Στις αφηγήσεις ασθένειας και αναπηρίας ως “εργαλείο” για την ανθρωπιστική διαπαιδαγώγηση του ιατρικού προσωπικού, επικεντρώνεται η έρευνα της δρ. Στέλλας Μπολάκη, αναπληρώτριας Καθηγήτριας Αμερικανικής Λογοτεχνίας και Ιατρικών Ανθρωπιστικών Επιστημών στο Tμήμα Αγγλικών και Συνδιευθύντριας του Κέντρου Ιατρικών Ανθρωπιστικών Επιστημών στη Σχολή Τεχνών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, στο Πανεπιστήμιο του Κεντ, στην Αγγλία.
Aφορμή για την έρευνά της υπήρξε η αρρώστια και ο θάνατος του πατέρα της από καρκίνο. Η έρευνά της επιζητά να ευαισθητοποιήσει πάνω σε τέτοια θέματα που παραμένουν ταμπού και να επηρεάσει τον τρόπο που το ιατρικό προσωπικό προσεγγίζει την ασθένεια. Όπως η ίδια λέει στα “Χανιώτικα νέα”, «η ασθένεια βιώνεται διαφορετικά από κάθε άνθρωπο και ένας γιατρός έχει πολλά να μάθει απ’ τις τέχνες και την λογοτεχνία που δεν καλύπτονται μόνο απ’ την ιατρική».
Σήμερα η Χανιώτισσα επιστήμονας συνδιευθύνει ένα ερευνητικό κέντρο πάνω σε αυτό το αντικείμενο στο πανεπιστήμιο του Κεντ και με αφορμή την πρόσφατη επίσκεψη της στα Χανιά και στο Μουσείο Τυπογραφίας, μίλησε στα “Χ.ν”, για την έρευνα, τα πρότζεκτ της και την πορεία της μέχρι την Μ. Βρετανία.
• Πώς προέκυψε το εξωτερικό και η απόφαση να εγκατασταθείτε και να εργαστείτε στην Αγγλία και στο Πανεπιστήμιο του Κεντ; Ποιοι οι κυριότεροι σταθμοί της διαδρομής σας; Υπήρξαν δυσκολίες σε αυτή τη διαδρομή;
Τελειώνοντας το τμήμα Αγγλικής φιλολογίας στην Αθήνα ένιωσα την ανάγκη να κάνω περισσότερες σπουδές στην λογοτεχνία και με υποτροφία απ’ το Iδρυμα Λίλιαν Βουδούρη επέλεξα ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην συγκριτική λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Ακολούθησε το διδακτορικό μου στο ίδιο πανεπιστήμιο, με υποτροφία αυτή την φορά από την Βρετανία, μέσω του οποίου καλλιέργησα την αγάπη μου για την γυναικεία γραφή και την φεμινιστική θεωρία. Ασχολήθηκα με το μυθιστόρημα διαμόρφωσης στην σύγχρονη Αμερικανική λογοτεχνία και έγραψα για συγγραφείς όπως την Οντρι Λορντ που αργότερα διαμόρφωσε το ενδιαφέρον μου για τις αφηγήσεις ασθένειας. Παρεμπιπτόντως τα δοκίμια της Λορντ μεταφράστηκαν στα ελληνικά φέτος απ’ τις εκδόσεις Κείμενα (Sister Outsider), κάτι που με χαροποίησε πολύ. Αφού τελείωσα το διδακτορικό μου δίδαξα στο Εδιμβούργο Αγγλική και Αμερικανική λογοτεχνία και έκανα μεταδιδακτορική έρευνα στις ανθρωπιστικές ιατρικές επιστήμες (medical humanities). Ακολούθησε ένας χρόνος που ήμουν λέκτορας στο πανεπιστήμιο της Γλασκόβης και έπειτα ήρθε η μόνιμη θέση που έχω τώρα στο πανεπιστήμιο του Κεντ (αρχικά σαν λέκτορας, επίκουρος και τώρα αναπληρώτρια καθηγήτρια). Χρειάστηκε αρκετός κόπος και προσπάθεια για να φτάσω εδώ αλλά με κράτησε η αγάπη μου για το αντικείμενο και η στήριξη της οικογένειας μου παρόλη την νοσταλγία για την Ελλάδα.
