Μνημεία μοναδικά, υπερτοπικής σημασίας, που συνδέουν τον τόπο μας με την υπόλοιπη Μεσόγειο και τη διεθνή ναυτική ιστορία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι τα νεώρια των Χανίων κι αυτό είναι γνωστό στους περισσότερους. Γι’ αυτό και η αδιαφορία για την αποκατάστασή τους από την επίσημη Πολιτεία και η εικόνα εγκατάλειψης που δείχνει γενικά η κατάστασή τους, έχει προκαλέσει πολλά σχόλια και κριτικές. Τελευταία όμως έχουν ξεκινήσει δειλά-δειλά κάποια έργα συντήρησης σε επιμέρους σημεία του ογκώδους αυτού μνημειακού συνόλου, τόσο σε θέματα στατικής επάρκειας, όπως η αποκατάσταση καταστροφών από σεισμούς και το βομβαρδισμό του 1941 στους θόλους τους, όσο και σε θέματα αισθητικής αποκατάστασης, όπως το σχετικό “σουλούπωμα” στους νεωτερικούς τοίχους που κλείνουν την είσοδό τους προς τη θάλασσα.
Μάλιστα άρχισαν και εργασίες αποκατάστασης στην αετωματική απόληξη της νότιας πρόσοψης ενός νεωρίου και κατά μέρος στο γειτονικό του, εργασία που για να γίνει χρειάζεται η κατασκευή και λάξευση αρκετών νέων αρχιτεκτονικών μελών. Με την αφορμή λοιπόν των εργασιών αυτών, η σελίδα μας παρουσιάζει σήμερα παλιό φωτογραφικό υλικό από το συγκρότημα των νεωρίων (“Ταρσανάδων” για τους παλιούς Χανιώτες, που τα αποκαλούσαν και “Χιόνες” άγνωστο γιατί) κατά μέρος αδημοσίευτο, με την ευχή σύντομα να προχωρήσουν και να ολοκληρωθούν οι εργασίες αποκατάστασης κι επανάχρησής τους. Οι “Φωτοαναδρομές” έχουν βέβαια ασχοληθεί περισσότερες από μια φορά στο παρελθόν με το σπουδαίο αυτό μνημειακό σύνολο, σημαντικότεροι όμως ερευνητές και συγγραφείς έχουν δημοσιεύσει πολύ σπουδαιότερα στοιχεία.
Ας σημειώσουμε μόνο πως στη λιτή και σχετικά αυστηρή μορφή του στρατιωτικού αυτού συγκροτήματος προσθέτουν χάρη κάποια διακοσμητικά στοιχεία: Τα αετώματα με τα κοιλόκυρτα γείσα και οι κυκλικοί φεγγίτες (occulus) της νότιας πρόσοψης, οι 2 μνημειακές πύλες που οδηγούσαν στο εσωτερικό τους (η κύρια δυτική στο Μεγάλο Αρσενάλι και η νότια δίπλα στη “Φάκα”) και η μικρή κόγχη με τα κορινθιακά επίκρανα κοντά στη νότια πύλη, που κάποτε βρίσκονταν στο εσωτερικό τους και φιλοξενούσε πιθανότατα την εικόνα ή το άγαλμα κάποιου “αγίου προστάτη”. Ακόμα, ένα λείψανο της τουρκοκρατίας, τμήμα από ένα κομψό τουρκικό λουτρό (χαμάμ) στο μέσο του ανατολικού εξωτερικού τοίχου του ανατολικότερου νεωρίου, που ανήκε σε συγκρότημα αρχοντικών σπιτιών του 18ου αιώνα που ακουμπούσε εκεί.
Είναι κι αυτό στοιχείο της ιστορίας τους κι αξίζει να διατηρηθεί. Ας μείνουμε όμως στις εικόνες: Στην πρώτη, σχέδιο (τομή) του κεντρικού συγκροτήματος από γαλλικό χάρτη του 18ου αιώνα. Στη δεύτερη, τμήμα από φωτογραφία του 1890 με τον ανατολικό μυχό του λιμανιού. Τα νεώρια τότε ήταν ανοιχτά από τη μεριά της θάλασσας, όπως στην αρχική κατασκευή τους. Στην τρίτη, τμήμα από φωτογραφία της δεκαετίας του 1890 του Γάλλου προξένου Blanc, από το λεύκωμα που εξέδωσε ο Δήμος Χανίων και το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης πριν 4 χρόνια. Στην τέταρτη, φωτογραφία του τέλους του 19ου αιώνα από το αρχείο μου. Τότε τα νεώρια είχαν απευθείας επαφή με τη θάλασσα, παραλιακός δρόμος δεν υπήρχε εκεί. Στην πέμπτη, ονειρική φωτογραφία τραβηγμένη από τον Boissonnas to 1911, από διαδικτυακή ανάρτηση του Μουσείου φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Τα ιστία εδώ έχουν τον πρώτο λόγο… Στην έκτη, τμήμα από επίσης διαδικτυακή φωτογραφία του τέλους του 19ου αιώνα (anopolis blogspot) με τα νεώρια και την παλιά Εμπορική Σχολή από πάνω (παλιό οθωμανικό σχολείο θηλέων). Στην έβδομη και την όγδοη, που προέρχονται από το αρχείο μου κι έχουν τραβηχτεί στις αρχές της δεκαετίας του ’30 από το Δημ. Κυρμιζάκη, η βόρεια και η νότια όψη των νεωρίων αντίστοιχα. Ο παραλιακός δρόμος είχε ολοκληρωθεί, το ίδιο και η ηλεκτροδότηση.
Στην ένατη, που όπως και οι 2 επόμενες έχει τραβηχτεί από Γερμανό στρατιωτικό την κατοχή, τμήμα φωτογραφίας της συνοικίας της Σπλάντζιας με τη νότια όψη των νεωρίων. Διακρίνεται η τρύπα από τους βομβαρδισμούς στο θόλο του μεσαίου νεωρίου, που σήμερα έχει διαμορφωθεί σε φεγγίτη. Διακρίνονται και τα κτήρια που ακουμπούσαν στο ανατολικότερο νεώριο και σήμερα έχουν κατεδαφιστεί. Στη δέκατη, το εσωτερικό του βομβαρδισμένου νεωρίου. Στην ενδέκατη τέλος, που όπως και η προηγούμενη προέρχεται από διαδικτυακή ανάρτηση, Γερμανός αλεξιπτωτιστής φυλάει σκοπιά στην παραλία. Το τσιμεντένιο στέγαστρο της προβλήτας υπήρχε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’60.
