ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΧΑΡΗΣ*
Με την ιστορική αυτή φράση που αναφώνησε ο Χαρίλαος Τρικούπης τον Δεκέμβριο του 1893 στη Βουλή, άλλη μία αδυναμία αποπληρωμής εξωτερικού χρέους για την Ελλάδα ήταν γεγονός.
Ο Χαρ. Τρικούπης αναλαμβάνει την πρωθυπουργία της χώρας το 1881, που η χώρα δανείζεται μεγάλα ποσά για έργα υποδομής, όπως ο σιδηρόδρομος και η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, αλλά και για την απελευθέρωση ελληνικών εδαφών όπως της Θεσσαλίας και Αρτας, οι οποίες και προσαρτώνται στην Ελλάδα. Παρά τις προσπάθειες του Τρικούπη για εξορθολογισμό της λειτουργίας του κράτους, το εξωτερικό χρέος όλο και μεγαλώνει καθώς αναγκάζεται να εκχωρεί σε δάνεια το 40 με 50% των εσόδων του. Ο κρατικός προϋπολογισμός είναι μονίμως ελλειμματικός και το ισοζύγιο πληρωμών αρνητικό ενώ παράλληλα υπάρχει ραγδαία πτώση στις εξαγωγές του κύριου εξαγωγικού προϊόντος, της σταφίδας, εξαιτίας και της ανάκαμψης των γαλλικών εξαγωγών. Δυστυχώς όμως η πτώχευση επί Τρικούπη δεν ήταν η πρώτη στην ιστορία του ελληνικού έθνους αφού είχαν ήδη προηγηθεί άλλες δύο.
Η πρωτη πτωχευση του 1827
Η πρώτη πτώχευση της ελληνικής οικονομίας λόγω αδυναμίας εξυπηρέτησης των δανείων της, έγινε το 1827 με Κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια. Η αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας ήταν προϊόν των πολεμικών επιτυχιών των Ελλήνων από το 1821 έως το 1824 αλλά και του φιλελληνικού κινήματος. Το αδύναμο νεοϊδρυθέν Ελληνικό κράτος υπήρξε δέσμιο του διεθνούς οικονομικού συστήματος και εύκολο θύμα του βρετανικού χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Το 1824 και το 1825, για τις ανάγκες της επανάστασης αλλά και για την επαναλειτουργία του κράτους η χώρα μας έλαβε τα περιβόητα “δάνεια της ανεξαρτησίας” με επαχθείς όρους για τους επαναστατημένους Ελληνες. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτά σπαταλήθηκε στην προπληρωμή τόκων, προμηθειών και παραγγελίας πολεμικού υλικού και μόνο ένα μικρό μέρος των χρημάτων έφτασε στα κρατικά ταμεία. Ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι δανειστές βλέποντας την πενιχρή οικονομική κατάσταση της χώρας μας, συμμετείχαν στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου που κατοχύρωσε την ανεξαρτησία της χώρας, με σκοπό να μπορέσουν να εισπράξουν τα λεφτά τους από ένα οργανωμένο και ελεύθερο κράτος. Οπως ήταν αναμενόμενο, με μία τραυματισμένη οικονομία και έναν εξαθλιωμένο λαό, μπροστά στην αδυναμία εξυπηρέτησης των δανείων της ανεξαρτησίας η ελληνική διοίκηση οδηγείται στην πτώχευση.
Η Δευτερη πτωχευση το 1843
Με την ίδρυση του ελληνικού κράτους και τον ερχομό του Οθωνα ως βασιλιά το 1832, οι μεγάλες δυνάμεις θεώρησαν ότι υπήρχαν τα εχέγγυα για νέα δανειοδότηση προς την Ελλάδα. Από το ποσό των 60 εκατ. γαλλικών φράγκων που είχαν εγκρίνει μέχρι το 1833 είχαν εκχωρηθεί μόνο τα 2/3 του δανείου και από αυτά ένα μόνο μικρό μέρος κατέληξε στον λαό, αφού το μεγαλύτερο μέρος του δαπανήθηκε στον στρατό, την κρατική γραφειοκρατία και την εξυπηρέτηση των δανειακών υποχρεώσεων. Μέχρι το 1843 η οικονομική ανάκαμψη δεν φαινόταν πουθενά, η χώρα αδυνατούσε να εκπληρώσει το δημόσιο χρέος της και οι ξένες δυνάμεις αρνήθηκαν να καταβάλουν την Τρίτη δόση του δανείου του 1832. Ο Οθωνας αναγκάστηκε να κηρύξει επίσημη πτώχευση εκλιπαρώντας για νέες πιστώσεις. Τα σκληρά αντιλαϊκά μέτρα που πήρε ως ύστατη προσπάθεια εύρεσης εσόδων και η δυσαρέσκεια του λαού προς το παλάτι, οδήγησαν τις πολιτικές εξελίξεις στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 και στη θέσπιση του Συντάγματος.
