Eνα εξαιρετικό βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα το οποίο παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον όχι μόνο για τις Ηνωμένες πολιτείες αλλά και για πολλές άλλες χώρες οι οποίες αναζητούν το δρόμο για μία διαφορετική ανάπτυξη που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί σαν ευφυής, δίκαιη και αειφόρος. Οι λόγοι για τους οποίους το βιβλίο αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι :
Α) Ο συγγραφέας του, Jeffrey Sachs, είναι διακεκριμένος καθηγητής του πανεπιστημίου Columbia των ΗΠΑ και ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στο κόσμο σε θέματα αειφορίας,
Β) Είναι σύμβουλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών καθώς και πολλών κυβερνήσεων σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης,
Γ) Το επιστημονικό του έργο είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ενώ οι απόψεις του όπως διατυπώνονται από τη συχνή αρθρογραφία του στους New York Times έχουν ευρεία απήχηση,
Δ) Το θέμα που πραγματεύεται στο βιβλίο αυτό, δηλαδή ο μετασχηματισμός της οικονομίας των ΗΠΑ αλλά και πιθανώς άλλων χωρών [συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος] προς ένα διαφορετικό μοντέλο αποτελεί μία διακηρυγμένη επιθυμία πολλών πολιτικών και σε άλλες χώρες, και
Ε) Ο συγγραφέας επηρεάζει σημαντικά τη διαμόρφωση της πολιτικής των ΗΠΑ καθώς μεταξύ άλλων διετέλεσε σύμβουλος του υποψηφίου του δημοκρατικού κόμματος Bernie Sanders ( ο οποίος όμως δεν έλαβε το χρίσμα του κόμματος του) στις πρόσφατες εκλογές των ΗΠΑ και ο οποίος έχει προλογίσει το βιβλίο αυτό.
Πως όμως θα μπορούσαν να αποσαφηνισθούν οι επιθυμητοί χαρακτηρισμοί που δίδει ο συγγραφέας για την οικονομία, να είναι δηλαδή ευφυής, δίκαιη και βιώσιμη ?
Σύμφωνα με το καθηγητή J. Sachs
Ευφυής οικονομία είναι αυτή που χρησιμοποιεί τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνολογίες στη καθημερινή ζωή, π.χ. στην ενέργεια , στις μεταφορές κ.α.
Δίκαιη οικονομία είναι εκείνη που προσφέρει υπηρεσίες υγείας, παιδείας και κοινής ωφέλειας σε όλους τους πολίτες ανεξαρτήτου εισοδήματος, και
Βιώσιμη οικονομία είναι εκείνη η οποία δεν δημιουργεί περιβαλλοντικά προβλήματα και είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις περιβαλλοντικές προκλήσεις και απειλές που είναι συνυφασμένες με τη κλιματική αλλαγή που βιώνουμε.
Τα θέματα που πραγματεύεται ο συγγραφέας είναι σημαντικά όχι μόνο για τις ΗΠΑ και οι σκέψεις και ιδέες τις οποίες καταθέτει χρήσιμες. Ενδεικτικά τα θέματα του βιβλίου περιλαμβάνουν σκέψεις και προτάσεις πολιτικής για :
Τις επενδύσεις , το προυπολογισμό και την ανάπτυξη,
Την αντιμετώπιση των εισοδηματικών ανισοτήτων,
Τις υποδομές και το εμπόριο,
Τις ευφυείς μηχανές και το μέλλον της εργασίας,
Την ενεργειακή πολιτική,
Τη προώθηση της καινοτομίας, και
Την έννοια της ευημερίας σε μία βιώσιμη οικονομία
Για τις υποδομές των ΗΠΑ και συγκεκριμένα για τους δρόμους , τα ηλεκτρικά δίκτυα, τα δίκτυα επεξεργασίας νερού, λυμάτων και αποβλήτων ο συγγραφέας θεωρεί ότι είναι πεπαλαιωμένα καθώς δεν έχουν γίνει οι απαραίτητες εργασίες εκσυγχρονισμού τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα απαραίτητα κεφάλαια για τις αναγκαίες επενδύσεις που απαιτούνται θα πρέπει να προέλθουν από δημόσιους αλλά και από ιδιωτικούς πόρους. Το θέμα των επιπτώσεων των έξυπνων μηχανών στο μέλλον της εργασίας απασχολεί το συγγραφέα ο οποίος διερωτάται εάν η νέα εποχή των ρομπότ και της τεχνητής ευφυίας θα έχει σαν αποτέλεσμα την ύπαρξη περισσότερου ελεύθερου χρόνου και μεγαλύτερης ευημερίας ή αντίθετα θα προκαλέσει αύξηση της ανεργίας και μείωση των μισθών. Ο J. Sachs θεωρεί ότι καθώς οι μηχανές γίνονται ολοένα και ευφυέστερες θα αυξηθούν οι πρόσοδοι του κεφαλαίου σε βάρος των προσόδων της εργασίας (κάτι το οποίο γίνεται και σήμερα σε κάποιο βαθμό). Για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού προτείνει :
Α) Την ανακατανομή του εισοδήματος από τους κεφαλαιούχους στους εργαζόμενους και από τους ηλικιωμένους στους νεότερους,
Β) Την αύξηση της κατάρτισης των νέων σε εκείνες της δεξιότητες που χρειάζεται η οικονομία,
