Ο εξωστρακισμός του συναισθήματος

Σε προηγούμενο δημοσίευμά μας (Χ,Ν. 3.-6.-14) σημειώσαμε την ανάγκη ανάπτυξης της λεγόμενης “συναισθηματικής νοημοσύνης” ως αντίδοτο της ψυχρής λογικής που τείνει να κυριαρχεί στις σκέψεις και στις πράξεις των ανθρώπων του καιρού μας, σε βάρος της ανθρωπιάς μας.
Στους 16ο και 19ο αιώνες οι εκπρόσωποι του  Διαφωτισμού και Ρομαντισμού έκαμαν τη διάκριση ανάμεσα στην ψυχρή λογική και το συναίσθημα. Οι οπαδοί του Διαφωτισμού, περιφρονούσαν τα συναισθήματα και οι οπαδοί του Ρομαντισμού τα εκτιμούσαν πολύ λίγο. Η συναισθηματική στάση ατόμων και κοινωνιών σήμερα, παραμένει η ίδια, όπως ήταν στα χρόνια του Διαφωτισμού και του Ρομαντισμού.
Κυριαρχεί, η λεγόμενη λογοκρατία, η ορθολογισμός, η θεωρία δηλαδή σύμφωνα με την οποία η ανθρώπινη γνώση είναι προϊόν ανώτατων αρχών, οι οποίες είναι έμφυτες στον νου, είτε μπορούν να συλληφθούν άμεσα χωρίς την ενέργεια των αισθήσεων. Θεωρείται δηλ. η διανόηση και το συναίσθημα, ως ξεχωριστές περιοχές εμπειρίας, τελείως ανεξάρτητες η μία  από την άλλη. Οι συνέπειες της άποψης, αυτής είναι καταστροφικές. Οι ορθολογιστές  προσπαθούν να βρουν την αλήθεια υπό την επίδραση πλήθους προκαταλήψεων και ψευδαισθήσεων, αλλά και της κοινής λογικής, αντιδιαστελλόμενοι με τον εμπειρισμό, σύμφωνα με τον οποίο πηγή της γνώσης είναι οι παραστάσεις των πραγμάτων του εξωτερικού κόσμου, με τις οποίες τροφοδοτούν την εμπειρία  οι αισθήσεις μας. Στις φυσικές επιστήμες τα συναισθήματα, η ενόραση, οι αξίες και τα “πιστεύω” κάθε λαού είναι επικινδύνως καταστροφικά, απαύγασμα του απείθαρχου μυαλού. Ο David Hume, ένας αξιόλογος οπαδός του Διαφωτισμού έθεσε καθαρά το θέμα «αν πάρομε στα σοβαρά κάθε τι που μαθαίνουμε στο σχολείο μεταφυσικής μορφής όπως για παράδειγμα,για τη θεότητα, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε αφηρημένες έννοιες και ποσότητες σαν αυτές που συναντούμε στα μαθηματικά;
Μπορούν όλα αυτά να τοποθετηθούν χρονικά και τοπικά; Είναι συνδεδεμένα με γεγονότα ή με αριθμούς; Οχι βέβαια. Τότε να τα πετάξετε στη φωτιά, ως άχρηστα»
Τα λόγια αυτά του Ηome σημαίνουν πως στο μάθημα της βιολογίας, για παράδειγμα αποκλείεται μια μεταφυσική ερώτηση για την προέλευση των ειδών και τη λειτουργία της ζωής. Όλα αυτά πρέπει να ερμηνεύονται  μόνο από καθαρά υλιστικής πλευράς; Αν υπάρχει μια δύναμη πέρα απ’ τα πράγματα που βλέπουμε και ακούμε, που είναι υπεύθυνη για τη ζωή επί της γης… η επιστήμη, ο κάθε ερευνητής, δεν πρέπει να ενδιαφερθεί για τη δύναμη αυτή; Η θεωρία του Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών είναι η απάντηση, στην υλιστική αντιμετώπιση. Ο Δαρβίνος με βάση τις παρατηρήσεις που έκαμε διατύπωσε τη θεωρία του, χωρίς να  κάμει λόγο για την αρχική γέννηση, για τον λόγο αυτό η Ορθοδοξία, σε αντίθεση με τους Διαμαρτυρομένους δεν κάνει συζήτηση για τη θεωρία αυτή. Μη ξεχνούμε πως ο Δαρβίνος ήταν γιος πάστορα, με θεολογικές σπουδές και υποψήφιος πάστορας, ταραγμένος.
