«Η μόνη θεραπεία κατά της ματαιοδοξίας είναι το γέλιο και το μόνο σφάλμα που είναι γελοίο είναι η ματαιοδοξία»
[Henri Bergson (1859-1941), “Le rire” (=“Το γέλιο”)]
ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ δεν εξέλιπε ποτέ από τη ζωή. Ό,τι και να μας συμβαίνει, το «αστειάκι», πολιτικό ή άλλο, είναι πανταχού παρόν: στα γκράφιτι, στα social media, στα ευθυμογραφήματα, στις παρέες, στα σκίτσα των εφημερίδων, στο διαδίκτυο (Arkas), στις «ατάκες» των πολιτικών στη Βουλή, στα κανάλια.
ΕΝΑ ΑΣΤΕΙΟ συντελεί στην ανακούφιση από τον ψυχικό ή σωματικό πόνο (1), διασκεδάζει τον αιφνίδιο φόβο, εξορκίζει τα ψέματα των πολιτικών, μας αλλάζει τη διάθεση. Με το χιούμορ δεν εκδικούμαστε μόνο για ό,τι στραβό μας τυχαίνει. Μαθαίνουμε να βλέπουμε τα πράγματα πιο θετικά, πιο ελεύθερα, εξισορροπώντας την άρνηση της ζωής με την κατάφαση της ύπαρξής μας…
ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ χιούμορ ανάγεται στην ελληνική αρχαιότητα κατά την οποία καλλιεργήθηκαν όλες οι μορφές του: από το πιο εκλεπτυσμένο, μέχρι το πιο «χονδροειδές». Μια από τις ενδιάμεσες μορφές του είναι και η ειρωνεία που, όταν είναι επιτυχημένη (σε ατάκα ή σε σκίτσο), δεν χρειάζεται τίποτε άλλο… Για παράδειγμα, κάποια στιγμή που ρωτήθηκε ο στωικός φιλόσοφος Χρύσιππος (280 π.Χ.-206 π.Χ.) γιατί δεν πολιτεύεται, αυτός απάντησε λιτά εκφράζοντας με το λόγο του τη δυσπιστία κάθε εχέφρονα πολίτη προς την πολιτική:
— «Ει μεν κακώς πολιτεύομαι, τοις θεοίς απαρέσκει, ει δε χρηστώς, τοις ανθρώποις». (=Αν πολιτευθώ άσχημα, δεν θα αρέσω στους θεούς, αν πάλι πολιτευθώ σωστά, δεν θα αρέσω στους πολίτες).
ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΣ εκφραστής του ελληνικού μεταπολιτευτικού πολιτικού χιούμορ υπήρξε, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, ο Αθανάσιος Κανελλόπουλος (1923-1994). Υπήρξε άνθρωπος ευφυής και ετοιμόλογος (ο «Εύβουλος» της εφημερίδας «Το Βήμα»). Έγραψε στο βιβλίο του «Το χιούμορ των πολιτικών από την αρχαία Ελλάδα ως την εποχή μας» (2) και τα εξής:
«Αυτονόητη είναι η αξία του χιούμορ στην πολιτική, αρκεί να ισχύει το «σωφρόνως μειδιάζειν» των αρχαίων. Με το χιούμορ, την άδολη ειρωνεία, το ανέκδοτο, το χαριτολόγημα αντιμετωπίζονται πολλές φορές δύσκολα προβλήματα στο χώρο της πολιτικής, συνθηματοποιούνται κρίσεις ή λύσεις, δημιουργείται κλίμα ηπιότερης αντιπαράθεσης, ανοχή και διευκολύνεται ο πολιτικός διάλογος. Αρκεί το χιούμορ αυτό να «μη είναι προϊόν κακίας ή να μη εκδηλώνει αποδοκιμασία ή καταδίκη» αλλά να εκφράζει την επιείκεια στις ανθρώπινες πλάνες και στα σφάλματα και την κατανόηση των ανθρωπίνων αδυναμιών».
ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΕΣ είναι μερικές ρήσεις του για το γέλιο:
• «Το γέλιο είναι η συντομότερη απόσταση ανάμεσα στους ανθρώπους». Μια διαχρονική αλήθεια στην οποία ελάχιστα δίνουμε σημασία, γι αυτό και παραμένουμε μίζεροι.
• «Έχει λεχθεί ότι: Υπάρχουν τόσες ηθικές, όσα και άτομα. Φοβάμαι ότι υπάρχουν ακόμη περισσότερες, γιατί πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν δύο, μια για τον εαυτό τους και μια για τους άλλους»! Πολύ επίκαιρη ρήση, αφού αποδείχθηκε πολλάκις στο παρελθόν και περίτρανα στο σήμερα η «ποικιλία» της ηθικής των τωρινών ταγών μας!