• Το πρωταρχικό ερευνητικό σας ενδιαφέρον αφορά σε αφηγήσεις ασθένειας και αναπηρίας, στο πεδίο των ιατρικών ανθρωπιστικών επιστημών . Πώς προέκυψε το ενδιαφέρον σας για αυτό το πεδίο, που βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας και ποιος ο στόχος της;
Το ενδιαφέρον μου για της αφηγήσεις ασθένειας και αναπηρίας εμπνεύστηκε από την γραφή της Οντρι Λορντ για την δική της εμπειρία με τον καρκίνο αλλά είχα και προσωπικούς λόγους μιας και έχασα τον πατέρα μου απ’ την ίδια ασθένεια. Στην εισαγωγή του βιβλίου μου Illness as Many Narratives αναφέρομαι στα ημερολόγια που κράτησε ο πατέρας μου την περίοδο της ασθένειας του και στον ρόλο που μπορεί να παίξει μια τέτοια γραφή σαν μια μορφή εναλλακτικής θεραπείας και αυτοστοχασμού. Η έρευνα μου επιζητά να ευαισθητοποιήσει πάνω σε τέτοια θέματα που παραμένουν ταμπού και να επηρεάσει τον τρόπο που το ιατρικό προσωπικό προσεγγίζει την ασθένεια. Η ασθένεια βιώνεται διαφορετικά από κάθε άνθρωπο και ένας γιατρός έχει πολλά να μάθει απ’ τις τέχνες και την λογοτεχνία που δεν καλύπτονται μόνο απ’ την ιατρική. Ο τομέας των medical humanities έρευνα την σχέση της ιατρικής, και της υγείας γενικότερα, με τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Είναι ένα πεδίο έρευνας με άξονα την κοινωνική δικαιοσύνη και την ανθρωπιστική διαπαιδαγώγηση του ιατρικού προσωπικού. Σήμερα είμαι περήφανη που έχω την ευκαιρία να συνδιευθύνω ένα ερευνητικό κέντρο πάνω σε αυτό το αντικείμενο στο πανεπιστήμιο του Κεντ που μου δίνει την δυνατότητα να συνεργάζομαι με ιατρικό προσωπικό, καλλιτέχνες και άλλους ερευνητές πάνω σε πρότζεκτ που στοχεύουν να βρουν δημιουργικές λύσεις σε θέματα υγείας, όπως για παράδειγμα στην ψυχική υγεία.
• Το βιβλίο σας «Illness as Many Narratives: Arts, Medicine and Culture» πέρα από τους παραδοσιακούς αφηγηματικούς τρόπους επικοινωνίας της εμπειρίας ασθένειας, εξετάζει μια μεγάλη ποικιλία μέσων, όπως φωτογραφία, περφόρμανς, κινηματογράφος, θέατρο, κινούμενα σχέδια και διαδικτυακές αφηγήσεις. Ο κατάλογος της έκθεσης Prescriptions: Artists’ books on wellbeing and medicine που έχετε συνεπιμεληθεί, αναπτύσσει το ενδιαφέρον για διάφορες μορφές αναπαράστασης της ασθένειας μέσω μιας συγκεκριμένης εστίασης σε εικαστικά βιβλία. Ποιος ήταν ο πρωταρχικός σκοπός του πρότζεκτ;
Το βιβλίο μου Illness as Many Narratives καταπιάνεται με μια ποικιλία μέσων για την αφήγηση της ασθένειας. Συχνά η γλώσσα δεν είναι αρκετή για να επικοινωνήσει μια τέτοια εμπειρία. Τότε η εικόνα στην φωτογραφία ή η κίνηση στο θέατρο και το σινεμά μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικές. Η έρευνα μου τα τελευταία χρόνια εστιάζεται στα εικαστικά βιβλία (artists’ books) που συνδυάζουν πολλές μορφές τέχνης στην παραγωγή τους. Σε συνεργασία με καλλιτέχνες έχω σχεδιάσει ένα εργαστήρι κατά το οποίο άτομα με σοβαρές ή χρόνιες ασθένειες μαθαίνουν να φτιάχνουν βιβλία που αποτυπώνουν με διάφορες τεχνικές την εμπειρία τους, κάνοντάς την πιο χειροπιαστή. To 2016 επιμελήθηκα μια εικαστική έκθεση στο μουσείο Beaney στο Canterbury (και μετέπειτα έναν κατάλογο) με βιβλία που εστιάζουν στην ασθένεια φτιαγμένα από καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο. Η οικειότητα που χαρακτηρίζει τα εικαστικά βιβλία, ο τρόπος που επιδρούν στις αισθήσεις μας, και το πολιτιστικό κύρος του βιβλίου γενικότερα, εξηγούν γιατί είναι ένα τόσο ελκυστικό και δυναμικό εκφραστικό μέσο, αν και όχι τόσο γνωστό όσο άλλα καλλιτεχνικά μέσα. Επίσης κάθε ένα εικαστικό βιβλίο είναι πολύ διαφορετικό απ’ το άλλο, σχεδόν μοναδικό, και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία όσον αφορά την επικοινωνία των εμπειριών ασθένειας.
