Επιμέλεια έκδοσης οι καθηγητές:
* Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος
* Μαριλένα Κοππά
* με πρόλογο του καθηγητή Δημήτρη Κώνστα
* και επίμετρο Βύρων Θεοδωρόπουλος, πρέσβης ε.τ. Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνης, 2005
Εισηγήσεις από το Συνέδριο 12 – 13 Μαΐου που οργανώθηκε στο ΖΑΠΠΕΙΟ Μέγαρο από το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του Πάντειου Πανεπιστημίου σε συνεργασία με την Ακαδημία Αθηνών, το ΕΛΙΑΜΕΠ και τα τμήματα των Διεθνών σχέσεων του Παν/μίου Αθηνών, Αριστοτέλειου Θεσσαλονίκης, Οικονομικού Αθηνών, Πειραιά, Μακεδονίας, Κρήτης και Αιγαίου. Ο τόμος αποτελείται από τέσσερα μέρη, με το πρώτο να εξετάζει τους “Κεντρικούς άξονες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής”, η οποία γενικά, εκφράζεται στις τέσσερις ενότητες του τόμου. Το δεύτερο μέρος έχει τίτλο “Τα μέσα άσκησης της εξωτερικής μας πολιτικής”.
Στο τρίτο μέρος ο τίτλος είναι “Το εσωτερικό περιβάλλον στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής”. Σ’ αυτό εξετάζεται ο ρόλος των ηγετών στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής. Η συνεισφορά της Διεθνολογικής κοινότητας στη διαμόρφωση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, όπως και η συμβολή γι’ αυτή τη διαμόρφωση της Βουλής των Ελλήνων, καθώς και το σημαντικό θέμα: Χειρίσεις κρίσεων και εθνική στρατηγική. Στο τέταρτο μέρος με τίτλο: “Οι προκλήσεις του διεθνούς συστήματος, εξετάζονται τα θέματα αναζητώντας επιλογές: Για στρατηγική εξισορρόπησης στη Συστημική πολικότητα. Επίσης, εξετάζονται “Η Ευρωπαϊκή Πρόκληση: Αλληλεξάρτηση, Συσχετισμοί Δύναμης και Εθνική Ταυτότητα στην Ελληνική Εξωτερική Πολιτική”, επίσης το θέμα Ελλάδα και Παγκοσμιοποίηση κι ακόμα το θέμα “Ο Προληπτικός Πόλεμος στη Νέα Αμερικανική Πολιτική”, καθώς και το θέμα “Η μετά την 11η Σεπτεμβρίου εποχή: Προκλήσεις για την Ελληνική Εθνική Ασφάλεια”. Σ’ αυτό το άρθρο (σελίδες 493-508), ο Θάνος Ντόκος δ/ντής Ερευνών στο ΕΛΙΑΜΕΠ, κάνει μια πολυσέλιδη ανάλυση για όλες τις στρατηγικές πολιτικές εξωτερικής πολιτικής, που πρέπει να ακολουθήσει (από την εποχή του 2004 που έγινε το Συνέδριο).