Η πτωχευση του 1932
Η Ελληνική οικονομία είχε κάνει σημαντικά βήματα σταθεροποίησης τη διετία 1926 – 1928 αφού μετά από 15 χρόνια συνεχούς υποτίμησης εξαιτίας πολέμων (Βαλκανικοί και Α’ Παγκόσμιος) η δραχμή είχε σταθεροποιηθεί και εντάχθηκε στον περίφημο “κανόνα του χρυσού”, έναν μηχανισμό μετατροπής των νομισμάτων μέσω μιας ισοτιμίας σε σχέση με την τιμή του χρυσού. Αναλαμβάνοντας τη διακυβέρνηση της χώρας ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1928, παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο αισιόδοξο και φιλόδοξο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων που χρειαζόταν η Ελλάδα για να μπει σε αναπτυξιακή τροχιά και να αποκαταστήσει συνάμα τους πρόσφυγες από την Μικρασιατική Καταστροφή. Ο απαραίτητος δανεισμός θα καλυπτόταν κυρίως από Αγγλους επενδυτές και όλο τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής και των συναλλαγματικών ισοτιμιών θα τον αναλάμβανε η νεοϊδρυθείσα Τράπεζα της Ελλάδος.
Η Ελλάδα είχε τρεις συνεχόμενους πλεονασματικούς προϋπολογισμούς και παρά το εξωτερικό της χρέος, ως το 1931 τίποτα δεν προμήνυε την χιονοστιβάδα αρνητικών γεγονότων που θα ακολουθούσε. Η μεγάλη διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση ξεκίνησε με την αδυναμία της Γερμανίας να συνεχίσει να εξυπηρετεί τις δυσβάσταχτες οικονομικές τις υποχρεώσεις από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και εντάθηκε με την κατάρρευση των τιμών των μετοχών στο Αμερικάνικο Χρηματιστήριο της Γουόλ Στριτ. Η οικονομία της Ελλάδας βρέθηκε αμέσως υπό πίεση, καθώς μειώθηκαν δραστικά οι εξαγωγές της (καπνά και άλλα γεωργικά προϊόντα), όπως επίσης και τα εμβάσματα από τους Έλληνες της Αμερικής που εκείνη την εποχή ήταν σημαντικός οικονομικός παράγοντας για την χώρα. Οι δύο αυτές δυσμενείς εξελίξεις επιδείνωσαν το εξωτερικό ισοζύγιο συναλλαγών, ασκώντας αφόρητες πιέσεις στην δραχμή. Ο Βενιζέλος προσπαθεί να διατηρήσει τις υφιστάμενες νομισματικές ισορροπίες χρησιμοποιώντας τα μικρά αποθέματα σε χρυσό και συνάλλαγμα της Τράπεζας της Ελλάδος για να στηρίξει την δραχμή. Παράλληλα, φορολογεί τις εισαγωγές και μειώνει το κυκλοφορούν χρήμα της αγοράς, προσπαθώντας να ελέγξει τις συνεχείς κερδοσκοπικές πιέσεις που δεχόταν η Ελλάδα. Η μόνη πιθανή λύση από το διαφαινόμενο αδιέξοδο, είναι ο εξωτερικός δανεισμός για την στήριξη της δραχμής με ξένο συνάλλαγμα και αποφασίζει να ταξιδέψει τον Ιανουάριο του 1932 σε Ρώμη, Παρίσι, Λονδίνο ώστε να εξασφαλίσει την δανειοδότηση εκμεταλλευόμενος την άριστη γνώση εξωτερικής πολιτικής και διεθνών γνωριμιών. Δυστυχώς όμως εκτός από υποσχέσεις και ευχολόγια δεν καταφέρνει να αποκομίσει κάποιο χειροπιαστό αποτέλεσμα και πλέον ο χρόνος αντοχής της Ελληνικής οικονομίας τελειώνει. Τον Απρίλιο του 1932 η Ελλάδα εγκαταλείπει τον “κανόνα του χρυσού” με αποτέλεσμα η δραχμή να υποτιμηθεί ραγδαία και μέσα στον ίδιο μήνα το κράτος επισημοποιεί τη χρεοκοπία του κηρύσσοντας στάση πληρωμών.
