Ασφαλώς δεν θα είναι πολλοί εκείνοι που γνωρίζουν ότι η κατάκτηση της Κρήτης από τους Γερμανούς δεν ολοκληρώθηκε την 30 Μαΐου 1941, αλλά τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους στη Σαμαριά.
Στην Αγία Ρουμέλη εισέβαλαν οι Γερμανοί την 4η Ιουνίου του 1941. Αρπαξαν ρούχα παραδοσιακά που τους άρεσαν και ζώα και ακόμη αρκετή ξυλεία, παραγωγής της Σαμαριάς. Κάποια ώρα μάλιστα οι Γερμανοί συγκέντρωσαν τους ανθρώπους της Αγίας Ρουμέλης στην Αγία Τριάδα (Πάνω Α.Ρ.) και έβαλαν θύμους γύρω – γύρω με πρόθεση φαίνεται να τους κάψουν, αλλά τελικά αυτό δεν έγινε.
Στην Αγία Παρασκευή επίσης είχαν εγκαταστήσει το φυλάκιό των.
Την 3η με 4η Σεπτεμβρίου του 1941, όταν οι Γερμανοί έφτασαν στην κορυφή του Γκίγκιλου με τη γερμανική σημαία και τις ίδιες ημέρες εισχώρησαν με επιφύλαξη στο φαράγγι Σαμαριάς, τότε σιγουρεύτηκαν πως κατέλαβαν πλέον την Κρήτη.
Μπήκαν στον οικισμό της Σαμαριάς πυροβολώντας και ο αντίλαλος από τις μπαλωθιές έκανε το φαράγγι να τραντάζει και να βρυχάται. Στο χωριό βρήκαν μόνο έναν, γέρο ανήμπορο να κινηθεί, που μια Σαμαριανή, η Κυριακή Σπερελάκη, του έδιδε φαγητό στο σπίτι που τον πήγαν σηκωτό.
Ολοι οι άλλοι είχαν κρυφτεί στις γύρω σπηλιές και στα γκρεμνά. Οι Καλογεράκηδες στο σπήλιο του Σιδερόπουλου, σε έναν ιλιγγιώδη γκρεμνό, μέσα από τη Χώρα. Ο Δαμουλής Καλογεράκης καθόταν πάνω από το σπήλιο με το όπλο έτοιμο ώστε, από την πλεονεκτική αυτή θέση, αν επιχειρούσαν οι Γερμανοί να ανέβουν ως εκεί, μιας και ήταν και καλός σκοπευτής, πιθανόν να μην γλύτωνε κανείς.
Στο χωριό έμειναν οι Γερμανοί για 4 – 5 ημέρες και δεν άφησαν τίποτα όρθιο. Λεηλάτησαν τα πάντα, σκότωσαν ό,τι ζωντανό, κατσίκια, κοτόπουλα κ.λπ. Εναν χοίρο, κοντά 100 κιλά, που είχαν οι Καλογεράκηδες τον τρώγανε δυο – τρεις μέρες κι ό,τι περίσσεψε το πέταξαν.
Το σκοτεινό κατώι στο σπίτι του Καλογεράκη, ευτυχώς δεν το βρήκαν να μπουν, όπου ήταν λάδι, τρόφιμα κ.λπ.
Σε ένα άλλο όμως πολύ μεγάλο καζάνι πέταξαν μια χειροβομβίδα και τα κομμάτια του εκτινάχθηκαν σε απόσταση.
Από την ανατολή ως τη δύση του ηλίου αυτές τις ημέρες έριχναν με τα όπλα και με τον φοβερό αντίλαλο οι γυναίκες, κρυμμένες με τις οικογένειές τους, είχαν πανικοβληθεί και χτυπιόνταν κλαίγοντας.
Ενας Σταύρος Βίγλης, γύρω στα 20 χρόνια του, είχε πεινάσει και κατέβηκε να μαζέψει σύκα, νομίζοντας προς στιγμή ότι στο σημείο που πήγε ήταν Αγγλοι, που και αυτοί είχαν ξεμείνει στο φαράγγι, αλλά ήταν Γερμανοί και τον εκτέλεσαν επί τόπου.
Αργότερα…
Στη μάχη του Κουστογέρακου Σελίνου τον Σεπτέμβρη του 1943 έλαβαν μέρος οι Αγιορουμελιώτες Θεόδωρος και Γιάννης Βίγλης, Ρούσσος Θ., Τζάτζιμος Ανδρέας, Ιωάννης και Δαμουλής Τζάτζιμος και ο Παύλος Ν. Μαρινάκης.
