Ο Ηράκλειτος πριν 2.500 χρόνια είχε πεί την περίφημη φράση «Τα πάντα ρει». Το μόνο σίγουρο εδώ και αιώνες είναι ότι τα πάντα αλλάζουν. Ο κύριος μοχλός των αλλαγών είναι οι νέες τεχνολογίες που δημιουργούνται από τις καινοτομίες. Σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, οι κυβερνήσεις θεωρούν την καινοτομία ως πηγή μελλοντικού πλούτου. Αμέτρητες επιστημονικές μελέτες έχουν επιβεβαιώσει το συμπέρασμα αυτό, ότι η καινοτομία είναι ο κύριος διαχρονικός παράγοντας αύξησης της παραγωγικότητας και του Α.Ε.Π. κάθε χώρας. Όσο περισσότερο καινοτόμος είναι μια οικονομία τόσο περισσότερο προσαρμόζεται στις εξελίξεις.
Ωστόσο, η ιστορία δείχνει ότι οι καινοτόμες εξελίξεις προκαλούν συχνά ισχυρή οικονομική και πολιτική αντίσταση. Το πολιτικό κατεστημένο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας τον 18ο αιώνα, προσπάθησε να σταματήσει τη βιομηχανική επανάσταση επειδή το αντιλαμβανόταν ως απειλή για την πολιτική του εξουσία. Στα ισλαμικά εδάφη, οι θρησκευτικοί ηγέτες του 15ου αιώνα, απαγόρευαν την τυπογραφία με το πρόσχημα της βλασφημίας και αυτός είναι ο λόγος όπου ο ισλαμικός κόσμος άρχισε να υστερεί στην οικονομική ανάπτυξη σε σχέση με την Δύση. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν χώρες όπου η πρόσβαση στο Διαδίκτυο είναι περιορισμένη, όπως στην Βενεζουέλα, Κούβα, Τουρκία, για να εξασφαλίσουν οι κυβερνήσεις τους πολιτική σταθερότητα και να υπερασπιστούν τις εξουσίες τους.
Στην Ελλάδα, ένα από τα αίτια που μας οδήγησε στην οικονομική κρίση είναι και η αδυναμία προσαρμογής στις νέες τεχνολογίες κυρίως στον δημόσιο αλλά και ιδιωτικό τομέα. Γι’ αυτό άλλωστε αποτελεί μονόδρομο για την χώρα μας ο αγώνας δρόμου για ανάπτυξη και εφαρμογή της καινοτομίας ώστε να καλυφθεί το κενό αυτό αλλά και για να δοθεί σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη της οικονομίας. Τα πλεονεκτήματα της εφαρμογής καινοτόμων τεχνολογικών μεθόδων, στην δημόσια διοίκηση, στην οικονομία αλλά και σε άλλους τομείς, είναι πολλά. Παρ’ όλα αυτά, συγκεκριμένες κοινωνικές ή επαγγελματικές ομάδες δεν είναι πάντα διατεθειμένες να τις υποστηρίξουν και αντιδρούν σε αυτές. Τα αίτια που προκαλούν την αντίσταση στην καινοτομία θα αναπτύξουμε παρακάτω.
Ο φόβος της κατάργησης θέσεων εργασίας
Ένας μεγάλος φόβος των εργαζομένων κυρίως των ανειδίκευτων είναι ότι η τεχνολογική εξέλιξη μπορεί να καταργήσει τις θέσεις εργασίας τους. Συνεπώς τα εργατικά συνδικάτα εναντιώνονται σε οποιαδήποτε καινοτόμα μεταβολή καθώς θεωρούν ότι όχι μόνο δεν θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας ώστε να εγγράψουν νέα μέλη, αλλά θα ακολουθήσουν απολύσεις οπότε θα ελαττωθούν τα μέλη τους, άρα και η ισχύ τους. Οι εργαζόμενοι γνωρίζουν ότι είναι πολύ δύσκολο να σταματήσουν μία τεχνολογική εξέλιξη που έχει προγραμματιστεί για τον τομέα τους, μπορούν όμως να την καθυστερήσουν. Έτσι στον Ελληνικό δημόσιο τομέα έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο εργαζόμενοι να εφευρίσκουν γραφειοκρατικά εμπόδια για να μην προχωρήσει η εγκατάσταση και χρήση τους, ή εσκεμμένα να μην χρησιμοποιούν υπολογιστές ή άλλες εφαρμογές ώστε να καθυστερεί η εφαρμογή οποιασδήποτε τεχνολογικής μεταρρύθμισης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μεταρρύθμιση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στην χώρα μας, όπου η έκδοση ψηφιακών πιστοποιητικών, η ψηφιακή υπογραφή, η ηλεκτρονική διακίνηση εγγράφων ανάμεσα στις δημόσιες υπηρεσίες κ.ά. προχωράει με πολύ αργό ρυθμό.
Οικονομική ζημιά
Όταν νέα προϊόντα και τεχνολογίες αντικαθιστούν τα ήδη υπάρχοντα, μεγάλες εταιρείες μπορεί να χάσουν σημαντικό μερίδιο αγοράς ή ακόμα και να βγουν εκτός αγοράς. Οι ιδιοκτήτες των εταιρειών αυτών αντιδρούν προσπαθώντας να καθυστερήσουν ή να μπλοκάρουν την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών ειδικά εάν είναι δύσκολο ή ιδιαίτερα μεγάλου κόστους η προσαρμογή τους.
