Αγαπητοί αναγνώστες, Καλημέρα Σας!
Είμαστε -συν Θεώ- στο μήνα του Σταυρού (14/9) τον ευλογημένο, λίγες μέρες πιο πριν, τον μήνα των γενεθλίων της Παναγίας (8/9), και τις άλλες γιορτές των ημερών! Δεν ξεχνούμε πως “το τσιτσέκι” με το κλαδάκι βασιλικού, που μας δίνει ο ιερέας καθώς προσκυνούμε κι ανάβουμε το κερί μας στη γιορτή του Σταυρού (14/9) δεν το μυριζόμαστε και το φυλάσουμε πλάι στα εικονίσματα του σπιτιού μας για να θυμιάζουμε με τα ξερά – τώρα- φύλλα του, αρρώστους και “ματιασμένους” λέγοντας και τη σχετική ευχή! Δεν ξεχνούμε επίσης πώς του Τιμίου Σταυρού, νηστεύουμε και το λάδι μας το παραγγέλνει και η παράδοσή μας: «Στου Τιμίου Σταυρού τη χάρη/ μούδε λάδι, μουδε ψάρι»! Δεν ξεχνούμε επίσης, το θρησκευτικό τραγούδι της Λαϊκής μας Ποίησης, που ψάλλει: «-Σταυρέ μου, Σταυρωμένε μου, Σταυρέ μ’ αληθινέ μου, κι απού τ’ αν εγεννήθηκα, στη χάρη Σου πιστεύγω Στη χάρη Σου, στη δόξα Σου και στην Ανάστασή Σου, και πάντα νά ’μαστε καλά και στην κατάβασή Σου! Και τότες θέλει κατεβείς μ’ όλη τη βασιλεία με την κερά τη Δέσποινα, την κερά- Παναγία. Να κρίνεις ζώντες και νεκρούς, αμαρτωλούς και δίκιους και μένα την ψυχούλα μου, την πολυαμαρτημένη απού την έχω κρίματα, περίσσια φορτωμένη! – Σαν είντα ‘χεις ψυχούλα μου και κλαις κι αναστενάζεις; πούρι γομάρι δε βαστάς, βουνό δεν ανεβάζεις; – Μα ‘γω γομάρι δε βαστώ, βουνό δεν ανεβάζω, μα ‘συ κάνεις τα κρίματα, κι εγώ τα ξαγοράζω! μα σένα θα σε θάψουνε με τσ’ εκκλησιάς τα λόγια με ψαλμωδίες, με κλάηματα, μ’ όμορφα μοιρολόγια. Μα μένα θα με πάγουσι στο φοβερό κριτήρι στον πύρηνο τον ποταμό, στση Τρίχας το γιοφύρι Κι εκεί κρατούν τη ζυγαριά, άγγελοι και ζυάζουν, τα κρίματα, τα σφάλματα, εκεί τα λογαριάζουν – Χριστέ και Παναγία μου, λυπήσου με κι εμένα και λυώσε μου τα κρίματα απού ‘χω καμωμένα!» Από τη συλλογή Μαν. Πιτυκάκη: “Δημ. Τραγούδια Ανατολ. Κρήτης” Νεάπολη 1975, σ. 21. Καιρός όμως να δούμε και κανένα νέο βιβλίο, κι έχομε λάβει τελευταία, αρκετά. Η προσοχή μας πέφτει στο βιβλίο που μας κράτησε αυτές τις μέρες ευχάριστη συντορφιά και… γέλιο! Πρόκειται για την πρόσφατη έκδοση: Κώστα Ορφανού – Γιάννη Καραβέλα: “Η Παράδοση και το Κρητικό ανέκδοτο” – εύθυμες ιστορίες και αναμνήσεις από την Πατρίδα – Οροπέδιο Λασιθίου, 2019, σχ. 8ο, σ. 122+ εικονογράφηση που μας χάρισε ο ξεχωριστός φίλος κ. Γ.Ν. Αικατερινίδης. Το έργο, ανοίγει με το: “Προλογικό σημείωμα” του πανελλήνια πασίγνωστου δ/ρα Φ.Κ.Σ. Πανεπιστημίου Κρήτης, τ. δ/ντη Ερευνών του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδ. Αθηνών πολυγραφότατου επιστήμονα και ερευνητή και ξεχωριστού φίλου, αγαπητού Γιώργου Ν. Αικατερινίδη, στο οποίο τονίζει μεταξύ των άλλων και ότι πρόκειται για: «…Εργασία με καταγραφή προφορικά σωζομένων και μεταδιδομένων ευτράπελων περιστατικών (νάκλια) και με προσωπικές αναμνήσεις από την εκεί παλαιότερα παραδοσιακή ζωή, προσφορά στους μεταγενέστερους, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο κ. Καραβέλας: «οι εύθυμες αναμνήσεις και τα αστεία που ακούγαμε στα