Το βασικό χαρακτηριστικό ενός τοπόσημου δεν είναι το σχέδιό του, αλλά η σημασία που έχει στη μνήμη μιας πόλης. Σε σύγκριση με τη θέση που έχει στην ιστορία, οι καλλιτεχνικές
ιδιότητες ενός τοπόσημου είναι παρεπόμενες.
Herbert Muschamp, κριτικός της αρχιτεκτονικής των New York Times
Οι τόποι έχουν μνήμη αφού διεγείρουν ατομικά ερεθίσματα επεισοδικής μνήμης πολλών γηγενών κατοίκων.
Κλασικό παράδειγμα τα κτήρια της Μεραρχίας για τα οποία πολλοί Χανιώτες έχουν πολλά να διηγηθούν.
Στο θέμα που έχει ανακύψει δεν συζητώ την οικονομική και ιδιοκτησιακή διάσταση για ένα απλό λόγο σε τρεις διαστάσεις.
Tο Πολυτεχνείο Κρήτης δεν είναι θυγατρικό παράρτημα μιας πολυεθνικής που αγόρασε ή επένδυσε στα Χανιά.
To Πολυτεχνείο Κρήτης δεν δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της κεντρικής εξουσίας.
Το Πολυτεχνείο Κρητης είναι δωρολήπτης των μακρών αγώνων τοπικών φορέων και Χανιωτών ιδιωτών.
Στο σημείωμα συζητώ τη σημασία που έχει το τοπόσημο των κτηρίων της Μεραρχίας Κρητών στη δημιουργία και την διαιώνιση της συλλογικής μνήμης.
Σύγχρονοι αμνήμονες και αγνώμονες
Μνήμονες και αμνήμονες είναι δύο ξεχωριστές τάξεις που προτάσσουν διαφορετικά συμφέροντα ανά τους αιώνες.
Χαρακτηριστικά δείγματα ομαδικής αμνημονησιάς είναι οι τελευταίοι ένοικοι και οι χρήστες των κτηρίων της Μεραρχίας μας.
Το Πολυτεχνείο Κρήτης υποστηρίχθηκε πολλαπλώς την πρώτη 10ετία της λειτουργίας του από τη χανιώτικη κοινωνία.
Ίσως δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό το γεγονός ότι Χανιώτες που είχαν θέσει κλειδιά σε κρίσιμες υπηρεσίες έβαζαν πλάτη και τις υπογραφές τους όποτε χρειαζόταν. Ανιδιοτελώς .
Γιατί το στήσιμο του Πολυτεχνείου Κρήτης δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
Άλλοι έδιναν υποτροφίες, κι άλλοι στήριζαν τους πρωτεργάτες καθηγητές που αγωνιούσαν για τα καθημερινά προβλήματα του Πολυτεχνείου.
Η σημερινή Σύγκλητος προσπαθεί να ακυρώσει τη συλλογική μνήμη της πόλης δωρεοδόχου του ιδρύματος που υπηρετούν.
Ένδειξη ότι είτε δεν γνωρίζει τα γεγονότα εκείνης της δεκαετίας, είτε δεν τα θυμάται.
Σε κάθε περίπτωση ένοικοι και χρήστες εμφανίζονται να είναι αμέτοχοι της συλλογικής μνήμης των Χανίων.
Έτσι επιβεβαιώνεται το ρητό του Μένανδρου
«Μετά τη δωρεά, η χάρη ξεχνιέται πολύ γρήγορα».
Μνήμονες και ευγνώμονες
Στον αντίποδα Κρήτες απανταχού θυμούνται και τιμούν συλλογικά τις ιστορικές στιγμές του νησιού. Ελάχιστοι οι αμνήμονες.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα απότισης τιμής στα 60 θύματα των Ναζί αναφέρεται στο βιβλίο “Θυμάμαι εύκολα”. Ο λόγος;
Υπάρχει μία ξεχωριστή πτυχή σε αυτό το ιστορικό γεγονός.
Ιερέας στην μαρτυρική Μαλάθυρο της Κισσάμου στην ετήσια εκδήλωση μνήμης για τους συγχωριανούς του που εκτελέστηκαν στην κατοχή ανέφερε πάντοτε και τα 60 ονόματά τους από μνήμης. Όταν ρωτήθηκε πώς τα θυμάται, απάντησε:
«Την ώρα του μνημόσυνου επισκέπτομαι νοερά ένα-ένα τα σπίτια του χωριού μου και χτυπώ την πόρτα τους, γνωρίζω ποιοι θα μου απαντήσουν έτσι ανακαλώ όποιους εκτελέστηκαν από κάθε οικογένεια».