Στις ανθρωπιστικές σπουδές δεν υπήρχε χώρος για θρησκευτικές ιδέες και για κάθε μορφή υπέρβασης πέραν του χώρου της εμπειρίας. Ψυχολόγοι όπως ο Ivan Pavlov, o J.B.Watson, και B.F.Skinner μελέτησαν την ανθρώπινη  δράση από καθαρή μορφή συμπεριφοράς, χωρίς ούτε στο ελάχιστο να κάνουν λόγο για την άυλο ψυχή. Ηταν δηλαδή ψυχολόγοι, χωρίς ψυχή, που μελετούσαν τον άνθρωπο, όπως μελετούσαν τα σκυλιά και τα ποντίκια του εργαστηρίου τους. Παρατηρούσαν την ανθρώπινη συμπεριφορά με τη μορφή των εξαρτημένων αντανακλαστικών, των αντιληπτικών αντιδράσεων και των ζωικών κινήσεων επιβίωσης Δεν έκαμαν την αναγκαία υπέρβαση, όπως έκαμε ο Δαρβίνος, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης  με βάση τις παρατηρήσεις τους διατύπωσαν  τις θεωρίες τους με τις οποίες ο άνθρωπος παίρνει τη θέση, που του ορίζει η φύση του, ως κορωνίδα της δημιουργίας. Οι θεωρίες του κόσμου των ιδεών και της διαλεκτικής του Πλάτωνα, δείχνουν πώς ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να μελετά τον κόσμο με τη βοήθεια των αισθήσεών του, αλλά στη συνέχεια να κάνει υπέρβαση και να προχωρά από τα απλά στα σύνθετα, από τα συγκεκριμένα στα αφηρημένα, από τα γήινα στα ουράνια, στην πλατωνική ουτοπία και κατά τον Αριστοτέλη στην εντελέχεια, στην ανεύρεση δηλαδή του σκοπού (εν-τέλος – έχον), της ύπαρξης και λειτουργίας κάθε εμβίου όντος, επομένως και του ανθρώπου.
Στα τελευταία εκατό χρόνια οι ψυχολόγοι μελέτησαν την ανθρώπινη συμπεριφορά και διαπίστωσαν πολλές μορφές αντίδρασης για το ίδιο ερέθισμα. Οι ψυχολόγοι της λεγόμενης ψυχολογίας του βάθους Freud, Jung, Adler έκαμαν λόγο για τη συνείδηση και το ασυνείδητο και για τις ψυχικές λειτουργίες -ανάμεσα στις οποίες είναι και το συναίσθημα- και τόνισαν τις επικίνδυνες συνέπειες στην ψυχική υγεία από την καταπίεσή τους. Οι επόμενοι ψυχολόγοι J.Bruner και F.Miller με βάση τις παρατηρήσεις τους σε παιδιά και ενηλίκους καταδίκασαν τις υπερβολές τα των μπεχαβιοριστών και των φροϊδικών και με τις μελέτες τους επί της γνωστικής ψυχολογίας προχώρησαν πέρα από τις περιοχές της ψυχολογίας της συμπεριφοράς και ερεύνησαν τη συγγένεια του νου με τη συνείδηση. Ο μεγάλος ψυχολόγος Jeqn Piaget ερεύνησε τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά-ως άνθρωποι, αποκτούν γνώσεις και δεξιότητες, με ικανότητα υπέρβασης από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο και σχηματισμό εννοιών.
Οι θεωρίες των Bruner και Piaget ασκούν μεγάλη επίδραση στη θεωρία και πράξη της σύγχρονης εκπαίδευσης.
Το θέμα όμως έχει ανάγκη περαιτέρω συζήτησης και θα επανέλθουμε.