Για τη διαμόρφωση μιας προσέγγισης για τη θάλασσα του Ευξείνου Πόντου λαμβάνονται υπόψη ορισμένες παράμετροι όπως: αποστάσεις μεταξύ λιμένων, οδικά δίκτυα, λιμενική υποδομή, λιμενικά τέλη και δικαιώματα, διασυνοριακές διατυπώσεις κατά την διέλευση αυτοκινήτων, εκτίμηση κόστους μεταφοράς σε συνδυασμό με τη βιωσιμότητα της ναυτιλιακής γραμμής.
Οι παράκτιες χώρες της Μαύρης θάλασσας είναι έξι. Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουκρανία, Ρωσία, Γεωργία και Τουρκία. Έχει όμως καθιερωθεί να συμπεριλαμβάνονται στην περιοχή αυτή και άλλες τρεις χώρες, η Μολδαβία, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Δεν συμπεριλαμβάνεται η Ελλάδα παρ’ όλο που συμμετέχει στην οικονομική συνεργασία του Ευξείνου Πόντου (ΟΣΕΠ), γεωγραφικά όμως η εγγύτητα της Ελλάδος προσαυξάνει τη σημασία και την αλληλεπίδραση της οικονομίας της χώρας μας με τις αντίστοιχες του Ευξείνου Πόντου. Αυτό το γεωγραφικό πλεονέκτημα ενισχύεται σοβαρά από τον υπό κατασκευή κάθετο άξονα των διευρωπαϊκών δικτύων Ελσίνκι – Αγία Πετρούπολη – Μόσχα – Κίεβο – Κισινέβ – Οδησσό – Βουκουρέστι – Σόφια – Ορμένιο – Αλεξανδρούπολη. Η εξέλιξη αυτή παρέχει στην Ελλάδα ένα ιδιαίτερο προνόμιο το οποίο μπορεί να δώσει αρκετά οφέλη εφόσον γίνει ο κατάλληλος σχεδιασμός και να δημιουργηθούν οι απαιτούμενες αναπτυξιακές δράσεις.
Επιχειρήθηκε από το 1993 και επί μια 10/ετία η ναυτιλιακή σύνδεση της Ελλάδας με τα λιμάνια της Οδησσού και του Νοβοροσίσκ, στην Ουκρανία και τη Ρωσία αντίστοιχα. Το πλοίο το οποίο δρομολογήθηκε είχε ως αφετηρία το λιμάνι Πειραιά, με προορισμό την Οδησσό Ουκρανίας ή Νοβοροσίσκ Ρωσίας, μέσω των στενών του Βοσπόρου και με προσέγγιση στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Η γραμμή αυτή αποδείχθηκε αντιοικονομική και δεν μπορούσε να επιβιώσει. Κατόπιν τούτου αναζητήσαμε άλλη πιθανή εναλλακτική λύση και μετά από μια μελέτη συμπεράναμε ότι μια βιώσιμη γραμμή είναι μόνο με αφετηρία το λιμάνι Βurgas της Βουλγαρίας. Εστιάζουμε στη σύνδεση Βurgas – Οδησσού που έχουν απόσταση 340 μίλια και ένα πλοίο με ταχύτητα 25 κόμβων καλύπτει την απόσταση σε 13.6 ώρες. Η γραμμή αυτή θα καλύπτει τη μεταφορά των αυτοκινήτων που προορίζονται για Ουκρανία και για χώρες της Βαλτικής, θα αποφεύγονται οι συνοριακές διατυπώσεις και τα κόστη διέλευσης μέσω Ρουμανίας και Μολδαβίας. Οι χώρες προέλευσης των οχημάτων είναι Βουλγαρία, Ελλάδα, Ιράν, Ιράκ, Αζερμπαϊτζάν, Τουρκία και χώρες προορισμού που θα εξυπηρετεί η γραμμή αυτή θα είναι, Ουκρανία, Λετονία, Εσθονία, Φινλανδία και ενδεχομένως Ρωσία και Λευκορωσία. Οι οδηγοί με την άφιξη τους στο Βurgas έχουν διανύσει από 350 έως 3500 χιλ. αναλόγως με τη χώρα προέλευσης. Κατά συνέπεια αντί να συνεχίσουν μια δαπανηρή και κουραστική διαδρομή μπορούν να επιβιβαστούν στο πλοίο με κατεύθυνση την Οδησσό και από εκεί να συνεχίσουν δια ξηράς με κατεύθυνση τον τελικό προορισμό εκφόρτωσης. Η έξοδος των αυτοκινήτων από Ελλάδα προς Βουλγαρία μπορεί να είναι από την έξοδο της Κομοτηνής και μέσω της πόλης Χάσκοβο προς Μπουργκάς.