καφενεία, αλλά και στο άμεσο και ευρύτερο οικογενειακό μας περιβάλλον, δεν πρέπει να χαθούν και κάθε ένας από εμάς που είχαμε την τύχη να τα γευστούμε στην παιδική μας ηλικία και στα νιάτα μας, να τα καταγράψουμε και να τα αφήσουμε σαν παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι παλιές γενιές χρησιμοποιούσαν τα αστεία και το πνεύμα για το κωμικό με σύνεση και χωρίς χυδαιότητα, με μέτρο και οικονομία στην έκφραση, δεν το ανάλωναν σε άσκοπες χυδαιότητες όπως συμβαίνει σήμερα. Ετσι, ενώ υπήρχε η ερωτική διάσταση σε πολλά αστεία και εύθυμες ιστορίες, οι Λασιθιώτες απέφευγαν κατά κανόνα σεξιστικές ακρότητες και ανάρμοστες ύβρεις»… για να συμπεράνει καταλήγοντας: «…Εστιάζοντας τον λόγο στις διηγήσεις του Οροπεδίου, επισημαίνομε ότι αποτελούν δημιουργήματα στιγμών και φάσεων της τοπικής παραδοσιακής ζωής, απότοκα της ευφυΐας και ευστροφίας πνεύματος συγκεκριμένων ατόμων, καθώς και ετοιμόλογης αποφθεγματικής αντίδρασης σε σκωπτικά πειράγματα ομοχωρίων με αυτοσαρκασμό, παραποιήσεις λεγομένων, απλοϊκούς διαλόγους, διηγήσεις αφελών περιγραφών ή και με αμυδρώς σεξιστικά υπονοούμενα, παράλληλα με έξωθεν δάνεια, όπως συμβαίνει και για άλλα στοιχεία του παραδοσιακού λόγου, του οποίου την ανάγκη καταγραφής είχε επισημάνει ο καθηγ. Δ. Λουκάτος (Βασική Βιβλιοθήκη αρ. 48, 1957) τονίζοντας μάλιστα τιμητικά ότι “οι παλιοί συλλογείς που πρόφτασαν και μας έγραψαν όσο μπορούσαν πιστά τις αφηγήσεις αυτές, έκαμαν έργο εθνικό στον τομέα της λαϊκής μας φιλολογίας, γιατί πρόφτασαν και μας έδωσαν κείμενα ζωντανά, ακέρια και γλωσσικά ενιαία και μας έδειξαν τα θέματα που απασχόλησαν τη γνώση και την εύθυμη διάθεση των παλιότερων γενεών”. Στην ως άνω, αενάως επιβαλλομένη προσπάθεια καταγραφής παραδοσιακού λόγου, που και αυτός αποτελεί μέρος της υπό την αιγίδα της UNESCO άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, το Οροπέδιο δίδει το δικό του “παρών” με τις εδώ αποθησαυρισμένες “Εύθυμες ιστορίες και αναμνήσεις από την πατρίδα” του Κώστα Ορφανού και του Γιάννη Καραβέλα, προς τους οποίους τα συγχαρητήρια είναι πάνυ εγκάρδια». Ο δε Πρόεδρος του Συλλόγου Λασιθιωτών Ηρακλείου κ. Αλεξ. Ξωμεριτάκης, με πολλή αγάπη σημειώνει για τους συγγραφείς του έργου: «…Κώστα και Γιάννη, με μεγάλη χαρά και χωρίς έκπληξη πήρα ένα αντίγραφο από το βιβλίο που ετοιμάζετε με αντικείμενο τα ανέκδοτα και τις εύθυμες ιστορίες του τόπου μας. Δεν είναι έκπληξη που ασχοληθήκατε να γράψετε με απλά λόγια και να εξυμνήσετε το πνεύμα των προγόνων μας. Διασώσατε ψήγματα από τα βιώματα του Λασιθιώτη, τον τρόπο της σκέψης, τη διάθεση και την ικανότητά του να ισορροπήσει τη σοβαρότητα της καθημερινής ζωής, έχοντας την ανάγκη για ψυχική εκτόνωση και διασκέδαση. Είναι άξιο επαίνου το γεγονός ότι καταφέρατε μέσα από τα κείμενα και τις φωτογραφίες να διασώσετε ένα κομμάτι από τους θησαυρούς του κρητικού χωριού. Δώσατε έτσι την ευκαιρία σε όλους μας, αλλά προπάντων στη νέα γενιά, να πάρει γεύση από την κουλτούρα και το πλούσιο λαϊκό πνεύμα