Γράφει ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΟΓΛΟΥ
stcloris@yahoo.com)
«Αραγε, ο πολιτισμός διαφέρει από τη βαρβαρότητα ή μήπως είναι ένα προχωρημένο στάδιό της;»
(Χέρμαν Μέλβιλ)
ΜΕΡΕΣ ενός αλλόκοτου Σεπτέμβρη που αναμένεται να είναι κρίσιμος για την οικονομική και πολιτική κατάσταση της χώρας. Οι «Αγανακτισμένοι» επιστρέφουν στις πλατείες, επιστρέφει και η τρόικα… Πάει ο Σεπτέμβρης του γλυκασμού, του αναστοχασμού και των συνηθισμένων ετήσιων κυβερνητικών «γλυκερών» απολογισμών. Ο φετινός ξεκίνησε σιωπηλά εκκολάπτοντας κιόλας απρόσμενες εκπλήξεις, πιθανόν και μεγάλες κοινωνικές αναταραχές…
***
…Η ΚΟΥΒΕΝΤΑ στην παρέα έχει ανάψει. Η καταπιεστική καθημερινότητα παραχωρεί τη θέση της στην πολιτική για την οποία τα σχόλια απλοποιούνται: η γενική αγανάκτηση στα πρόσωπα όλων κι η αγωνία για το αύριο, δεν επιτρέπουν ψήγματα καμιάς αισιοδοξίας. «Είναι καταστροφικοί για τη χώρα όλοι τους», συμπεραίνουν οι ομοτράπεζοι.
ΜΕ ΠΑΛΙΑ υλικά μπορεί κανείς να κατασκευάσει κάτι το όμορφο ή το άσχημο, αλλά όχι καινούργιους κόσμους. Κι ο κόσμος μας χρειάζεται να αναποδογυριστεί, να ανακατευτεί, για να πλάσει κανείς από αυτόν το εντελώς νέο. Μπαίνουμε σε μια περίοδο βαρβαρότητας, αγριότερης από κάθε άλλη προηγούμενη. Ετούτη είναι… αόρατη, «γραβατωμένη», «νομιμοποιημένη», συνοφρυωμένη ∙ δεν ξέρεις ποιους, πότε και πώς θα καταβροχθίσει.
ΕΙΝΑΙ γνωστό πως η οικονομική κατάρρευση του αντιπάλου είναι ο απώτερος στόχος κάθε συμβατικού πολέμου. Γι’ αυτό κι οι αιματηρές αγριότητες… Σήμερα, έχουμε έναν ακήρυκτο «αναίμακτο» οικονομικό πόλεμο: με επίμονους όμως «βομβαρδισμούς» δηλώσεων οικονομολόγων περί χρεοκοπίας, με αρνητικές βαθμολογίες και υποβαθμίσεις Οίκων Αξιολόγησης, με υποβόσκουσες νομισματικές συγκρούσεις. Με πειραματόζωο τη χώρα μας!