Η οδική αυτή σύνδεση είναι 270 χιλ. και όλο το οδικό δίκτυο απαιτεί βελτίωση. Η απόσταση Μπουργκάς. – σύνορα Τουρκίας από όπου θα εισέρχονται τα προερχόμενα από ασιατικές χώρες αυτοκίνητα είναι 90 χιλ.
Η σημερινή πραγματικότητα
Παρόλο που πέρασαν ήδη 33 χρόνια από τη διαδικασία δημοκρατικής μετάβασης και οικονομικής φιλελευθεροποίησης των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ και παρά τα ακανθώδη προβλήματα που αντιμετωπίζει η χερσαία μεταφορά, όπως διασυνοριακοί έλεγχοι, επιβαρύνσεις με άδειες διέλευσης από κάθε χώρα, αστυνομικοί έλεγχοι στους οδικούς άξονες (πολλές φορές παράλογοι), υψηλός βαθμός κινδύνου, φθορές, καθυστερήσεις λόγω μεγάλης κακοκαιρίας ειδικά το χειμώνα, εν τούτοις δεν έχει γίνει καμία συντονισμένη προσπάθεια για την εκμετάλλευση των λιμανιών και του ανοίγματος αυτών νέων θαλασσίων δρόμων.
Όλα τα φορτηγά αυτοκίνητα που έχουν προορισμό αυτές τις χώρες εισέρχονται στη Βουλγαρία από δυο πύλες εισόδου και καταλήγουν στη πόλη Ρούσε του Δούναβη, σύνορα Βουλγαρίας- Ρουμανίας, και διέρχονται από την ομώνυμη γέφυρα προς Ρουμανία. Η αναμονή διέλευσης ιδιαίτερα το χειμώνα είναι 3-4 ημέρες και η σειρά των αυτοκινήτων είναι μήκους πλέον των 10 χιλ. Το 1996 που έγινε η συλλογή στοιχείων για προμελέτη, δόθηκε σε όλους τους οδηγούς έντυπο με ερωτηματολόγιο το οποίο εκτός των άλλων ερωτημάτων περιείχε και την ερώτηση εάν υπήρχε πλοίο από Μπουργκάς προς Οδησσό με διάρκεια πλου 12-14 ωρών τι θα προτιμούσαν. Η απάντηση από όλους ήταν ότι θα προτιμούσαν την δια θαλάσσης μεταφορά τους προς Οδησσό.
Η αξιοποίηση της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδος, στο χώρο της Ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και στη Μαύρη θάλασσα είναι επιτακτικότερη. Η πλέον κατάλληλη πύλη εξόδου – εισόδου προς τη Μαύρη Θάλασσα είναι το λιμάνι του Βurgas (Πύργος) το οποίο μπορεί να δεχθεί πλοία μεγάλου βυθίσματος και μεγέθους. Ένας επιχειρησιακός σχεδιασμός αυτού του μεγέθους απαιτεί σε πρώτη φάση τη συμφωνία Ελλάδας – Βουλγαρίας όπως με σχέση αμοιβαιότητας δοθεί ικανό κρηπίδωμα – προβλήτα στην Ελλάδα στο Βurgas με αντίστοιχη παραχώρηση προς την Βουλγαρία στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης ή της Καβάλας με αμοιβαία εκχώρηση δικαιωμάτων και καθ’ ύλην αρμοδιοτήτων.
Αυτό όσο και να ακούγεται ως τολμηρή ιδέα, είναι εφικτή και λειτουργεί υπέρ των Ελληνικών και Βουλγαρικών συμφερόντων.
– Η Ελλάδα αποκτά λιμάνι στη Μαύρη θάλασσα το οποίο θα αξιοποιηθεί σαν Ελληνικό λιμάνι πλέον, με πολλαπλά οφέλη διότι μπορεί να αναπτύξει και άλλες ναυτιλιακές γραμμές Βurgas – Σεβαστούπολη ή Νοβοροσίσκ προς κάλυψη των αναγκών κεντρικής και νοτίου Ρωσίας και Βurgas – Μπατούμι Γεωργίας (725 μίλια).
Το Μπατούμι αποκτά ιδιαίτερη οικονομική και στρατηγική σημασία για τις χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα TRACECA (Europe-Caucasus-Asia International Transport Corridor) της κεντρικής Ασίας οι οποίες είναι: Αρμενία, Γεωργία, Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Ταζικιστάν, Μολδαβία, Ουκρανία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Τουρκία, Ουζμπεκιστάν και Κυργκιστάν. Η πύλη προς την Ευρώπη όλων αυτών των χωρών είναι το Λιμάνι Μπατούμι. Αποδυναμώνεται σε μεγάλο βαθμό η γεωστρατηγική αξία του χερσαίου κορμού της Τουρκίας καθώς και των στενών του Βοσπόρου. Μπορεί και πρέπει να προβλεφθεί ο ελλιμενισμός πολεμικών πλοίων φυσικά πάντοτε με σχέση αμοιβαιότητας.