Αρνητικές επιπτώσεις
Οι νέες τεχνολογίες δέχονται επικρίσεις από ομάδες με διαφορετικά οικονομικά συμφέροντα, λόγω αρνητικών επιδράσεων που μπορεί να έχουν. Η πυρηνική ενέργεια, τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα, αιολικά πάρκα ακόμα και τα μεγάλα πολυκαταστήματα αλλά και πολλές άλλες καινοτόμες πρακτικές προκαλούν φόβο στην κοινωνία λόγω των αρνητικών επιπτώσεων που μπορούν να προκαλέσουν. Εκεί είναι χρέος της πολιτείας να επιλέξει τι πρέπει να σταματήσει και ποια να επιτρέψει να εφαρμοστεί. Η χώρα μας εδώ και χρόνια έπρεπε να είχε στραφεί στην παραγωγή ενέργειας από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Πολλές ομάδες στο όνομα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης μπλοκάρουν την εγκατάσταση ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών συστημάτων αλλά δεν αντιδρούν καθόλου στην λειτουργία των εργοστασίων της ΔΕΗ, τα οποία εκπέμπουν χιλιάδες τόνους ρυπογόνων αερίων από την καύση γαιανθράκων και πετρελαίου.
Αβεβαιότητα
Κάθε καινοτομία, δημιουργεί αβεβαιότητα και ανακατατάξεις στην αγορά, για το ποιος πρόκειται να βγει περισσότερο κερδισμένος από την εφαρμογή της. Αβεβαιότητα υπάρχει όταν το κράτος δεν νομοθετεί εγκαίρως τους κανόνες λειτουργίας και δεν εξηγούνται τα ωφέλη των χρηστών. Ειδικά όταν για μία μεγάλη επαγγελματική ομάδα η αβεβαιότητα όλο και μεγαλώνει, τότε ασκεί όσο το δυνατόν ισχυρότερες πιέσεις σε πολιτικό επίπεδο για να μπουν φραγμοί στην ανάπτυξη της καινοτομίας αυτής. Στις μέρες μας χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι εφαρμογές της «οικονομίας διαμοιρασμού», με πιο γνωστή την εφαρμογή της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων από ιδιώτες και επαγγελματίες της Airbnb, Homeaway κλπ και στο τομέα των μεταφορών της Uber, Beat κλπ. Ήδη η Airbnb εμφανίζει μεγάλη άνθηση στην χώρα μας, καθόσον αποτελεί ακόμα ένα κανάλι προσέγγισης πελατών για τα καταλύματα διευκολύνοντας την πρόσβαση στην απέραντη παγκόσμια αγορά. Λειτουργεί ως ηλεκτρονικός μεσίτης μεταξύ δύο πελατών για να πετύχουν αμοιβαία συμφωνία εισπράτοντας αμοιβή και από τα δύο μέρη. Απειλεί τα ηλεκτρονικά τουριστικά γραφεία όπως Booking.com, Expedia κλπ. Στην Ελλάδα πολλά καταλύματα εξακολουθούν να μισθώνονται παράνομα μέσω διαφόρων πλατφόρμων (μία από αυτές είναι και η Airbnb), καθόσον η πολιτεία δεν έχει δημιουργήσει τον ιστότοπο που προβλέπει ο νόμος, όπου θα καταχωρείται και θα πιστοποιείται κάθε κατάλυμα, και θα καταχωρείται η κάθε κράτηση πρίν την άφιξη του πελάτη. Αποτέλεσμα είναι η δημιουργεία αθέμιτου ανταγωνισμού λόγω απόκρυψης των εισοδημάτων και λόγω ευνοϊκότερης φορολογικής μεταχείρισης σε σχέση με τις νόμιμα καταχωρημένες επιχειρήσεις που εκμισθώνουν τα καταλύματα τους, οι οποίες πληρώνουν υπέρογκους φόρους και ασφαλιστικές εισφορές. Αυτός ο αθέμιτος ανταγωνισμός δημιουργεί αντιδράσεις από τους επαγγελματίες που θίγονται. Το κράτος κωλυσιεργεί και δεν υλοποιεί την σχετική νομοθεσία με αποτέλεσμα λόγω της ανεξέλεγκτης ενοικίασης κατοικιών να μην υπάρχουν οικίες για μακροχρόνια μίσθωση, πράγμα το οποίο προκαλεί περαιτέρω αντιδράσεις.
Συμπεράσματα
Αφού αναλύσαμε τα αίτια που προκαλούν αντίδραση σε κάθε τι καινοτόμο, καταλήγουμε ότι πίσω από κάθε αντίδραση βρίσκονται μικρές ή μεγάλες οργανωμένες ομάδες των οποίων τα συμφέροντα θίγονται. Οι ομάδες αυτές είναι γνωστές ως ομάδες συμφερόντων και ως σκοπό έχουν την προώθηση των κοινών συμφερόντων των μελών της. Είναι ένας ευρύς όρος ο οποίος περιλαμβάνει, επιχειρηματικές ομάδες, επιχειρήσεις ίδιου κλάδου που σχηματίζουν καρτέλ, προμηθευτές και εργολάβους του δημοσίου, εργατικά συνδικάτα και επαγγελματικές ενώσεις. Η δράση των ομάδων συμφερόντων στην χώρα μας οι οποίες πιέζουν «πρόθυμες κυβερνήσεις» να αποτρέψουν τις νέες τεχνολογίες έναντι εξαγοράς ψήφων, είναι κυρίως υπεύθυνη για την σημαντική καθυστέρηση της εφαρμογής καινοτόμων εργαλείων, μεταρρυθμίσεων και στην έλλειψη ανταγωνιστικότητας, έχοντας σημαντικό μερίδιο ευθύνης στην οικονομική κρίση που βιώνουμε έως σήμερα.
*Ο Χάρης Παπαδάκης είναι Φυσικός, Msc HMMY Π.Κ., Υπ. Διδάκτωρ ΠΚ
**Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Επίκουρος Καθηγητής – Οικονομολόγος Πολυτεχνείο Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης, ΜΠΔ