…ΟΤΑΝ σε περασμένες δεκαετίες είχε τεθεί από τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τους περί αυτόν στοχαστές του Παρισιού το ερώτημα «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα», υπήρχε απάντηση. Όλοι προσδοκούσαν έναν καλύτερο κόσμο που θα προέκυπτε από ένα νέο σοσιαλιστικό σύστημα διακυβέρνησης. Με ανθρώπινο πρόσωπο, σε αντίθεση του απάνθρωπου του Σοβιετικού μοντέλου που κατέρρευσε. Ο «Τρίτος Δρόμος» δεν φτιάχτηκε ποτέ…
ΣΤΗ δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, ζούμε και το σοσιαλισμό και τη βαρβαρότητα στις πιο ακραίες εκδοχές τους: ο «σοσιαλισμός» αφαιρεί συνεχώς στοιχειώδη κεκτημένα των εργαζομένων ευνοώντας την επικράτηση μιας πρωτόγνωρης βαρβαρότητας στην αγορά εργασίας. Ποιος να μιλήσει για αξιοπρέπεια του ατόμου; (…) Η εικόνα της «ναυαγισμένης» οικονομίας μας αποδίδεται εύγλωττα στον περίφημο πίνακα του Gericault (Thedore, 1791–1824) ´Le radeau de la Meduse´ [1819] (= H σχεδία της Μέδουσας)…
ΟΙ ΠΙΟ φιλοσοφημένοι της παρέας αναρωτιούνται: «Είμαστε το μόνο είδος στον πλανήτη που παράγει πολιτισμό, αλλά και το μόνο που χρειάζεται ταυτόχρονα Παιδεία! Και όσο αυτή, η Παιδεία, πηγαίνει στραβά, τόσο περισσότερο βυθιζόμαστε στη βαρβαρότητα. Στο κάτω-κάτω τι σόι … πολιτισμός είναι αυτός που με οποιοδήποτε πολιτικό σύστημα πηγαίνει πίσω αντί μπροστά; Αλλά και τι σόι πολιτικοί είναι αυτοί που δεν μπορούν να χαλιναγωγήσουν την απληστία της παγκόσμιας οικονομίας;» Ο δυτικός πολιτισμός υποτίθεται ότι στηρίζεται στον ελεύθερο πολίτη του οποίου όμως, στην εποχή μας, στοιχειώδη δικαιώματα και ύπαρξη συρρικνώνονται επικίνδυνα.
ΚΑΘΕ παρακμιακή εποχή γεννά ερωτήματα σχετικά με τον πολιτισμό, τις κοινωνίες, τον τρόπο διακυβέρνησης, την κατάρρευσή του, τις νέες γενιές με την αχνή ελπίδα στο βλέμμα… Αέναο το παιχνίδι της Ιστορίας: λαοί εμφανίζονται, αναπτύσσονται εξασφαλίζοντας πηγές ενέργειας και πλούτου, επεκτείνονται με πολέμους, επιβάλλουν εμπορεύματα, γλώσσα και πολιτισμό… Με τη δυναμική κυριαρχία τους στους άλλους λαούς (Imperium) και γνωρίζοντας το εφήμερο της ισχύος τους αναζητούν νέες πηγές ενέργειας σε νέες χώρες. Αλλά και νέα όπλα και μέσα για την επικράτηση ή τη διατήρηση της εξουσίας τους. Τότε, οι πολιτισμοί αυτοί γίνονται πιο επικίνδυνοι στην κατάρρευσή τους (1).
ΚΑΘΕ νέος πολιτισμός προκαλεί βίαιους πολέμους στους οποίους δοκιμάζεται το παλιό με το νέο. Ζούμε ένα μεταβατικό στάδιο… Βαυκαλιζόμαστε πως οι πολιτισμοί των προγόνων μας ήταν καλύτεροι! Οι σημερινοί διαπολιτισμικοί πόλεμοι διεξάγονται σε άλλα πεδία. «Αναίμακτα», αλλά με περισσότερα θύματα στο οικονομικό, επικοινωνιακό και ψυχολογικό πεδίο…
ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ που γεννάει η τωρινή πολιτισμική, αξιακή, πολιτική και οικονομική κρίση είναι πολλά:
– «Υπάρχουν, άραγε, καλοί και καλύτεροι πολιτισμοί;»
– «Είναι δυνατόν η Οικονομία να διαφεντεύει την Πολιτική (που ψηφίζουν οι λαοί), και μέχρι πού;».
– «Είναι η οικονομική ευρωστία και ευμάρεια μοναδικά κριτήρια ενός πολιτισμένου λαού;».
– «Γιατί, άραγε, να υπάρχει η ανθρώπινη ματαιοδοξία του ιμπεριαλισμού (σε όλες τις μορφές του)-και η «πάση θυσία» απορρόφηση μικρότερων ή ασθενέστερων οικονομιών και πολιτισμών, από ισχυρότερους και μεγαλύτερους;».