– Η Βουλγαρία θα αποκτήσει λιμενική πρόσβαση στη Μεσόγειο με όλα τα εμπορικά πλεονεκτήματα. Δεν θα έχει καμία εξάρτηση πλέον από την Τουρκία, λόγω Βοσπόρου, και φυσικά αυτό διαφοροποιεί και τις διπλωματικές σχέσεις υπέρ της Βουλγαρίας και υπέρ της Ελλάδας. Τα ναυπηγεία του Μπουργκάς θα αυξήσουν την δραστηριότητα τους όχι μόνο σε ετήσιους δεξαμενισμούς πλοίων αλλά και σε νέες ναυπηγήσεις. Για την Βουλγαρία και την Ελλάδα θα υπάρξουν νέες οικονομικές διεισδύσεις, προς τις χώρες της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. και προς τις χώρες του προγράμματος TRACECA (Europe-Caucasus-Asia International Transport Corridor) με αύξηση των εξαγωγών ακόμη και των νωπών προϊόντων λόγω της σύντομης άφιξης τους στο τόπο κατανάλωσης.
Αυτή η γεωπολιτική και γεωστρατηγική σημασία της Ελλάδας, διευρύνει τον εθνικό μας χώρο αναδεικνύοντας τον σε ένα ευρύτερο επίπεδο. Ενισχύει την εξαγωγική δυναμική των ελληνικών επιχειρήσεων σε οικονομικές διεισδύσεις οι οποίες πρέπει να ενισχυθούν με ειδικά προγράμματα.
Σημειώνεται ότι το πρόγραμμα των πιστώσεων που ανακοινώθηκε το 1995 από την Ελληνική κυβέρνηση προς τις χώρες αυτές με σκοπό τις συνεργασίες με Ελληνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται ή θέλουν να στραφούν προς τις χώρες αυτές δεν υλοποιήθηκε ποτέ. (1)
Η Ελλάδα με την απόκτηση λιμενικής πρόσβασης στη Μαύρη Θάλασσα θα συμμετάσχει ως νέο μέλος (14ο) στο πρόγραμμα TRACECA.
Ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας και τα μέτρα που έχουν ληφθεί από την ΕΕ δεν επιτρέπουν τις εξαγωγές προς Ρωσία. Τούτο όμως δεν μπορεί να είναι εμπόδιο για ένα ευρύτερο σχεδιασμό σύνδεσης των λιμένων Σεβαστούπολης (Κριμαία) η Νοβοροσίσκ με Μπουργκας.
Η αγορά της Ρωσίας δεν πρέπει να αγνοηθεί. Αντιθέτως πρέπει να υπάρξει έτοιμος σχεδιασμός ο οποίος θα λειτουργήσει και θα αποδώσει θετικά αποτελέσματα, μετά την άρση των μέτρων κατά της Ρωσίας, όχι μόνο οικονομικά αλλά και σε διπλωματικό επίπεδο θα υπάρξουν θετικές ισορροπίες διότι το πλεονέκτημα της ύπαρξης και ανάπτυξης ελληνικών επιχειρήσεων που θα παρέχουν χιλιάδες θέσεις εργασίας, δεν μπορεί να αγνοηθεί από την ηγεσία του Κρεμλίνου.
1. Οι πιστώσεις που είχαν εγκριθεί από το Υπουργείο Οικονομικών για όλες της χώρες της τέως Ε.Σ.Σ.Δ. στο σύνολο τους ήσαν περίπου 300 εκ. ευρώ. Ήταν μια χρυσή ευκαιρία για τις ελληνικές επιχειρήσεις η οποία χάθηκε μέσα στα κανάλια της γραφειοκρατίας αλλά κυρίως της ατολμίας των αρμοδίων χειριστών του θέματος..
Σημ.: Στο επόμενο η Ανατολική πύλη Ταρτούς Συρίας και σύνδεση της με Καβάλα και με Γένοβα με ενδιάμεση προσέγγιση στο λιμάνι κόλπου Μεσσαράς
*Ο Γεώργιος Λεμονάκης είναι υποναύαρχος Λ.Σ. (ε.α.), απόφοιτος της Σχολής Πλοιάρχων Ύδρας, της Σχολής Λιμενικών Δοκίμων, της Σχολής Εθνικής Άμυνας
και της Νομικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