Για να επιβεβαιωθούν, στη συνέχεια, πολλά από τα γραφόμενά του, για όλους τους κινδύνους που θ’ αντιμετώπιζε η Ελλάδα στους, μετά αυτή την ημερομηνία, κρίσιμους καιρούς. Για να επισημάνει στο κείμενό του τους κινδύνους από την τουρκική πλευρά, οι οποίοι εξακολουθούν και σήμερα να υφίστανται σε πολύ μεγαλύτερη ένταση, από εκείνης που πρόβλεψε ο Θάνος Ντόκος. Στον τόμο, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, έχει γράψει και ο καθηγητής Βερέμης, όπως και ο καθηγητής Χρήστος Ροζάκης από το Δεύτερο μέρος του Βιβλίου “30 χρόνια Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής 1974-2004”. Οπως έχω ξαναγράψει στα “Χ.Ν.” από το 2000 έως σήμερα, πολλά άρθρα για τους μεγάλους κινδύνους για τη χώρα μας, με τη συνεχιζόμενη και ΝΑΤΟϊκά υποστηριζόμενη σκληρή πολιτική, η οποία έχει γίνει απρόβλεπτη από τον αφηνιασμό Ερντογάν, μετά, κυρίως, από το στρατιωτικό κίνημα που απείλησε τη ζωή, με καταφυγή ζητούντων άσυλο, των πρωτεργατών (ίσως) του κινήματος. Με απαίτηση Ερντογάν να μην τους δοθεί άσυλο, παρά τα Διεθνή νόμιμα, όμως προχθές αρνήθηκε την έκδοση στους τρεις από τους οκτώ Τούρκους που το ζητούσαν. ΟΙ ΑΔΙΑΝΟΗΤΕΣ,
ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΡΝΤΟΓΑΝ
Η τουρκική νεοθωμανική παράκρουση του προέδρου Ερντογάν εναντίον της Ελλάδας, με καταλυτικές αμφισβητήσεις διεθνών συμφωνητικών, που κατοχυρώνουν κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας, έχουν από καιρό τώρα, δημιουργήσει μείζονος σημασίας απαράδεκτες απειλές, για τα χερσαία, θαλάσσια και εναέρια δίκαιά μας. Για να υπάρχει πλέον, μια έκδηλη κρίση, μεταξύ των δύο χωρών, με κύρια υπαίτιο την Τουρκία η οποία, ήδη, από το 1974 κατέλαβε στρατιωτικά τη Βόρεια Κύπρο. Ομως το 2004, που εκδόθηκε ο τόμος “30 χρόνια ελληνικής εξωτερικής πολιτικής” (εκδ. Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ) με επιμέλεια Κωνσταντίνου Αρβανιτόπουλου, Μαριλένας Κοππά και πρόλογο Κωνσταντίνου Κώνστα, οι σχέσεις Ελλάδας – Κύπρου, η σταθερή μεταδικτατορική πολιτική της χώρας μας, επέμεινε να λειτουργεί σε δυο βασικούς άξονες: την ειρηνική επίλυση των τουρκικών διαφορών και την επίλυσή του σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο.
ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΑ 30 ΜΕΤΑΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Αυτός ο τόμος περιλαμβάνει κείμενα έγκριτων μελετητών πάνω σε όψεις της εμπειρίας από τα 30 μεταδικτατορικά χρόνια της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Βάση των κειμένων, που περιέχονται σ’ αυτό τον τόμο, 516 σελίδων, αποτελούν οι εισηγήσεις που είχαν παρουσιαστεί σε συνέδριο του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Πάντειου Πανεπιστημίου… Από την ανάγνωση των κειμένων αυτών καθίσταται σαφές ότι η περίοδος αυτή σφραγίστηκε από μεγάλες ανακατατάξεις, τόσο στο εσωτερικό της χώρας, όσο και σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Το ενδιαφέρον, τότε, συνέδριο που οργανώθηκε από το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του Πάντειου Πανεπιστημίου πραγματοποιήθηκε 12-13 Μαΐου, στο Ζάππειο Μέγαρο, σε συνεργασία με το ΕΛΙΑΜΕΠ, την Ακαδημία Αθηνών και τα τμήματα Διεθνών σχέσεων των Πανεπιστημίων Αθηνών, Αριστοτέλειου Θεσ/νίκης, Οικονομικού Αθηνών, Πειραιά, Μακεδονίας, Κρήτης και Αιγαίου. Ανάμεσα στις πολλές και ενδιαφέρουσες εισηγήσεις για όλο το φάσμα της Διεθνούς ελληνικής εξωτερικής πολιτικής περιλαμβάνονται και θέματα για τις κρίσιμες σχέσεις με την Τουρκία.
