Μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα, οι επιστήμονες ήταν πεπεισμένοι ότι η ιστορία της Ελληνικής γλώσσας άρχιζε 750 περίπου χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού.
Βλέπετε, σε αυτήν την χρονική περίοδο ανάγονταν τα πρώτα γραπτά κείμενα που είχαν βρεθεί μέχρι τότε. Πάνω σε μια κανάτα κρασιού και σε ένα κύπελλο ήταν χαραγμένοι κάποιοι στίχοι. Οι σειρές αυτές με γράμματα από ένα αλφάβητο που θύμιζε το σημερινό Ελληνικό, αποτελούσαν το πρώτο πρώτο γραπτό κείμενο στην γλώσσα μας.
Όμως το σημαδιακό έτος 1952 ένας νεαρός χαρισματικός αρχιτέκτονας ανακοίνωσε ότι είχε διαβάσει τις πινακίδες από τα ανάκτορα των Μυκηνών, της Πύλου και της Κνωσσού που ήταν γραμμένες σε μια συλλαβική γραφή που την ονομάτιζαν γραμμική Β και που μέχρι τότε δεν μπορούσαν να την καταλάβουν. Ο Μάϊκλ Βέντρις με την πράξη του αυτή, με το να αποκρυπτογραφήσει δηλ. τις πινακίδες που είχαν βρεθεί σε μυκηναϊκά παλάτια του 1450 πΧ και που κατά πώς έλεγε ο ίδιος «μιλούσαν Ελληνικά», μεγάλωσε την ιστορία της Ελληνικής γραφής κατά επτά αιώνες. Γιατί έγινε φανερό πέραν πάσης αμφιβολίας, ότι οι άνθρωποι στην περιοχή αυτή του Αιγαίου μιλούσαν και έγραφαν Ελληνικά-και ήταν Έλληνες- ήδη από τον 15ο π.Χ. αιώνα. Από τότε μέχρι και σήμερα περιμένουμε κάποιον άλλο ιδιοφυή και εμπνευσμένο επιστήμονα –μιας και ο Βέντρις σκοτώθηκε σύντομα σε τροχαίο ατύχημα- να «διαβάσει» και τις υπόλοιπες «βουβές» αινιγματικές πινακίδες γραμμένες με ιερογλυφικά και με την γραμμική Α΄ για να μάθομε ποιά γλώσσα μιλούσαν αυτοί οι αρχαίοι πρόγονοι, που μας τις κληροδότησαν.
Σήμερα ωστόσο, δεν θα μιλήσω για τον Βέντρις και την περιπέτειά του με την γραμμική Β΄. Σήμερα θα σταθώ στα δυό αντικείμενα που είχαν οριοθετήσει την γλώσσα μας μέχρι αυτήν την περίφημη ανακοίνωσή του, το 1952. Την οινοχόη του Διπύλου και το κύπελλο του Νέστορα.
Το κύπελλο του Νέστορα είναι μια κούπα κεραμική, κατασκευασμένη όπως πιστεύεται σε εργαστήριο της Ρόδου από το 750-700 πΧ. Βρέθηκε το 1954 σε ανασκαφές σε αρχαίους Ελληνικούς τάφους, στο νησί Ίσκια της Ιταλίας. Στο νησί αυτό που βρίσκεται στον κόλπο της Νάπολης στην γείτονα χώρα, είχαν εγκατασταθεί Έλληνες από την Εύβοια. Εκεί είχαν ιδρύσει τον 8ο πΧ αιώνα την πρώτη τους αποικία. Μια πόλη που την ονόμασαν Πιθηκούσσες. Το πήλινο αυτό αγγείο φέρει μια επιγραφή τριών γραμμών, με μεγαλογράμματη γραφή χωρίς διαστήματα και φορά από τα δεξιά προς τα αριστερά. Είναι δε γραμμένη με το αλφάβητο της Εύβοιας. Επειδή η κούπα είναι σπασμένη και λείπουν κάποια θραύσματα η αρχική επιγραφή έχει συμπληρωθεί από τους ειδικούς. Το κύπελλο λοιπόν φαίνεται να λέει, σε μια από τις επικρατέστερες ερμηνείες που του έχουν δώσει.
«Είμαι του Νέστορα το γλυκόπιοτο ποτήρι. Όποιος πιεί απ’ αυτό το ποτήρι, αυτόν αμέσως θα καταλάβει ο πόθος της καλλιστέφανης Αφροδίτης».
Το συνδέουν δε, με το ποτήριον του μυθικού βασιλιά της Πύλου Νέστορα που το περιέγραψε ο Όμηρος στην Ιλιάδα.
Κι ώριο φερε ποτήρι,
Οπού μ ολόχρυσα καρφιά το χαν κι αυτό γαρνίρει
Τεσσαραφτάτο, εις κάθε αφτί σε μια μεριά κι εις άλλη
Δυό περιστέρια τσίμπαγαν, χρυσά κι εκείνα πάλι,
Με πάτους δυό. Από το σπίτι του το χεν ο γέρος (Νέστορας) φέρει,
Και που γεμάτο δύσκολον άλλος να καταφέρει
Να σήκωνεν, μα ο γέροντας άκοπα το σηκώνει. *
Το ποτήρι του Ομήρου βέβαια, ήταν χρυσό και τούτο το κύπελλο μια ταπεινή πήλινη κούπα, αλλά το όνομα που φέρει πάνω της, την σημαδεύει. Της δίνει ταυτότητα και δόξα.