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ έμμετρος χιουμορίστας, «κληρονόμος» παλιών ονομαστών σατιρικών ποιητών, παραμένει ο ημέτερος Παύλος Γ. Πολυχρονάκης (Παυλής) που με τη λεπτή καλοδουλεμένη σάτιρά του –κοινωνική και πολιτική- αντιπροσωπεύει επάξια το είδος στην Κρήτη. Σε ένα του βιβλίο, με τίτλο «Απαράδεκτοι και Απαράδεκτα» (Χανιά, 2008, σελ. 8, «Γιατί τον έκοψαν από βουλευτή»), γράφει για κάποιον επίδοξο υποψήφιο πολιτικό που καλείται σε συνέντευξη από το κόμμα. Η Επιτροπή τον ακούει να απαριθμεί τις αρετές του, αλλά τον… κόβει, επειδή όλα όσα τούς λέει κρίνονται… αυτονόητα! Του δίνει δε να… καταλάβει ότι άλλο πράγμα είναι η ελληνική πολιτική:
«Φίλε μας, δεν κατάλαβες πως μ’ όλα αυτά που κάνεις
Και κείνα όπου έκανες… και κείνα που δεν κάνεις…
Και κείνα που δεν έκανες πως δεν μας κάνεις χάρη
Γιατ΄είναι τ΄αυτονόητα· και πάρε το χαμπάρι,
Πως Νομική υποχρέωση έχεις για κάποια… ζάλα
Την Ηθική υποχρέωση έχεις για κάποια άλλα
Κι Ιατρική υποχρέωση έχεις για την υγειά σου
Για τούτο και σε κόβουμε· γειάσου και πάλι γειάσου…»
ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ μας η πολιτική σάτιρα εκφράζεται όχι μόνο με κείμενα, αλλά και με πικρόχολα σύντομα σχόλια στο fb, ή με σκίτσα στις εφημερίδες και ειδικές ιστοσελίδες. Δυνατό, υπόκωφο, πανέξυπνο και δηκτικότατο χιούμορ περιέχεται σε κάθε σκίτσο του Αρκά -μοναδικού που ασκεί σκληρή αντιπολίτευση στην κυβέρνηση της «πρώτη φορά» Αριστεράς. Είναι μια σπάνια περίπτωση δημιουργού που, μακριά από δημοσιότητες, παραγοντισμούς κ.ά., με δυο αδρές γραμμές και τρεις κουβέντες, φέρνει τα πάνω κάτω στους σχεδιασμούς, τις κομπορρημοσύνες και τα ψεύδη των κυβερνώντων. Μπροστά του ωχριούν Λαζόπουλος, Μητσικώστας, «ΡάδιοΑρβύλα» και λοιποί που ασχολούνται επισταμένα με την πολιτική σάτιρα στη μικρή οθόνη. Ο μόνος που θα μπορούσε να τον ανταγωνιστεί, αν ζούσε σήμερα, ίσως να ήταν ο Φωκίων Δημητριάδης (Φώκος) που σατίριζε ανοιχτά και άφοβα την καταθλιπτική καθεστωτική δεξιά του Κ. Καραμανλή, του πρεσβύτερου. Εξίσου καλοί παραμένουν στην εποχή μας (3) οι πολιτικοί γελοιογράφοι ΚΥΡ, Στάθης, Κ. Μητρόπουλος, Χαντζόπουλος, Ιωάννου κ.ά.
ΓΙΑΤΙ όμως υπάρχει το πολιτικό χιούμορ; Την απάντηση δίνει ο Ουμπέρτο Έκο στο μυθιστόρημά του «Το Όνομα του Ρόδου». Γράφει: «Το γέλιο είναι ο υποκινητής της αμφιβολίας», κι όταν η αμφιβολία μπει στο μυαλό του πολίτη (και ψηφοφόρου) τότε είναι δυνατόν να αλλάξουν όλα…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) «Το χιούμορ είναι το όπλο των άοπλων ανθρώπων. Βοηθάει ανθρώπους που καταπιέζονται να χαμογελούν με την κατάσταση που τους κάνει να υποφέρουν».(Σιμόν Βίζενταλ, 1908-2005, Εβραίος διώκτης των Ναζί)
-(2) Αθανάσιος Κανελλόπουλος: «Το χιούμορ των πολιτικών από την αρχαία Ελλάδα ως την εποχή μας» (Εκδοτική Εστία, Αθήναι, 1987 [«…Θα ήταν ευτυχής ο συντάκτης του βιβλίου αυτού, αν κατόρθωνε να περισώσει ορισμένες αξιόλογες πνευματώδεις απαντήσεις και κρίσεις πολιτικών, που κινδυνεύουν να χαθούν, όπως τα άγραφα κείμενα. Προ παντός όμως αν κατόρθωνε να επιτύχει να επαναξιολογηθεί η σημασία του χιούμορ στην πολιτική και να παλινορθωθεί στον πολιτικό διάλογο. Υποστηρίζεται, όχι αβάσιμα, ότι το πολιτικό χιούμορ βρίσκεται σε παρακμή, όχι μόνο στις σοσιαλιστικές χώρες, όταν τον χαριτολόγο Κρούτσεφ διαδέχτηκε νέα πουριτανική ηγεσία, αλλά εν μέρει και στις δυτικές δημοκρατίες. Και όμως! Σε μια εποχή σκληρών αντιπαραθέσεων πολιτικών, συντεχνιακών ή ταξικών αντιθέσεων, το χιούμορ επιτελούσε το έργο που επιτελεί η λίπανση στην λειτουργία των μηχανών…»]
-(3) Κατερίνα Σχινά (Χιούμορ και Πολιτική): «…Η πολιτική γελοιογραφία σήμερα είναι μια λαμπερή στιγμή διαύγειας και αιρετικότητας (…) Το χιούμορ της πολιτικής γελοιογραφίας είναι το αναγκαίο αντίδοτο στα πολλαπλά πλήγματα μιας κακόβουλης συγκυρίας, όντας, όπως πολύ ωραία έγραψαν κάποτε, “το χαμόγελο της λογικής”» (https://www.oanagnostis.gr)
