίς υποστηρικτικά δίκτυα
Κοινωνίες με μεγάλες κοινωνικο-οικονομικές διαφορές – η Ελλάδα είναι στη μέση της κλίμακας ενός πίνακα που δημοσιεύει το περιοδικό “Scientific American”- έχουν κακή ποιότητα ζωής. Αιτία η έλλειψη υποστηρικτικών δικτύων. Για τους κατοίκους αυτών των χωρών αυτό σημαίνει σύμφωνα με τις έρευνες:
• Υψηλή βρεφική θνησιμότητα.
• Μείωση του προσδόκιμου ζωής.
• Παχυσαρκία.
• Υψηλούς δείκτες δολοφονιών, εγκληματικότητας και φυλακίσεων.
• Υψηλό δείκτη σχολικού εκφοβισμού που έχει οικονομικά κίνητρα. Δείγμα είναι το πρόσφατο περιστατικό σε Δημοτικό Σχολείο στα Χανιά στο οποίο μαθητής απαιτούσε 1 Ευρώ από συμμαθητές του.
• Περισσότερες γεννήσεις από έφηβες μητέρες.
• Χαμηλός εγγραμματισμός. Δείγμα είναι η συνεχώς χαμηλότερη θέση που καταλαμβάνουν τα 15χρονα Ελληνόπουλα στους διαγωνισμούς PISA του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη.
Συμπερασματικά
Οι έρευνες που έγιναν σε Αγγλία και Η.Π.Α. μας αφορούν άμεσα. Κι εμάς και την υπόλοιπη Ευρώπη. Για πολλούς λόγους:
* Η μακρόχρονη Ελληνική κρίση έχει επηρεάσει και συνεχίζει να επηρεάζει την γνωστική ανάπτυξη μεγάλου αριθμού παιδιών και εφήβων. Τις συνέπειες έχουμε αρχίσει να τις βλέπουμε στα δελτία ειδήσεων. Οι αντιδράσεις των νέων έχουν βαθιές ρίζες, που δεν είναι όλες πολιτικές.
* Αν υιοθετήσουμε τα αποτελέσματα των ερευνών οι αντιδράσεις των νέων σε μεγάλο βαθμό ίσως έχουν προέλευση την μόνιμη αλλαγή σε εγκεφαλικές λειτουργίες.
* Επακόλουθα είναι φυσικό τα μέτρα που λαμβάνονται, είτε για την καταστολή των αντιδράσεων, είτε για το ρητορικό κατευνασμό των αντιρρησιών να μην έχουν αποτελέσματα.
* Οι μεγάλοι πληθυσμοί μεταναστών σε πολλές (όχι σε όλες) Ευρωπαϊκές χώρες ζουν σε κατάσταση ένδειας. Τα μικρά παιδιά των μεταναστών είναι φτωχά και αισθάνονται φτωχά με όλες τις συνέπειες που περιγράφουν οι έρευνες.
• Το κρίσιμο ερώτημα είναι:
‘Έχει η Ελλάδα (ή η Ευρώπη) τις δυνατότητες να βγάλει από τη ζώνη της φτώχειας τους ολοένα αυξανόμενους πληθυσμούς της;’