– «Ο πόλεμος αποτελεί μέσο μετάδοσης και επιβολής πολιτισμικών αγαθών (American democracy), ή μήπως είναι ένας έμμεσος τρόπος καταστροφής και αρπαγής του πλούτου των κατακτημένων;».
– «Τι θα πει εκπολιτίζω τον άλλο;».
– «Υπάρχουν τόσο σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους λαούς, ώστε να γίνονται εξοντωτικοί πόλεμοι; (…)
ΕΥΛΟΓΑ ερωτήματα που εντείνονται συνήθως σε μεταβατικές περιόδους. Αναδεικνύουν τις διαφορές των λαών, με τα ελαττώματα και τα προτερήματά τους. Σχετικά με το παραπάνω τελευταίο ερώτημα, ο Παντίτ Νεχρού έγραφε από τη φυλακή στην κόρη του Ίντιρα Γκάντι:
«Να θυμάσαι πάντα πως η διαφορά ανάμεσα στους λαούς δεν είναι τόσο μεγάλη, όσο τη φανταζόμαστε (…) Αναμφισβήτητα οι άνθρωποι διαφέρουν μεταξύ τους, πάντα όμως μοιάζουν σε πάμπολλα σημεία. Μην το ξεχάσεις αυτό ποτέ και ποτέ μη ξεγελαστείς απ’ τα χρώματα των χαρτών ή απ’ τα εθνικά σύνορα… Σε ένα απ’ τα παλιά σανσκριτικά βιβλία μας υπάρχει ένα ρητό που θα μπορούσε να μεταφραστεί: «Για την οικογένεια θυσιάζεται το άτομο, για την κοινότητα η οικογένεια, για την πατρίδα η κοινότητα και για την ψυχή όλος ο κόσμος…».
ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ πολιτισμοί, με μέτρο την αιωνιότητα, είναι εφήμεροι. Ολοκληρώνουν ένα «βιολογικό κύκλο», περίπου χιλίων χρόνων. Φθάνουν στο ζενίθ τους με τα ποικίλα αριστουργήματα τέχνης, τους νέους θεσμούς που εγκαθιδρύουν και το ανθρώπινο δίκαιο, όπως το εννοούν. Παρακμάζουν οικονομικά ή «αξιολογικά», καταστρέφονται ή αφομοιώνονται από άλλους ανώτερους πολιτισμούς. Αυτή είναι η πορεία της Ιστορίας: που κατατάσσει κάθε πολιτισμό, ανάλογα με την πνευματική του προσφορά, στη συνείδηση του παγκόσμιου γίγνεσθαι…
Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ που σήμερα δεσπόζει δεν αρκεί για να πούμε ότι είμαστε πολιτισμένοι. Για να υπάρξει κάτι τέτοιο πρέπει εκ παραλλήλου -όπως λέει κι ο Μπερξόν- να αναπτυχθούν παράλληλα οι ηθικές μας αντιλήψεις και η κοινή προσπάθεια δημιουργίας ενός ισόρροπου κόσμου ανάμεσα στα πιο πάνω δύο… Γι’ αυτό τον λόγο, ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός, με τον «κανιβαλιστικό καπιταλισμό του» σε έξαρση, δε νομίζουμε πως έχει και πολλά για να καυχάται… Στο κάτω-κάτω, όπως λέει κι ο Αλέξιος Καρέλ («Ο άνθρωπος, αυτό το άγνωστο»), «υπέρτατος στόχος του πολιτισμού είναι η ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας». Είναι, όμως, σήμερα…;
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Νικκολό Μικαβέλλι (1469– 1527): «Σπάνια στην πολιτική η επιλογή είναι ανάμεσα στο καλό και το στο κακό, αλλά μάλλον ανάμεσα στο περισσότερο ή λιγότερο κακό» («Ο Ηγεμόνας»).