Αργότερα 350 Γερμανοί πέρασαν από την Αγία Ρουμέλη για ενίσχυση στο Κουστογέρακο και στην επιστροφή τους συνέλαβαν περίπου 19 Αγιορουμελιώτες. Οι περισσότεροι όμως κατάφεραν και δραπέτευσαν και τους υπόλοιπους τους έκλεισαν στο σχολείο μέχρι να τους μεταφέρουν την άλλη μέρα. Μαζί είχαν κλείσει και τον επικεφαλής του αποσπάσματος Γερμανό, επειδή του έφυγαν οι άλλοι και ο οποίος περίλυπος προσπαθούσε να εξηγήσει στους ντόπιους συγκρατούμενούς του ότι αυτοί ίσως γλυτώσουν, αλλά εκείνος ήταν τελειωμένος.
Στις συλλήψεις των Αγιορουμελιωτών, τη 10η Φεβρουαρίου 1944, δεν κατόρθωσαν να δραπετεύσουν οι Αντώνης Σταυρουδάκης, Ματθαίος Σταυρουδάκης, Τζατζιμάκης Γεώργιος του Θ., Τζατζιμάκης Γεώργιος και Τζατζιμάκης Ξενοφών. Ολοι μεταφέρθηκαν στη Γερμανία, απ’ όπου οι τέσσερις πρώτοι δεν ξαναγύρισαν και ο τελευταίος επέστρεψε μετά την κατάρρευση της Γερμανίας μέσω Σερβίας.
Οι Γερμανοί παρέμειναν για 47 ημέρες στην Αγία Ρουμέλη, που είχε κηρυχτεί νεκρή ζώνη. Με τη συνοδεία δύο Γερμανών εξέρχονταν μόνο οι γυναίκες για να μαζέψουν, για μια ώρα, χόρτα γιατί οι άνδρες είχαν βγει στα βουνά. Οι κατακτητές στις ημέρες αυτές έσφαξαν περί τα 600 αιγοπρόβατα και κατέστρεψαν 300 κυψέλες.
Τους άνδρες από την Αγία Ρουμέλη που είχαν συλλάβει τους πήγαν πεζούς από Σελούδα, Αράδενα, Ανώπολη, Χώρα Σφακίων.
Στην Αράδενα ο Δαμουλής Τζάτζιμος, που πέθανε 100 χρόνων στην Παλαιόχωρα το έτος 2008, ξέφυγε και κρύφτηκε σε ένα σπίτι του χωριού, όπου μετά έφτασαν και 5 – 6 άλλοι και αυτό θεωρήθηκε σαν θαύμα του Αηστράτηγου.
Οσοι έμειναν, τους κοίμισαν στο καφενείο του Κοπάση στην Ανώπολη και την άλλη μέρα συνέχισαν την πεζοπορία.
Στις εκτελέσεις που έγιναν στη Χώρα Σφακίων το 1944 εφονεύθησαν οι Αγιορουμελιώτες Γεώργιος Τζάτζιμος και ο γιος του.
Στο μεγαλύτερο διάστημα της Κατοχής υπήρχαν Γερμανοί στο φυλάκιο Αγίας Ρουμέλης. Στη Σαμαριά εργάστηκαν επιστημονικές αποστολές για τη χλωρίδα – πανίδα κ.λπ.
Επίσης είχαν επιτάξει το υδροπρίονο, κοντά στις Πόρτες (που λειτουργούσε μέχρι το 1960) και έπαιρναν από εκεί πολλή ξυλεία, σε βάρος των ιδιοκτητών του.
Γερμανός στρατηγός στα αγρίμια
Κάποτε ο Γερμανός διοικητής Κρήτης στρατηγός Αντρέ πληροφορήθηκε για το ωραίο κυνήγι που υπάρχει στη Σαμαριά, το κρητικό αγρίμι και έφθασε στην Αγία Ρουμέλη με μερικούς αξιωματικούς και στρατιώτες για τον σκοπό αυτό. Απαίτησε από τον τότε πρόεδρο της κοινότητας Ευστράτιο Τζατζιμάκη και από τον Ρούσσο Τζάτζιμο να τον οδηγήσουν – συνοδεύσουν στο κυνήγι αυτό. Ανόρεκτά τους, φυσικά, το έπραξαν. Φεύγοντας απαίτησαν να τους δώσουν ένα κεφάλι αγριμότραγου και έτσι προσπάθησαν και σκότωσαν αγριμότραγο και έφεραν στον στρατηγό το κεφάλι, που το πήρε στο Ηράκλειο και το ταρίχευσε και για… ανταμοιβή τους έστειλε λίγο σιτάρι.(Αποσπάσματα από το βιβλίο μου “Μνήμες Σαμαριάς”)
