Καθώς η αλλαγή της σύστασης της ατμόσφαιρας λόγω των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων έχει προκαλέσει μικρή προς το παρόν αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στον πλανήτη και σταδιακή μεταβολή του κλίματος στη Γη, έχει αρχίσει να επηρεάζεται σειρά δραστηριοτήτων και μεταξύ άλλων η αγροτική οικονομία και η παραγωγή τροφίμων. Ενώ μέχρι πρόσφατα τα κύρια εισοδήματα στον αγροτικό χώρο προερχόταν από τη γεωργική και την κτηνοτροφική παραγωγή, την τελευταία τριακονταετία γνώρισε σημαντική ανάπτυξη ο αγροτουρισμός όπου συμπληρωματικά εισοδήματα στον αγροτικό χώρο δημιουργήθηκαν από τουριστικές δραστηριότητες καθώς οι επισκέπτες επέλεγαν να συνδυάσουν τις διακοπές τους με βιώματα από την ύπαιθρο και την αγροτική φύση.
Καθώς σήμερα η ανάγκη μετριασμού και αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών επιτάσσει την αλλαγή του κυρίαρχου ενεργειακού παραδείγματος το οποίο είναι συνυφασμένο με τη χρήση ορυκτών καυσίμων και τη στροφή σε ανανεώσιμους ενεργειακούς πόρους παρουσιάζεται η δυνατότητα δημιουργίας νέων εισοδημάτων στον αγροτικό χώρο πέρα από την παραγωγή γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και αγροτοτουριστικών υπηρεσιών που σχετίζεται με την αξιοποίηση των διαθέσιμων ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων του κάθε τόπου. Για την Κρήτη η δημιουργία εισοδημάτων μπορεί να προέλθει από την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας, της αιολικής ενέργειας και της στερεάς βιομάζας που αφθονούν στο νησί και συγκεκριμένα:
Α) Δημιουργία φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων σε αγροτικές εκτάσεις.
Η δημιουργία μικρών φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων ισχύος 80-100 KWp σε αγροτικές εκτάσεις γνώρισε αλματώδη ανάπτυξη την τελευταία οκταετία λόγω των υψηλών ενισχύσεων που έδιδε η πολιτεία καθώς εγγυόταν την αγορά της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ελκυστικές τιμές. Αν και το κόστος κατασκευής των φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων έχει μειωθεί πολύ σε σχέση με λίγα χρόνια πριν, σήμερα έχει περιορισθεί ο ρυθμός κατασκευής νέων έργων στην Κρήτη αφενός μεν γιατί δεν χορηγούνται νέες άδειες λόγω του μη διασυνδεδεμένου ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης αφετέρου δε γιατί οι ενισχύσεις της πολιτείας για τα έργα αυτά έχουν μειωθεί πολύ σε σχέση με το παρελθόν.
Β) Δημιουργία φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων στις στέγες κτηρίων.
Η τοποθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων ισχύος μέχρι 10 KWp σε στέγες κατοικιών σε αγροτικές περιοχές προσφέρει επιπρόσθετο εισόδημα στους ιδιοκτήτες των κατοικιών. Παλαιότερα που η τιμή αγοράς της παραγόμενης από τα φωτοβολταϊκά ηλεκτρικής ενέργειας ήταν υψηλή υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον για την εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων στις στέγες. Σήμερα που η τιμή αγοράς είναι χαμηλή το ενδιαφέρον για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε στέγες κατοικιών είναι μικρό.
Γ) Δημιουργία φωτοβολταϊκών συστημάτων με τη δυνατότητα του ετήσιου συμψηφισμού (net metering) της ηλεκτρικής ενέργειας.
Στο πλαίσιο εξοικονόμησης ηλεκτρικής ενέργειας σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις παρέχεται σήμερα η δυνατότητα εγκατάστασης ενός φωτοβολταϊκού συστήματος είτε στην κατοικία ή στην επιχείρηση (π.χ. θερμοκήπιο, ελαιουργείο, μονάδα επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων κ.αλ.) για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και διοχέτευσής της στο δίκτυο, όπου θα γίνεται ετήσιος συμψηφισμός της καταναλισκόμενης και της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας και ο καταναλωτής/παραγωγός θα χρεώνεται μόνο την επιπλέον ηλεκτρική ενέργεια που κατανάλωσε. Με τον τρόπο αυτό μπορεί κάποιος διασυνδεδεμένος με το ηλεκτρικό δίκτυο καταναλωτής σε μία αγροτική περιοχή να ιδιοπαράγει μέρος ή όλη την ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώνει και να έχει ένα μικρό ή μεγαλύτερο οικονομικό όφελος.
Δ) Αξιοποίηση της στερεάς βιομάζας σε αγροτικές περιοχές.