ΜΕΤΑ ΤΟ ’74 ΚΥΡΙΑΡΧΗ Η ΑΙΣΘΗΣΗ της ΑΠΕΙΛΗΣ
Τα συγκεκριμένα θέματα αφορούν στην Τουρκία και στα προβλήματα των σχέσεων των δύο χωρών, παρά το γεγονός ότι όλα τα κείμενα συναρτώνται σε κάποια σημεία, έμμεσα, με το τουρκικό πρόβλημά τους, π.χ. το άρθρο της καθηγήτριας Μαρινέλας Κοππά, που έχει τίτλο: “Ελληνική Βαλκανική πολιτική, τριάντα χρόνια μετά” (σελ 47-56). Παραθέτουμε ένα απόσπασμα: «…μετά το 1974, η κυρίαρχη αίσθηση απειλής από την Τουρκία, ανάγκασε την Ελλάδα να αναπτύξει μια πολιτική που να στοχεύει στη σταθεροποίηση των βόρειων συνόρων της. Χρειαζόταν λοιπόν, διεθνή ερείσματα για την ισχυροποίηση της θέσης της έναντι της Τουρκίας. Η ελληνική βαλκανική πολιτική της περιόδου 1974 – 1990, προσδιορίστηκε από την όξυνση της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης στην Κύπρο και στο Αιγαίο. Στόχοι της κυβέρνησης Καραμανλή ήταν η θεσμοθετημένη συνεργασία μεταξύ των Βαλκανικών χωρών και η αναχαίτιση της απειλής που παρουσίαζε τότε η Τουρκία…»
ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Ομως σε όλα τα περιεχόμενα αυτού του τόμου, μόνο δυο κείμενα, στο πρώτο και το δεύτερο μέρος, αναφέρονται καθ’ ολοκληρία στο μεγάλο πρόβλημα της εξωτερικής μας πολιτικής για τις σχέσεις με την Τουρκία. Το ένα είναι του καθηγητή Θάνου Βερέμη με τίτλο “Προσανατολισμοί της Τουρκίας” (σελ. 57-58) και το άλλο του ειδικού για Αιγαίο κ.λπ. Χρήστου Ροζάκη με τίτλο “Το Διεθνές Δίκαιο και η λειτουργία του στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις 1974-2004” (σελ. 155-162).
Ο ΝΕΟ-ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Στο ολιγοσέλιδο, αλλά πυκνό κείμενό του ο καθηγητής Βερέμης, αναφέρεται στην περίοδο που ο Ερντογάν ήταν πρωθυπουργός… Λέει, λοιπόν, στο κείμενό του (αποσπασματικά) και τα εξής: «…Η τουρκική κοινωνία των πολιτών που άρχισε να χειραφετείται μετά την υποχώρηση του κρατισμού… κατά τη δεκαετία του 1980, παρουσίασε ενδιαφέρουσες διασυνδέσεις με τις θρησκευόμενες ομάδες του πληθυσμού. Η αντίσταση του Ισλαμικού στοιχείου εναντίον των απαγορεύσεων του κοσμικού καθεστώτος, δημιούργησε νέες προοπτικές μεταρρύθμισης ενός απολιθωμένου τουρκικού συστήματος. Ο Ερντογάν εκπροσωπεί μια σιωπηλή τουρκική πλειοψηφία που απέκτησε σταδιακά οικονομική και πολιτική επιφάνεια. Ο Τούρκος πρωθυπουργός ανακαλύπτει ότι οι αξίες που εμπνέουν τους οπαδούς του δεν είναι ασύμβατες με εκείνες των πολιτικών κομμάτων της Ευρώπης. Το ζήτημα, όμως, που απασχολεί περισσότερο τους Ελληνες είναι ποιο ρόλο εξωτερικής πολιτικής θα επιλέξει, τελικά, η Τουρκία από τους δυο που εναλλάσσονταν ή και συμβίωναν τα τελευταία τριάντα χρόνια. Του “μονωτικού παράγοντα” στην περιοχή, ή της ΗΓΕΜΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ; την οποία ευνόησε η επιθυμία του Κόμματος της Δικαιοσύνης και ανάπτυξης, να φέρει την Τουρκία στην Ε.Ε.
ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Ομως, τώρα, ο πρόεδρος ενός προκλητικού έναντι πάντων (και ιδιαίτερα των Ελλήνων) Νέο-Οθωμανικού Αυτοκρατορισμού, δημιούργησε (μαζί με το μεγάλο θέμα της προσφυγικής και της μαζικής Μετανάστευσης) νέες σκληρές αντιπαλότητες από την πλευρά του προέδρου Ερντογάν… που όμως, με την υπερψήφιση “πράσινου” προέδρου στην Αυστρία, ίσως, είναι δυνατόν να προωθηθεί το θέμα της σύνδεσης Τουρκίας με την Ε.Ε., με μείωση της αρνητικής κρίσης, που εδώ και χρόνια έχει δημιουργηθεί. Πάντως, ο καθηγητής Χρήστος Ροζάκης, στο τέλος του εξαιρετικά διαφωτιστικού κειμένου του, συμπερασματικά γράφει και τα εξής: «Στα τριάντα αυτά χρόνια (1974 – 2004) η χώρα μας έχει ακολουθήσει δυο αναλλοίωτες σταθερές: την ειρηνική επίλυση του ελληνοτουρκικού προβλήματος και την επίλυση σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο. 1974 – 1981:
Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΞΕΤΑΖΕΙ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ
Η επίλυση του Διεθνούς δικαίου, είναι συνεχής, ενώ είναι συνεχής η άρνηση για οποιεσδήποτε λύσεις θα μπορούσαν να επιτευχθούν, είτε με την επίκληση πολιτικών παραγόντων (συμφερόντων και ιδιαιτεροτήτων), είτε με διαδικασίες πολιτικού χαρακτήρα. Υπάρχουν όμως ταυτόχρονα και τρεις διαφορετικές “χρήσεις” του Διεθνούς δικαίου, με την πιο αυθεντική να είναι αυτή που χαρακτηρίζει την περίοδο 1974-1981. Στο στάδιο αυτό, η εξωτερική πολιτική της χώρας επιχειρεί να εξετάσει συνολικά τα προβλήματα με τη γείτονα, μέσα σε ένα κλίμα καλής πίστης και πρόσκλησης στις διεθνείς διαδικασίες. Η περίοδος 1981-1996, είναι μια περίοδος “επιλεκτικής χρήσης” του διεθνούς Δικαίου, στο βαθμό που η εξωτερική πολιτική επιλέγει ποιες διαδικασίες και ποιους κανόνες διεθνούς δικαίου θα προωθήσει, προκειμένου να εξυπηρετήσει το εθνικό συμφέρον, όπως το αντιλαμβάνεται. Τέλος, η τρίτη περίοδος, επιχειρεί μια ρήξη με τη δεύτερη περίοδο, μέσα από ένα συμβιβασμό που είναι να επαναφέρει τον διάλογο και την επικοινωνία με τη γείτονα χώρα, στο πλαίσιο μιας εναλλακτικής προσέγγισης και με την κάλυψη του ευρωπαϊκού περιβάλλοντος…
ΑΛΛΑΓΗ 47 ΥΠΟΥΡΓΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ
Με συνέχιση κρίσιμων περιφερειακών πολέμων, με τη διαρκή κρίση του ανταγωνισμού Σοβιετικής Ενωσης, Βαλκανίων, Ευρώπης και, κυρίως, των δύο πυρηνικών βαλλιστικών υπερδυνάμεων Σοβιέτ και Αμερικής. Μια παγκόσμια κρίση, όπως εκείνη της Κούβας, που έδειξε το χείλος του γκρεμού για μια πυραυλική σύγκρουση της κατάστασης, όμως στη συνέχεια άρχισε με τον Γερμανό Καγκελάριο Βίλι Μπραντ και τον πρόεδρο της Γαλλίας Ντε Γκολ, η πορεία για την Ενωμένη Ευρώπη, η οποία άνοιξε το δρόμο για την ενίσχυση της Δύσης και την πραγμάτωση της ΕΟΚ. Όμως στην εσωτερική μας πραγματικότητα, μετά το 1944, για οκτώ χρόνια αδράνησε το δημοκρατικό μας πολίτευμα, με ανακατώσεις σε όλα τα επίπεδα της ελληνικής λειτουργίας μας, οι οποίες κορυφώθηκαν με τα δραματικά γεγονότα του εμφυλίου πολέμου. Με κρίσιμη άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, με ενδείξεις της μεγάλης κρισιμότητας μέσα στη διάρκεια της τριακονταετίας (1944 – 1974), την αλλαγή 47 υπουργών Εξωτερικών. Σ’ αυτή τη μικρή ελληνική περιπέτεια, τρεις γενικές γραμμές σημάδεψαν την ελληνική εξωτερική πολιτική: 1) Η επιδίωξη ασφάλειας στα βόρεια σύνορα. 2) Η ανακίνηση του Κυπριακού. 3 Η κατεύθυνση στην Ενωμένη Ευρώπη.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΣΤΟ ΝΑΤΟ ΚΑΙ ΜΑΖΙ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ
Βασικά στην πρώτη τριακονταετία της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής (1944-1974) με όλες τις δραματικές έξω καταστάσεις για τη μεταπολεμική και ψυχροπολεμική Ελλάδα, οι άξονες που καθόριζαν τις εξωτερικές μας σχέσεις ήταν όπως, ήδη, αναφέραμε, πρώτη η πορεία προς το ΝΑΤΟ, η οποία υπό τις τότε διεθνείς συνθήκες ήταν μια εύλογη επιδίωξη που, μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, συνδέθηκε με την ένταξη και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ. Με παράλληλη συμμετοχή και των δύο χωρών στον πόλεμο της Κορέας. Ομως, στη δεκαετία ’50-’60, δημιουργήθηκε η ανακίνηση του Κυπριακού, που δημιούργησε αλλεπάλληλες κρίσεις με την Τουρκία και με το ΝΑΤΟ. Μια μεγάλη κρίση και στην εσωτερική μας ζωή, για να γίνει πρόσχημα να επιβληθεί η στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα. Για να αλλάξουν, με βελτίωση, οι γραμμές της εξωτερικής μας πολιτικής, μετά τις συμφωνίες του Ελσίνκι. Ομως, μετά τα Κυπριακά γεγονότα της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, το αμυντικό μας πρόγραμμα μετατοπίστηκε έκδηλα και έντονα προς τα ανατολικά. Με την Τουρκία να διευρύνει ολοένα τις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο, φθάνοντας ακόμα και σε αμφισβήτηση του εδαφικούς καθεστώτος. Πάντως, τα τελευταία 30 χρόνια της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, δημιουργήθηκε, κατά τον Βύρωνα Θεοδωρόπουλο, μια ευρύτερη συναίνεση ανάμεσα στις κυριότερες πολιτικές Δυνάμεις, χωρίς, κατά τη γνώμη πολλών, αυτή η συναίνεση να αξιοποιηθεί ουσιαστικά, για μια πραγματική ελληνοτουρκική συνεργασία, η οποία διατυμπανιζόταν με λόγια και παραβιαζόταν διαχρονικά, ως σήμερα. Για να αντιμετωπίζει η Ελλάδα, μια νέα περίοδο επικίνδυνης επιθετικότητας με τις νέες απειλές του προέδρου της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ, απειλεί από ουρανούς και γη την ελληνική μας κυριαρχία…
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ ΓΙΑ ΕΛΛΑΔΑ – ΕΥΡΩΠΗ Η ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ ΕΡΝΤΟΓΑΝ
Πάντως, με την προκλητική Νεο-Οθωμανική στάση του προέδρου Ερντογάν, με έκδηλη αλαζονεία, τόσο με τις παράλογες απαιτήσεις του, την τρομοκρατία των τζιχαντιστών και τα πλήθη εμπορίας μεταναστών και προσφύγων, δημιουργεί απειλή για την ίδια την Ευρώπη, η οποία με τη γερμανική υπέρ-κυριαρχία της, έχει η ίδια οδηγηθεί στο δικό της αδιέξοδο, με τον διαχωρισμό της Ευρώπης, στον πλούσιο Βορρά και στον πτωχεύσαντα Νότο. Με κρίσιμο παράδειγμα το πρόσφατο Δημοψήφισμα που έδωσε ένα μεγάλο ΟΧΙ, για αλλαγή Συντάγματος, με συνέπεια νέα ιταλική πολιτική κρίση. Αλλά και κρίση τραπεζών για το μεγάλο ιταλικό χρέος… που αν “σκάσει” μπορεί να γκρεμίσει το όραμα του Βίλι Μπραντ και του Ντε Γκωλ, για μια ενιαία, ισόνομη και με ίσα δικαιώματα Ευρώπη. Αλλά, μέσα σ’ ένα αναταραγμένο κόσμο ποιες εξωτερικές πολιτικές θα ασκηθούν ηπειρωτικά, ενημερωτικά και εθνικά όταν τώρα με τα μεγάλα προβλήματα για “Δημοκρατικούς ολοκληρωτισμούς” χρειάζονται λύσεις.