Η επιλεκτικη χρεοκοπια (selective default) του 2012
Μελετώντας όλη την πορεία της Ελληνικής οικονομίας από το 1821, παρατηρούμε ότι το κυριότερο μέσο ανάπτυξης ήταν ο εξωτερικός δανεισμός ο οποίος στην συνέχεια μαζί με άλλες συγκυρίες γινόταν η αιτία χρεοκοπίας της χώρας μας εξαιτίας αδυναμίας αποπληρωμής των δόσεων. Μετά την είσοδο της χώρας μας στην Ο.Ν.Ε., οι αγορές χωρίς εγγυήσεις κάλυπταν εύκολα τα ομόλογα που εξέδιδε το ελληνικό κράτος. Πολλές φορές τα ομόλογα δεν χρησιμοποιούνταν για κάποιο συγκεκριμένο αναπτυξιακό πρόγραμμα αλλά για εφαρμογή φιλολαϊκής πολιτικής ή για εξαγορά πανάκριβων οπλικών συστημάτων. Η αύξηση κατανάλωσης προϊόντων εισαγωγής αφού οι εγχώριες τράπεζες δάνειζαν εύκολα και γρήγορα και η συνεχώς μειούμενη παραγωγή του πρωτογενούς τομέα οδήγησε σε ασφυξία την οικονομία. Με αφορμή την σπίθα που άναψε στην Αμερική η κατάρρευση της “Lehman Brothers” και την πυροδότηση παγκοσμίως ενός κλίματος έντονης ανασφάλειας για επενδύσεις υψηλού ρίσκου και χωρίς ένα συντεταγμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης της επερχόμενης κρίσης στην Ελλάδα, βρεθήκαμε στο «μάτι» του κυκλώνα της κρίσης που μεταπήδησε και στην γηραιά ήπειρο. Λάθος πολιτικοί χειρισμοί, η είσοδος στα μνημόνια με υπέρμετρη φορολογία, μεγάλες περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, μηδενικές κρατικές χρηματοδοτήσεις αναπτυξιακών προγραμμάτων, βυθίζουν την χώρα στην ύφεση. Η ύφεση της ελληνικής οικονομίας και η μείωση του Α.Ε.Π. αυξάνει το ετήσιο έλλειμμα της χώρας και διογκώνει το εξωτερικό της χρέος το 2012, σε επίπεδο που δεν είναι διαχειρήσιμο πλέον και αγγίζει τα 360 δισ. ευρώ.
Μοναδική λύση του μεγάλου χρέους είναι το “κούρεμά” του, το οποίο είναι πρωτόγνωρο για χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σοβαρή ένδειξη χρεωκοπίας μιας χώρας για τους Διεθνής Οίκους Αξιολόγησης. Για να αποφευχθεί το χειρότερο σενάριο της μονομερούς ανακοίνωσης του κουρέματος του χρέους, συμφωνείται με τις “μεγάλες δυνάμεις” της Ευρωπαϊκής Ένωσης το γνωστό P.S.I., δηλαδή την “εθελοντική” συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην αναδιάρθρωση χρέους. Για το PSI και το κατά πόσο ήταν επιτυχές γράφτηκαν πολλά, το δεδομένο όμως είναι ότι οι μεγάλοι χαμένοι από αυτό το σχέδιο ήταν οι Ελληνικές τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία καθώς ήταν φορτωμένα με μεγάλης αξίας κρατικά ομόλογα και μέσα σε μία νύχτα είχαν χάσει άνω του 50% της αξίας τους. Το “κούρεμα” του χρέους θεωρήθηκε πιστωτικό γεγονός και η χώρα μας για άλλη μία φορά στην ιστορία της χαρακτηρίστηκε ως χρεωκοπημένη, αλλά αυτή την φορά με τον ήπιο όρο της επιλεκτικής χρεωκοπίας (selective default).
*φυσικός Α.Π.Θ.
MSc, Τμήμα Η.Μ.Μ.Υ Πολυτεχνείο Κρήτης,
Υπ. Msc, Business Economics & Management, Μ.Α.Ι.Χ.