Γ) Τη προετοιμασία των εργαζομένων για το γεγονός ότι θα χρειαστεί να αλλάξουν εργασία αρκετές φορές κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου και επομένως θα πρέπει να καταρτίζονται και να βελτιώνουν τις δεξιότητες τους τακτικά, και
Δ) Την ενασχόληση μας με εθελοντικές εργασίες κοινωνικής φύσης λόγω του γεγονότος ότι η συνύπαρξη μας με τις έξυπνες μηχανές θα μας επιτρέψει να έχομε περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
Ο συγγραφέας αναφέρει ότι για δύο περίπου αιώνες τα ορυκτά καύσιμα, ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, επέτρεψαν στις ΗΠΑ καταναλώνοντας μάλλον σπάταλα μεγάλα ποσά καυσίμων, να αναπτυχθούν και να απολαμβάνουν ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο. Σήμερα όμως καθώς είμαστε αντιμέτωποι με το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να προσαρμοσθούμε στις νέες συνθήκες και να χρησιμοποιούμε πλέον καύσιμα με χαμηλές ή μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Η στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως μεταξύ άλλων η ηλιακή και η αιολική ενέργεια έχει ήδη αρχίσει να πραγματοποιείται και μάλλον θα συνεχιστεί καθώς οι απειλές της κλιματικής αλλαγής είναι πλέον ευρύτερα αντιληπτές. Αυτό όμως που απουσιάζει σήμερα στις ΗΠΑ, και ο συγγραφέας θεωρεί πολύ σημαντικό, είναι ο ευρύτερος ενεργειακός σχεδιασμός για τη χώρα ο οποίος είναι απαραίτητος για τη μετάβαση σε μία οικονομία και κοινωνία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Ο J. Sachs θεωρεί ότι ένας από τους πρωταρχικούς στόχους της κυβέρνησης των ΗΠΑ θα πρέπει να είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη κινητοποίηση του επιστημονικού και τεχνολογικού δυναμικού της χώρας για την επίλυση σύνθετων και πολύπλοκων προβλημάτων και προκλήσεων. Καθώς η ευημερία και η ασφάλεια των σύγχρονων κοινωνιών εξαρτάται όλο και περισσότερο από τη λειτουργία σύνθετων τεχνολογικών συστημάτων, η βελτίωση τους και η επινόηση νέων θα επιτρέψει και τη διατήρηση της ευημερίας στο μέλλον. Ο συγγραφέας προκρίνει την “κατευθυνόμενη τεχνολογική αλλαγή“ όπου επιστήμονες και τεχνολόγοι θα προσπαθήσουν μαζί να επιλύσουν μία σύνθετη τεχνολογική πρόκληση η οποία απασχολεί όλο το Έθνος. Θεωρεί ότι οι πραγματικά μεγάλες προκλήσεις δεν ελκύουν το ενδιαφέρον του ιδιωτικού τομέα για επενδύσεις και θα πρέπει ο κρατικός τομέας, με τη συνδρομή και του ιδιωτικού, να πρωτοστατήσει στην αντιμετώπιση τους. Η παρελθούσα εμπειρία από το πρόγραμμα Manhatan κατά τη διάρκεια του Β παγκοσμίου πολέμου, η προσπάθεια για τη μετάβαση στη Σελήνη κατά τη δεκαετία του ‘60 αλλά και η πρόσφατη προσπάθεια για την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος αποδεικνύουν το πρωταρχικό ρόλο του κρατικού τομέα στη πραγματοποίηση μεγάλων επιτευγμάτων.
Πως όμως αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας την ευημερία των ΗΠΑ στην εποχή της αειφόρου ανάπτυξης;
Θεωρεί ότι οι ανάγκες της παρούσας γενιάς είναι διαφορετικές από εκείνες των προηγουμένων. Συνεπώς οι στόχοι που πρέπει να τεθούν και να επιτευχθούν θα είναι διαφορετικοί από ότι στο παρελθόν και θα πρέπει να είναι οι στόχοι για την αειφόρο ανάπτυξη με αναφορά το έτος 2030 τους οποίους έχουν προσυπογράψει οι ΗΠΑ μαζί με 192 άλλες χώρες μέλη του ΟΗΕ το έτος 2015. Η συνθήκη αυτή του ΟΗΕ περιλαμβάνει δεκαεπτά στόχους για την αειφόρο ανάπτυξη οι οποίοι θα πρέπει να προωθηθούν μέχρι το 2030 και ο J. Sachs καθορίζει στο βιβλίο αυτό το βαθμό που αυτοί θα πρέπει να βελτιωθούν για τις ΗΠΑ το διάστημα 2015-2030. Οι δεκαεπτά αυτοί στόχοι τέθηκαν το 2015 από τον ΟΗΕ καθώς έγινε ευρύτερα αποδεκτό ότι η οικονομική πολιτική στην εποχή της αειφόρου ανάπτυξης θα πρέπει να εστιάζει σε τρείς τομείς:
Α) Στη προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης και στη δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας,
Β) Στη προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης για τους φτωχούς, τις γυναίκες και τις μειονότητες, και
Γ) Στη προώθηση της περιβαλλοντικής αειφορίας.
Ολοκληρώνοντας ο J. Sachs εκτιμά ότι η κινητοποίηση όλων των δυνάμεων του έθνους των ΗΠΑ για την επίτευξη των προαναφερθέντων στόχων σε βάθος δεκαπενταετίας θα οδηγήσει σε μία οικονομία η οποία θα είναι πιο ευφυής, πιο δίκαιη και πιο διατηρήσιμη σε σχέση με τη σημερινή.
