Μεσογειακά ανα-πόφευκτα σε συγκριση
Εκεί που ξανασκέφτεσαι αν γίνεται οι άνθρωποι να σμίξουν
όχι μόνο την ώρα μιας επικείμενης καταστροφής…
…αν γίνεται να συμπορευτείς με τους παντοτινούς χορτάτους
που τώρα κόπτονται για εκείνους που πεινούν
εκεί που αναλογίζεσαι αν μπορείς ακόμα ν’ απευθύνεσαι
σε όσους απορρίπτουν πριν καν ακούσουνε τα λόγια σου
να μην σιωπάς μπροστά σ’ αυτούς που δεν θέλουνε να ξέρουν
πως όλοι μαζί βαδίζουμε προς τον θάνατο
εκεί που προσπαθείς να μεταπείσεις όσους αρνιούνται
πως η ζωή είναι μόνη της ένα θαύμα…
Εκεί απάνω σε βρίσκει η ποίηση.
Τίτος Πατρίκιος από το “Σε βρίσκει η ποίηση” (1)
ΤΕΤΑΡΤΗ 10 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ
Η επιλογή μου να δω στο κανάλι της Βουλής προγραμματισμένο αφιέρωμα στον αυτόχειρα μοναδικό σε δράση και γραφή, υπαρξιστή ποιητή, Αλέξη Τραϊανό (1944-1980)(2) με αναστατώνει. “Το δεύτερο μάτι του Κύκλωπα” μου θυμίζει ότι δεν πρέπει να μπω -ξανά- στους ταραγμένους ατραπούς της “πανψυχρης ιστορίας” όπως ήταν αυτοί που αναπόφευκτα προ-κάλεσαν διαφορετικές προσεγγίσεις συζήτησης στο προηγούμενο κείμενο για τη μάχη την Κρήτης και την αντίσταση του Κρητικού λαού.
Άλλωστε, ο προσεκτικός παρατηρητής των κειμένων μου προφανώς δια-πιστώνει σε αυτά τον προ-σχηματικό ιστορικό λόγο με σκοπό πάντα μέσω της γραφής του κολάζ, της ανάδειξης του ποιητικού – δημιουργικού στοιχείου στη διευρυμένη γεωγραφική κλίμακα, όπου το τοπικό, συναντάει -σαν φανταστικό (ευέλικτο) μουσείο- το διεθνές.
Ο στίχος του Αλέξη Τραιανού «ο σκουριασμένος ασύρματος μιας γραφομηχανής», μου δίνει το έναυσμα για την αναμόχλευση διαχρονικών δεδομένων μέσα από την αυτόματη γραφή της “εν θερμώ” προσέγγισης μιας χρονολογίας 1645 που έχει όχι μόνο για μένα πιστεύω, θύμιση ενός ιστορικού γεγονότος άμεσα προσβάσιμου με την πλειοψηφία των ανδρών, κυρίως ιστοριοφάγων, βλέπε: Κρητικός πόλεμος, όπως ονομάζεται η μακρόχρονη και αιματηρότατη πάλη Βενετίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, για τη σωτηρία του βασιλείου της Κρήτης. Ο αγώνας αυτός, προσέλαβε και διαστάσεις, καθώς στη δίνη του αναμείχθησαν όλοι σχεδόν οι ευρωπαίοι ηγεμόνες της εποχής, ιδίως κατά τους τελευταίους χρόνους της πολιορκίας του Χάνδακα (3)
Ανασύρω λοιπόν τη σταθερά θερμή (παθιασμένη) σχέση μου με την Τέχνη και την τραγωδία “ο βασιλιάς Ροδολίνος” όπως κυκλοφόρησε στη Βενετία το 1647, αλλά σίγουρο είναι ότι γράφτηκε μερικά χρόνια νωρίτερα (4). Η Μάρθα Αποσκίτη, επιμελήτρια του σύγχρονου -πλέον- εκδιδόμενου βιβλίου ως σκέτο “Ροδολίνος”, αναφέρει στην εισαγωγή για τη χρονολόγηση του «ο ρυθμός εκδόσεων της εποχής, επιβάλλει να δεχτούμε ότι από την παράδοση του Ροδολίνου (γραμμένου με μεταλλικούς χαρακτήρες) στο τυπογραφείο ως τη μεταγραφή, στοιχειοθέτηση, διόρθωση εκτύπωση και κυκλοφορία του, μεσολάβησαν δύο τουλάχιστον χρόνια».