Η στερεά βιομάζα χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για την παραγωγή θερμότητος σε κτήρια, θερμοκήπια και διάφορες βιοτεχνίες ιδιαίτερα σήμερα που λόγω οικονομικής κρίσης η χρήση συμβατικών καυσίμων είναι απαγορευτική για πολλούς. Συγκεκριμένα η χρήση του ξύλου της ελιάς, αλλά και ξύλων από άλλα δένδρα, είναι αρκετά διαδεδομένη σήμερα αφενός μεν γιατί η τιμή τους είναι αρκετά χαμηλή σε σχέση με άλλα καύσιμα αφ ετέρου δε γιατί η καύση τους είναι εύκολη, δεν δημιουργεί προβλήματα, αλλά και γιατί τα ξύλα αυτά έχουν πολύ καλή συμπεριφορά κατά την καύση τους σε σόμπες, τζάκια ή συστήματα κεντρικής θέρμανσης. Η παραγωγή λοιπόν καυσόξυλων σε διάφορες αγροτικές περιοχές και η εμπορία τους σαν στερεά καύσιμα για τη θέρμανση αποτελεί σήμερα μία δραστηριότητα που μπορεί να αποφέρει συμπληρωματικά εισοδήματα σε αγροτικές περιοχές.
Ε) Δημιουργία συνεταιρισμών αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Αν και σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης η δημιουργία συνεταιρισμών αξιοποίησης των ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων αποτελεί μία πάγια τακτική στην Ελλάδα ο θεσμός αυτός δεν έχει αναπτυχθεί. Στην Κρήτη αφθονούν η ηλιακή και η αιολική ενέργεια καθώς και η στερεά βιομάζα και η δημιουργία συνεταιρισμών αξιοποίησης των ΑΠΕ θα μπορεί να αποφέρει εισοδήματα στα μέλη του συνεταιρισμού αγρότες και κατοίκους αγροτικών περιοχών, αλλά και να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας στο τομέα της ενέργειας. Τέτοιοι συνεταιρισμοί θα μπορούσαν να δραστηριοποιηθούν στην αξιοποίηση της ηλιακής και αιολικής ενέργειας για παραγωγή ηλεκτρισμού, αλλά και της στερεάς βιομάζας για την παραγωγή στερεών καυσίμων. Δεδομένου ότι οι επενδύσεις για τη δημιουργία αιολικών πάρκων απαιτούν αρκετούς χρηματικούς πόρους αυτοί θα μπορούσαν να εξευρεθούν συλλογικά με τη δημιουργία τέτοιων συνεταιρισμών.
Μπορεί να λεχθεί ότι μέχρι το 1980 η δημιουργία εισοδημάτων στον αγροτικό χώρο ήταν συνυφασμένη κυρίως με τη παραγωγή αγροτικών προϊόντων, μετά τη χρονολογία αυτή η ανάπτυξη του αγροτουρισμού συνέβαλε στη δημιουργία επιπρόσθετων εισοδημάτων λόγω της παροχής αγροτοτουριστικών υπηρεσιών, ενώ μετά το 2010 περίπου νέα εισοδήματα δημιουργούνται πλέον στον αγροτικό χώρο λόγω της παραγωγής ενέργειας από τους ενδογενείς ανανεώσιμους ενεργειακούς πόρους. Τα νέα αυτά εισοδήματα μπορούν να αντικαταστήσουν μερικώς τις απώλειες που υφίστανται τα αγροτικά εισοδήματα λόγω της αλλαγής της αγροτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της μείωσης των διαφόρων ενισχύσεων που χορηγούντο μέχρι πρόσφατα. Ετσι ο αγρότης σήμερα καλείται να γίνει εκτός από παραγωγός αγροτοδιατροφικών προϊόντων και παραγωγός ενέργειας για να αντισταθμίσει τις όποιες απώλειες και να ενισχύσει τα εισοδήματά του.
Συμπερασματικά σήμερα υπάρχουν οι δυνατότητες δημιουργίας συμπληρωματικών εισοδημάτων στον αγροτικό χώρο πέρα από τις παραδοσιακές δραστηριότητες παραγωγής αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων μέσω της παραγωγής ενέργειας και στερεών καυσίμων αξιοποιώντας τους ενδογενείς ανανεώσιμους ενεργειακούς πόρους κάθε περιοχής και συμβάλλοντας στο μετριασμό των κλιματικών αλλαγών. Σε αυτό έχουν συμβάλλει οι αλλαγές του θεσμικού πλαισίου που διέπουν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, οι μεγάλες μειώσεις του κόστους εγκατάστασης των διαφόρων συστημάτων αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τα τελευταία χρόνια αλλά και η αύξηση της ζήτησης στερεών καυσίμων βιομάζας.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει ενεργειακή τεχνολογία στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
