Ανδρέας Κάλβος: 150 χρόνια μετά…

Ο Διονύσιος Σολωμός, ο Κωνσταντίνος Καβάφης και ο Ανδρέας Κάλβος (1792-1869) είναι οι τρείς μεγάλοι ‘Έλληνες ποιητές που δεν γνώριζαν καλά την ελληνική γλώσσα, σύμφωνα με τον Γεώργιο Σεφέρη.
Ο πρώτος δημιούργησε την γλώσσα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, ο δεύτερος ήταν ο μεγαλύτερος Έλληνας ποιητής του 20ου αιώνα και ο τρίτος, ο Κάλβος, αν και στα νεοελληνικά γράμματα διακρίθηκε μόνο για τις «Ωδές», είναι εξίσου σημαντικός ποιητής.
Ο Κάλβος εξέδωσε την «Λύρα» (Γενεύη, 1824), συλλογή με 10 «Ωδές» και δυο χρόνια αργότερα τα «Λυρικά» (Παρίσι, 1826) με άλλες 10 «Ωδές», με θεματική την Ελληνική Επανάσταση του1821. Αν και έγραψε  τραγωδίες και άλλα ποιήματα στα ιταλικά, έκανε μεταφράσεις, ο Ζακυνθινός ποιητής κατέχει ξεχωριστή  θέση στην νεοελληνική ποίηση χάρη στις «Ωδές», τη μοναδική του ελληνική ποιητική συλλογή.  Ο Κάλβος στις «Ωδές» με τη χρήση της αρχαιοελληνικής μυθολογίας και του ένδοξου παρελθόντος, της χριστιανικής θρησκείας και των φυσικών καλλονών της νεότερης Ελλάδας αναπτύσσει ζεύγη νοηματικών αντιθέσεων με βασικό το ζεύγος ελευθερία-τυραννία. Αυτό παρουσιάζεται με τις αντίθετες καταστάσεις: φως-σκοτάδι, ηρωισμός-αδράνεια, μνήμη-λησμονιά. Επίσης, η έμπνευσή του έχει άμεση σχέση με το ευρωπαϊκό φιλελληνικό κίνημα και τα ιδανικά του Γαλλικού Διαφωτισμού. Η γλώσσα των «Ωδών» είναι η καθαρεύουσα με αρχαϊκούς και δημώδεις τύπους και ο στίχος ανομοιοκατάληκτος. Στα ποιήματα είναι φανερή η μίξη γλωσσικών στοιχείων της αρχαίας ελληνικής, της «Παλαιάς Διαθήκης» και των «Ψαλμών», καθώς και της δημοτικής. Τις γλωσσικές-φιλολογικές αδυναμίες της καλβικής ποίησης επισημαίνει ο Μιχάλης Πασχάλης στο δοκίμιο «Ξαναδιαβάζοντας τον Κάλβο» και ο Σεφέρης στις «Δοκιμές».
Ο Δημαράς και ο Α. Πολίτης υποστηρίζουν ότι η τεχνοτροπία των «Ωδών» είναι η «σύζευξη ή εξισορρόπιση των δύο κύριων αισθητικών ρευμάτων του καιρού του, των εξωτερικών στοιχείων του ιταλικού νεοκλασικισμού και του εκφραστικού κλίματος του ευρωπαϊκού προρομαντισμού». Αντίθετα, ο Δημήτρης Τζιόβας κατατάσσει τις «Ωδές» στον ευρωπαϊκό νεοκλασικισμό, ενώ ο Διαλησμάς παραθέτει συνοπτικά τα νεοκλασικά στοιχεία. Αναμφισβήτητα, η λυρική μορφή της καλβικής ποίησης συνδιαλέγεται αρμονικά με την νεοκλασική και την ρομαντική θεματολογία, σύμφωνα με τον Ευριπίδη Γαραντούδη. Όσον αφορά τον ανομοιοκατάληκτο στίχο ο Οδυσσέας Ελύτης υποστηρίζει ότι είναι προάγγελος του ελεύθερου στίχου της ποιητικής γενιάς του 1930.
Βιβλιογραφία
Γαραντούδης Ε., «Η ποίηση του Ανδρέα Κάλβου» στο Βαρελάς Λ., Βογιατζόγλου  Α., κ.ά. Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος&20ος αιώνας, ΕΑΠ Πάτρα 2008, σ. 111-125.