Η δεύτερη μαρτυρία είναι μια οινοχόη ένα κανάτι δηλ. κρασιού που μας περιμένει στις πρώτες αίθουσες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών. Είναι έργο αττικού εργαστηρίου του 750-735 πΧ. Στην βάση του ψηλού λαιμού αυτού του αγγείου αρχίζει μια επιγραφή όχι γραμμένη, αλλά χαραγμένη. Κι αυτή από τα δεξιά προς τα αριστερά, με 47 κεφαλαία γράμματα που δεν διαχωρίζονται μεταξύ τους
«Όποιος τώρα από όλους τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη» αναφέρει . Υποθέτουν λοιπόν πως η οινοχόη είναι βραβείο για τον καλύτερο χορευτή σε κάποιον χορευτικό αγώνα της Αθήνας πριν από 2800 χρόνια. Πάντως κι αυτή βρέθηκε σε ένα τάφο. Μόνο που δεν την βρήκε ένας αρχαιολόγος, αλλά ένας αρχαιοκάπηλος, που έκανε λαθρανασκαφές στον Κεραμεικό. Την βρήκε ανατολικά της διπλής πύλης που οδηγούσε από την Αγορά προς την Ακαδημία-γι αυτό και πήρε την ονομασία του «Διπύλου». Η ιστορία λέει, πως ο αρχαιοκάπηλος δεν τιμωρήθηκε ποτέ για την παρανομία του. Αντιθέτως εισέπραξε και αμοιβή για το εύρημά του. Επειδή μάλιστα, το αγγείο ήταν θρυμματισμένο σε πολλά κομμάτια, η επιγραφή δεν έγινε αντιληπτή. Χρωστάμε όμως πολλά στην οξυδέρκεια του αρχαιολόγου Στέφανου Κουμανούδη που κατανόησε άμεσα την αξία του αγγείου και πέτυχε να το αγοράσει για το Ελληνικό Δημόσιο, το 1880. Χάρη σ’ εκείνον διαθέτουμε ένα σπουδαίο εύρημα για την ιστορία της γραφής μας.
Αυτά είναι τα πραγματολογικά στοιχεία για τα δυο αυτά πολύτιμα έργα που έρχονται από το παρελθόν και μας διηγούνται ιστορίες. Πρώτα μας λένε την ιστορία του αγγείου αυτού καθ αυτού. Πού φτιάχτηκε, πώς φτιάχτηκε και γιατί.
Πώς χαράχτηκαν οι επιγραφές τους; Εκείνη την μακρυνή εποχή της ομιλίας και της προφορικότητας που η γραφή και η ανάγνωση ήταν ακόμα στην πολύ πολύ αρχή τους. Πόσοι ήταν αυτοί που ήξεραν να γράφουν; Άραγε ήταν ο ίδιος ο τεχνίτης που κατασκεύασε τα αγγεία εκείνος που χάραξε πάνω τους αυτό το μήνυμα που διαπερνά τους αιώνες και φτάνει μέχρις εμάς. Ή μήπως ήταν κάποιος γραφέας που επί τούτου γρατζούνισε τα γράμματα με φόβο- μην τυχόν και σπάσει το εύθραυστο έργο; Κι αυτοί που τα χρησιμοποιούσαν; Ήξεραν να τα διαβάζουν; Ή μήπως απλώς τα κοίταζαν εντυπωσιασμένοι ξέροντας το κείμενο όχι επειδή το διάβασαν οι ίδιοι αλλά επειδή τους το περιέγραψαν κάποιοι άλλοι;
Συνάμα όμως, μας λένε και την ιστορία μιας κοινωνίας. Που σαν και μας τρώει, πίνει, ερωτεύεται, χορεύει και ζει. Εμένα προσωπικά αυτά τα δυό αγγεία με ταξιδεύουν. Με το που τα βλέπω φαντάζομαι παρέες και συναθροίσεις. Σε τι διέφερε σκέφτομαι ο άνθρωπος αυτός που κρατούσε την κούπα και έπινε από εμάς, που στο γεύμα τσουγγρίζομε με τους συνδαιτυμόνες μας; Πώς να ήταν άραγε ο κεραστής της οινοχόης; Ένας δούλος ή ο ίδιος που την κέρδισε στον χορευτικό αγώνα: Που την εκτιμούσε τόσο που την ήθελε μαζί του και στον τάφο για να συνεχίσει να τον κερνάει και στον άλλο κόσμο; Παλιότατες συνήθειες του ανθρώπινου βίου που επαναλαμβάνονται σε όλες τις εποχές, σ όλους τους χρόνους.
Το επιβεβαιώνει αυτό μέχρι και ο παππούς Όμηρος που συνεχίζει:
……………………….
Τη δίψα ως σβήσαν, τον λαιμό που χεν αποξεράνει,
Και πριν από όλα, κάθισαν μετά να κουβεντιάσουν,
Την ώρα τους ευχάριστα με λόγια να περάσουν, *
*Aπό την Ιλιάδα του Ομήρου, ραψωδία Λ, στίχοι 632-638 και 641-643
Μετάφραση: Γεωργίου Ψυχουντάκη
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1995