Σχηματικά λοιπόν τοποθετώ το φάσμα 1645-1648 ως χρονικό ορόσημο μιας εποχής που θα μπορούσε υφολογικά να τοποθετηθεί στο Μπαρόκ και δη εκείνο μιας αναπαραστατικής δραματουργίας στην ποίηση, το θέατρο, τη ζωγραφική. Επιλέγω ένα απόσπασμα από το Ροδολίνο. Ομιλεί έμμετρα η Αννάζια, βασίλισσα μάνα του Ροδολίνου, βασιλέα της Αιγύπτου (5)
Πιστεύγω σου, σαν κοπελιάς όπου δεν είχες μάθει
Πόσο βαρά είναι η ζήση μας και πόσα σέρνει πάθη.
Η ανθρωπότητα εις εμάς, λειψά από πάσα χάρη,
Ωσα ζυγός είναι βαρύς και κοπιαστό γομάρι
Και μια γυναίκα μόνια τση γή άντρας ξεχωρισμένος
Να τη στυλώνει δε μπορεί μηδ’ είναι αναπαημένος…
Αναπόφευκτη η αναμόχλευση των παθών, και αν ένα θεατρικό δράμα μου δίνει την αφορμή γιατί χρησιμοποίησα προ-μετωπίδα τους στίχους του Τίτου Πατρίκιου;
«όλοι μαζί βαδίζουμε προς το θάνατο» μα γνωρίζει όσο λίγοι ο ποιητής πως η λεκάνη αυτή της Μεσογείου άφησε έργα σημαντικών ανθρώπων που όχι μόνο αντέχουν στον χρόνο αλλά και τον επαναπροσδιορίζουν. Δεν είναι τυχαίο ότι βάλλονται από την κρίση χώρες λίκνα του πολιτισμού. Εκτός από την Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία, οι βορειοαφρικανικές χώρες, και ο Πατρίκιος -το ξέρω καλά (6) εκτός από το ότι μιλάει Ιταλικά, Ισπανικά, Γαλλικά, έχει προσεγγίσει βιωματικά κομμάτια του πολιτισμού των χωρών αυτών. Η διακριτική υπαρξιακή του ποίηση αναπόφευκτα συναντά το Αλέξη Τραϊανό, τον καθ’ υμάς προβολικά ηρωποιημένο υπαρξιστή ποιητή αυτόχειρα (το σύνδρομο του Ελπήνορα, εκδ. Εγνατία, μεταξύ πολλών), τους μεγάλους Πωλ Σαρτρ και Αλμπέρ Καμύ (7) αλλά τον Γιασμίνα Χάντρα (Αλγερινό-Γάλλο συγγραφέα “Χωρίς έγνοιες είσαι νεκρός χωρίς όνειρα επίσης”, τον Ντάριο Φο “η αφοπλιστική ειλικρίνεια της μάσκας” τον Αιγύπτιο Γκαμάλ Αλ Γιτανί “μόνος γρίφος το ζήτημα του χρόνου”, τον Κλαούντιο Μαγκρίς από την Τεργέστη “Τα σύνορα εντός μας”, τον Χαβιέρ Μαρίας από την Πουέρτα ντελ σολ «Γράφω για να μην ξυπνώ νωρίς και να μην έχω αφεντικό». Ολοι σπουδαίοι καθώς και άλλοι μεσογειακοί συγγραφείς που αναφέρονται στην εξαιρετική τηλεοπτική σειρά του Ανταίου Χρυσοστομίδη “οι κεραίες της εποχής μου”(8)με ξαναγυρίζουν με τον τρόπο τους στη «διαλεκτική» αδιάκριτη σχέση με την ιστορία της μεσογείου.
ΠΕΜΠΤΗ 11 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ
Ανοίγω το βιβλίο “Η μεσόγειος ο χώρος και η ιστορία” των Φ. Μπρωντέλ, Φίλιππο Κοαρέλι και Μ. Αϊμάρ. Ενδεικτικά δύο αποσπάσματα.
Φερνάντ Μπρωντέλ: «…μέχρι χθες, μέχρι την ανακάλυψη της ατμομηχανής που και οι καλύτερες της επιδόσεις σε ταχύτητα μας φαίνονται σήμερα γελοίες -εννέα μέρες ταξίδι από τη Μασσαλία στον Πειραιά το 1852- η θάλασσα παρέμενε απέναντι, μετριόταν όπως παλιά με το πανί και με καράβια που ήταν πάντα στο έλεος των ιδιοτροπιών του ανέμου και χρειάζονταν δυο μήνες για να πάνε από το Γιβραλτάρ στην Κωνσταντινούπολη, μια εβδομάδα τουλάχιστον, συχνά και δύο, από τη Μασσαλία στο Αλγέρι. Από τότε, σαν παράξενο ζαρωμένο δέρμα, η Μεσόγειος συρρικνώνεται κάθε μέρα και λίγο παραπάνω. Και στις μέρες μας, το αεροπλάνο τη διασχίζει από το βορρά ως το νότο σε λιγότερο από μια ώρα.