Σημειώνω ότι ο ιερέας ήταν ο μοναδικός που επέζησε της εκτέλεσης των Ναζί γιατί ήταν βαριά τραυματισμένος και οι εκτελεστές του παραπλανήθηκαν
Οι τόποι έχουν μνήμη Α
Ο μάρτυρας ιερέας της Μαλαθύρου εφάρμοσε χωρίς να το γνωρίζει την πανάρχαια μέθοδο μνημοτεχνικής του Σιμωνίδη του Κείου.
Δηλαδή, τιμούσε τη συλλογική μνήμη χρησιμοποιώντας τη δική του επεισοδική μαρτυρία.
Η μέθοδος του Σιμωνίδη διασώθηκε μέχρι σήμερα μέσω των Ελλήνων και Λατίνων ρητόρων ως μέθοδος LOCI. Διδάσκεται στους φοιτητές Ψυχολογίας σαν μία αποτελεσματική μέθοδος απομνημόνευσης μιας ατελείωτης σειράς στοιχείων.
Η παραδοχή ότι «οι τόποι έχουν μνήμη ατομική και συλλογική» χρησιμοποιείται ευρύτατα στα σύγχρονα εκπαιδευτήρια και σε σεμινάρια των Σχολών Αρχιτεκτονικής.
Οι τόποι έχουν μνήμη Β
«Η μνήμη των τόπων είναι ένα ουσιαστικό μέρος της συνείδησης», λέει ο Randall Mason, πρόεδρος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στην Ιστορική Διατήρηση στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας…
Φιλόσοφοι, ψυχολόγοι, γεωγράφοι, κοινωνιολόγοι και ιστορικοί έχουν γράψει, μελετήσει τη μνήμη των τόπων, όπως ο Γάλλος ιστορικός Pierre Nora, ο οποίος επινόησε τον όρο “Lieux de Memoire -Τόποι Μνήμης”.
Δεν υπάρχει συμφωνία ανάμεσα στις χιλιάδες μελέτες σχετικά με τη μνήμη και τον τόπο, για τον τρόπο με τον οποίο οι ιστορικοί συντηρητές επιλέγουν ποια τοπόσημα να διατηρήσουν.
Παρά τις κριτικές οι περισσότεροι συγγραφείς υποστηρίζουν αυτό που οι γεωγράφοι Steven Hoelsher και Derek Alderman αναφέρουν «υπάρχει αναπόσπαστος σύνδεσμος μεταξύ μνήμης και τόπου. Τα τοπόσημα ενσωματώνουν τις αναμνήσεις μας, ακόμα και όταν αυτές αμφισβητούνται».
Για όσους ενδιαφέρονται ενδιαφέρουσες πληροφορίες υπάρχουν στην διεύθυνση https://forum.savingplaces.org/blogs/forum-online του οργανισμού https://forum.savingplaces.org/
Ατομική και συλλογική μνήμη
Τα τοπόσημα είναι βασικοί παράγοντες ενεργοποίησης της ατομικής-επεισοδικής μνήμης όσο και της συλλογικής μνήμης. Η Diane Barthel, στο έργο της Historic Preservation: Collective Memory and Historic Identityy, καταγράφει τη σχέση μεταξύ της ατομικής μνήμης και της συλλογικής μνήμης, δηλαδή τη ροή της συλλογικής ιστορίας. Αυτή η συλλογική ιστορία μιας κοινωνίας υπερβαίνει τις ατομικές εμπειρίες και τις ζωές μιας γενιάς.
Η ανάμειξη των δύο τύπων μνήμης γίνεται μόνο με σημαντικά εθνικά τοπόσημα.
Οι ευτυχείς που κάνουν αυτό το συσχετισμό έχουν ισχυρή μνήμη, κοινωνική ευαισθησία και νοημοσύνη.
Συμπερασματικά
Η UNESCO προστατεύει μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς σε όλο τον κόσμο για μία σειρά λόγους:
✓Τα τοπόσημα έχουν μνήμη αφού συντηρούν τη συλλογική μνήμη των τοπικών κοινωνιών
✓Τα τοπόσημα είναι το κοινό έδαφος, το κεντρικό σημείο όπου αποκλίνουσες απόψεις για τη μνήμη μπορούν να γίνουν αισθητές και να εκφραστούν
✓Η συνεχιζόμενη ύπαρξη ενός τοπόσημου επιτρέπει την αναθεώρηση, την επανεκτίμηση και την εκ νέου ερμηνεία των αναμνήσεων με την πάροδο του χρόνου
✓Η συνεχιζόμενη ύπαρξη ενός τοπόσημου επιτρέπει τη δημιουργία νέων αναμνήσεων
✓Τα εθνικά τοπόσημα συνεχίζουν να παράγουν πολιτισμό και πλούτο για τους μνήμονες και τους ευγνώμονες.
Τα βιβλία του “Μαθαίνω εύκολα”, “Θυμάμαι εύκολα”, “Γνωστική ανάπτυξη” διατίθενται από τα βιβλιοπωλεία ΚΥΒΟΣ και LIBRAIRIE.