• Πρόσφατα επισκεφθήκατε το Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη και την έκθεση με τα εικαστικά βιβλία (art books), ποιες οι εντυπώσεις σας;
Τα εικαστικά βιβλία στο μουσείο τυπογραφίας ήταν μια υπέροχη έκπληξη για μένα. Ενώ όλα συνδέονται από το θέμα «μίτος στα όρια του λαβυρίνθου», οι προσεγγίσεις είναι διαφορετικές, με άλλα υλικά και τεχνικές που δείχνουν την φαντασία και την δεξιότητα του κάθε εικαστικού. Πρόσεξα ιδιαίτερα τα βιβλία που συνδέουν το λαβύρινθο με το ανθρώπινο σώμα. Θα ήθελα πολύ να μπορούσαν στο μέλλον οι επισκέπτες του μουσείου να τα αγγίξουν (αυτό είναι άλλωστε που ξεχωρίζει τα εικαστικά βιβλία προσδίδοντας τους δύναμη, αφού οι αναγνώστες πρέπει να βρουν τον τρόπο να τα χειριστούν ή μάλλον να τα παίξουν σαν μουσικά όργανα), αλλά καταλαβαίνω ότι αυτό δυσκολεύει την δουλειά ενός αρχειοφύλακα. Η ψηφιοποίηση βοηθάει σε τέτοιες περιπτώσεις και τα βίντεο που είναι διαθέσιμα στο μουσείο δίνουν την ευκαιρία στους επισκέπτες να εξετάσουν τα βιβλία πιο αναλυτικά.
• Ποιες οι προοπτικές για έναν νέο ερευνητή – επιστήμονα στο εξωτερικό σε σύγκριση με την Ελλάδα;
Οι προοπτικές για έναν νέο ερευνητή-επιστήμονα στο εξωτερικό εξαρτώνται απ’ τον τομέα της ειδίκευσης που έχει και την χώρα. Στην Αγγλία οι ανθρωπιστικές επιστήμες βιώνουν μια κρίση τα τελευταία χρόνια σε αντίθεση με τις θετικές επιστήμες όσον αφορά την κυβερνητική υποστήριξη. Υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες για διεπιστημονική έρευνα και συνεργασίες από την Ελλάδα, ειδικά στο δικό μου ερευνητικό πεδίο, αλλά ταυτόχρονα ο ανταγωνισμός όσον αφορά τα χρηματικά κονδύλια δημιουργεί δυσκολίες. Χρειάζεται ενέργεια και συστηματική προσπάθεια.
• Πώς βλέπετε το ενδεχόμενο επιστροφής στην Ελλάδα;
Δεν έχω σκεφτεί σοβαρά το ενδεχόμενο επιστροφής στην Ελλάδα. Είμαι στην Αγγλία πολλά χρόνια και παρόλο που μου λείπει η οικογένεια μου και ο καλός καιρός έχω δεσμούς με την χώρα μετά από τόσα χρόνια διαμονής, και αγαπώ αυτό που κάνω ερευνητικά. Αλλά δεν το αποκλείω, ιδιαίτερα για το τελευταίο κομμάτι της ζωής μου.
Μέσα από τη στήλη “Χανιώτες του εξωτερικού” τα “Χ.ν.” παρουσιάζουν ιστορίες συμπολιτών μας που έφυγαν από τα Χανιά και διακρίνονται σε διάφορους τομείς στο εξωτερικό.