στην κρητική ύπαιθρο. Αυτά αποτυπώνετε στις σελίδες του βιβλίου σας. “Λαός που την παράδοση χάνει και δεν θυμάται/στο λήθαργο του μαρασμού παντοτινά κοιμάται…”». Το ενδιαφέρον αυτό έργο, μετά τα προαναφερθέντα προλογικά συνεχίζει με την “Εισαγωγή” των δύο συλλογέων, και ακολουθούν τα επί μέρους κεφάλαια: 1. “Η Κρητική Παράδοση στην Οικογένεια” του Κ. Ορφανού 2. “Το Κρητικό πνεύμα στο Λασιθιώτικο χωριό” του Γιάννη Καραβέλα 3. “Το παραδοσιακό Κρητικό αστείο” 4. “Ανέκδοτα από το Οροπέδιο” 5. “Μερικά, από τ’ Ανώγεια” 6. “Κι, άλλα, από την Κρήτη” και ακολουθεί ο “Επίλογος” (σ. 119-120) στον οποίο οι χαρισματικοί συλλογείς μας: Κώστας Ε. Ορφανός, από τη Νεάπολη, Καθηγητής Δερματολογίας, εθελοντής γιατρός στην Αφρική μαζί με τη γυναίκα του, γιατρό κι εκείνη, πολυγραφότατος, αφοσιωμένος τώρα, ολόψυχα στην Κρήτη και ο Γιάννης Μ. Καραβέλας από το Οροπέδιο Λασιθίου, σπούδασε ναυπηγός, εργάστηκε και στον ιδιωτικό τομέα, αρθρογραφεί στην εφ. “Ανατολή” και ζει σήμερα στο αγαπημένο του χωριό Αγ. Κων/νο Οροπεδίου, όπου και εργάζεται στην περιουσία του, μας έγραψαν στον επίλογο του έργου τους και ότι: «…Οι μικροϊστορίες και τα γνήσια ανέκδοτα από την Κρήτη που έχουμε συνάξει σε αυτή τη μικρή συλλογή μεταφέρουν ευχάριστα και κάνουν ζωντανά πολλά από τα βιώματα και τις συνθήκες της ζωής στα μέρη του νησιού που έχουν μείνει ανόθευτα και κρατάνε ακόμα θεσμούς και παραδόσεις. Είναι μακριά από τα τουριστικά κέντρα, που για διαφόρους λόγους έχουν πια αφομοιωθεί με δυτικά πρότυπα κι έχουν χάσει πολλά από την κρητική τους ταυτότητα. Βγαλμένα μέσα από την καθημερινότητα του αγρότη, στοιχειωμένα με κέφι μέσα στην ανοιχτόκαρδη ατμόσφαιρα του καφενείου και της παρέας, τα παραδοσιακά κρητικά αστεία δεν έχουν τίποτε κοινό με τη σημερινή γλώσσα της πιάτσας και του λιμανιού και τη λαϊκίστικη εμπορικότητα. Με φυσική απλότητα μας προσφέρουν ένα πολιτισμικό χαμόγελο από τη Μεγαλόνησο. Από την άλλη μεριά, τα παραδοσιακά κρητικά ανέκδοτα μας αποκαλύπτουν και αδύνατες πλευρές του αγρότη και της ζωής του στο χωριό, που ασφαλώς δεν λείπουν, και που ο ίδιος βλέπει με σκέψη και αυτοειρωνεία, ενίοτε φθάνοντας στα όρια του αυτοσαρκασμού. Η συλλογή αυτή δίνει μια μικρή αλλά κατά δύναμη ρεαλιστική εικόνα της πραγματικότητας, του κρητικού πνεύματος και χαρακτήρα, όπως τον βλέπουμε από την παράδοση, σαν μια λαογραφική ταυτότητα και ωραία ανάμνηση από την ιδιαίτερή μας πατρίδα: Το Λασιθιώτικο Οροπέδιο». Κλείνοντας ένα μικρό παράθεμα από το ως άνω έργο, για “χαρούμενο επίλογο”: «Ενας Σφακιανός πάει μια φορά για κάτι δουλειές στα Χανιά. Αφού τελείωσε ό,τι έχει να κάνει, πάει στο σπίτι του σύντεκνου να κοιμηθεί το μεσημέρι. Εκεί που τον έχει πάρει ο πρώτος ύπνος περνάει από κάτω ο παγωτατζής και αρχίζει να φωνάζει: – ΕΒΓΑ, παγωτά… ΕΒΓΑ! Ο Σφακιανός προσπαθεί να κλείσει μάτι, αλλά πάλι ο παγωτατζής: – ΕΒΓΑΑΑ, παγωτά… ΕΒΓΑΑΑ! Κι ο Σφακιανός από μέσα: – Μωρέ, να βγω θέλει εγώ… αλλά δε δα να ‘ναι για καλό σου!» (σ. 114)
Καλό Σαββατοκύριακο, Γειά σας!