Και από το “Χώρος” του Μ. Αιμάρ: «οι μοιρολογίστρες, που μαρτυρούνται από την ελληνική κα τη λατινική αρχαιότητα και τις οποίες η Εκκλησία μάταια καταδικάζει και συχνότερα ανέχεται, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της παραδοσιακής τελετουργίας του ενταφιασμού και της ευλαβικής προσφοράς στους νεκρούς. Μπορούμε να τις δούμε ακόμη και σήμερα στο Μαγρέμπ, στη Σικελία, στην Καλαβρία, όπου η πιο ηλικιωμένη γυναίκα της οικογένειας διευθύνει τους θρήνους την ημέρα των νεκρών…
Θάνατος και τέχνη, η τέχνη για να ξορκίσει τον θάνατο, βλέπε Αντόνιο Ταμπούκι. (9) Ανασύρω από τον “επιτάφιο λόγο” (10) ένα επιτύμβιο επίγραμμα Ιουλιανού Αιγυπτίου 6ος αιώνας μ.Χ.
«συχνά πυκνά το τραγούδησα, τώρα απ τον τάφο θα βοηθήσω: πιείτε. Προτού σας περικλείσει τούτη η σκόνη».
Κι επειδή το χρονικό ορόσημο είναι η γύρω από το 1645 εποχή, που έζησαν οι κορυφαίοι ζωγράφοι της εποχής εκείνης της μεσογειακής τέχνης, ο Ισπανός Ντιέγκο Βελάσκεθ, ο Γάλλος Νικολά Πουσέν και ο επίσης Γάλλος Κλοντ Λορέρ (ζωγράφισαν οι δυο τελευταίοι και στη Ρώμη).
Τελειώνω με τέσσερις στίχους του Τ. Πατρίκιου:
«…σου γεμίζει το άδειο γραμματοκιβώτιο των φιλοδοξιών
σε δελεάζει με όνειρα δόξας, χρήματος, αθανασίας
σε πείθει σαν άπιστη ερωμένη πως είναι δική σου μόνο
σε προσπερνάει για να ξεσκονίσει νεκροζώντανους αρχηγούς…».
και βυθίζομαι στη μουσική που άρεσε πάρα πολύ στον Αλέξη Τραϊανό, “τα τραγούδια του οδοιπόρου”του Γκουστάβ Μάλλερ.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Τίτος Πατρίκιος “Σε βρίσκει η ποίηση” εκδ. Κιχλι, εξώφυλλο: το έργο του Δημοσθένη Κοκκινίδη “μικρή ελιά” 1989.
(2) Ο Αλέξης Τραϊανος γεννήθηκε και έζησε στη Θεσσαλονίκη θεωρείται από τους σπουδαιότερους ποιητές της γεννιάς του ‘70. Μεταφραστής έργων του Μπουκοφσκι.
(3) Από το βιβλίο του Θεοχάρη Δετοράκη “Ιστορία της Κρήτης” Ηράκλειο 1990.
(4) Ο Μ. Μανούσακας με τις έρευνές του στα αρχεία της Βενετίας ανέδειξε το πλαίσιο δράσης του Ιωάννη Αντρέα Τρωϊλου πριν από τη βενετία στο Ρέθυμνο.
(5) Η υπόθεση του Ροδολίνου διαδραματίζεται σε προχριστιανική εποχή με τις συνηθισμένες στο αναγεννησιακό θέατρο αναχρονιστικές αναμίξεις.
(6) Οταν ο Τίτος Πατρίκιος έγινε πριν 12 χρόνια επίτιμος δημότης Χανίων επί δημαρχίας Γιώργου Τζανακάκη είχα την τύχη να μιλήσω μαζί του, όπως και λίγο αργότερα στη Θεσσαλονίκη στη συνάντηση της “επικράτειας πολιτισμού. Γνωστή επίσης από την ΕΡΤ η παρουσίαση από τον Τίτο προσωπικοτήτων του ευρωπαϊκού – μεσογειακού πολιτισμού.
(7) Ο Αλμπερτ Καμύ ενδεικτικά “ο επαναστατημένος άνθρωπος” Μπουκουμάκης.
(8) Ο Ανταίπ Χρυσοστομίδης στα 2 βιβλία του “οι κεραίες της εποχής μου” Καστανιώτη παρουσιάζει ανάμεσα στους 66 συνεντευξιαζόμενους Μεσογειακούς συγγραφείς και τους ανωτέρο. Στα εισαγωγικά οι τίτλοι της παρουσίασης του καθένα.
(9) Αντόνιο και Μισέλ Ταμπουκι: “είκοσι φωτογράμματα για τον Πέδρο Αλμοδοβαρ” Αγρα. μετ. Αντελος Χρυσοστομίδης.
(10) “Αρχαία ελληνικά επιτύμβια επιγράμματα” επιλογή DENIS ROCQUES μετάφραση Παντελής Μπουνιάλας “Αγρά” σειρά Μελαινα Χολή.
