A’ MEΡΟΣ
Αφορμή για το σημερινό κείμενο, στάθηκε το βιβλίο “ΚΡΗΤΙΚΟΙ”, (συγγραφείς κειμένων, Αντώνιος Δίκαιος, Μάριος Θεοδωρακάκης, Ηλίας Μπάρμπικας), ένα από τα δώδεκα, της σειράς “ΡΙΖΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ – Ανθρωπογεωγραφία της Ελλάδας”.
Eντυπωσιάστηκα γιατί, όπως και στα άλλα βιβλία της σειράς, με συνεκτικό και συνοπτικό τρόπο περιγράφεται η ιστορική διαδρομή του λαού, τα έθιμα και οι παραδόσεις , η λαϊκή τέχνη, η μουσική και όλα τα σχετικά στοιχεία που συμπληρώνουν την εικόνα του λαού και του πολιτισμού της κάθε φυλής.
Είναι γνωστό ότι αρκετοί επιδρομείς κατακτήσαν την Κρήτη στη μακραίωνη ιστορία της. Προσωπικά δεν ήξερα πότε, ποιοι και πως επέδρασαν στην εξέλιξη του Κρητικού λαού.
Περιορίζομαι λοιπόν, όντας ένας ερασιτέχνης στη μελέτη της ιστορίας γενικότερα και με κύρια πηγή το πιο πάνω βιβλίο και κάποιες συμπληρωματικές πληροφορίες από το διαδίκτυο, σε μια πρωτόλεια επιγραμματική και περιληπτική καταγραφή των κατακτητών και τις αλληλεπιδράσεις τους με τους Κρητικούς στην πορεία του χρόνου την οποία και μοιράζομαι με τους αναγνώστες της κατηγορίας μου.
Από τον άνθρωπο του Λίθου στον Μινωίτη
Οι πληροφορίες που έχουμε για την εμφάνιση της ανθρώπινης ζωής στην Κρήτη προήλθαν, μόλις το 1900 μ.Χ., από τον Άγγλο αρχαιολόγο Arthur Evans. Εξαγόρασε από τους Τούρκους τον Λόφο του Κεφαλά στα έγκατα του οποίου, με την αρχαιολογική του σκαπάνη, αποκάλυψε το ανάκτορο της Κνωσού, το μεγαλείο των Μινωιτών και του ευρύτερου Αιγαιακού Πολιτισμού.
Στο πολύπλοκο έργο του προσδιορισμού της χρονολογίας των διαφόρων περιόδων για την πορεία της ζωής και του πολιτισμού των προϊστορικών ανθρώπων της Κρήτης, συνέβαλαν το εκτεταμένο ανασκαφικό έργο στο νησί και οι συγκριτικές μελέτες αντικειμένων που έφθασαν στο νησί από έξω και ιδιαίτερα από την φαραωνική Αίγυπτο με την οποία η Κρήτη διατηρούσε καλές εμπορικές σχέσεις.
6100-5700 π.Χ. Πρωκεραμεική Εποχή. Η εξακριβωμένη ανθρώπινη εγκατάσταση στο νησί χρονολογείται, λίγο πριν τη Νεολιθική. Η οικονομία των μόνιμων ολιγάριθμων πληθυσμών, στηρίζεται στις γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητές τους, καθώς και στην υπερπόντια, του καιρού εκείνου, διάθεση των προϊόντων τους.
5700-2800 π.Χ. Νεολιθική Εποχή. Οι επαγγελματικές δραστηριότητες της προηγούμενης περιόδου εμπλουτίζονται με την κατεργασία του λίθου για την κατασκευή εργαλείων και όπλων. Εμφανίζεται η Κρητική Κεραμική.
3500-2800 π.Χ. Ύστερη Νεολιθική Εποχή. Εμφανίζεται οι πρώτοι άνθρωποι σε παραλιακές ή μεσόγειες τοποθεσίες ή και μικρονήσια (Γαύδος Ντία). Τα σπήλαια αποτελούν τις κατοικίες ή τους τάφους τους. Το σπήλαιο Ιδαίου Άντρου, στον Ψηλορείτη κοντά στα Ανώγια. Κατά τη Μυθολογία εκεί πήγε ο Δίας για να γλυτώσει. Ανατράφηκε από τη Νύμφη Μέλισσα και το πλουσιοπάροχο κέρας της κατσίκας Αμάλθειας. Τον συντρόφευαν οι Κουρήτες που χόρευαν κτυπώντας τα πόδια τους και τα τύμπανα για να καλύψουν το κλάμα του από τις ανθρωποφάγες διαθέσεις του Κρόνου. Παραλλαγή του μύθου τοποθετεί τον γενέθλιο τόπο του Δία στο Δικταίο Άντρο στην οροσειρά Δίκτη στο οροπέδιο Λασιθίου.
2800-1050 π.Χ. Μινωική Εποχή. Παρόλη τη σαφήνεια των μύθων για τον τόπο καταγωγής του Κρητογενή πατέρα των θεών και των ανθρώπων, η επιστημονική έρευνα μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπίσει τον ακριβή τόπο της προέλευσης των Μινωιτών.
Είναι οι καινούργιοι άποικοι στην Κρήτη που αφομοίωσαν τους γηγενείς κατοίκους του νησιού και ανάπτυξαν τον πιο εξελιγμένο αρχαίο πολιτισμό της Ευρώπης. Έφεραν μαζί τους, το πιθανότερο από τη νοτιοδυτική Μικρά Ασία, σύμφωνα με νεότερη έρευνα, τη γνώση της επεξεργασίας του χαλκού και κυρίως του κράματος χαλκού και κασσίτερου (ορείχαλκος ή μπρούντζος).
Η χρήση του κεραμικού τροχού οδήγησε στην τεχνολογική πρόοδο στην παραγωγή αγγείων και στην εξέλιξη του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού των οικισμών (παλαιότερα μινωικά κτίρια στο Μύρτο και τη Βασιλική Ιεράπετρας). Οι Μινωίτες έφθασαν στο απόγειο της ακμής τους το 1600π.Χ. με τα μεγαλόπρεπα πολυδαίδαλα και πολυώροφα ανάκτορα στην Κνωσό, την Φαιστό, τα Μάλια και στην Κάτω Ζάκρο Σητείας.
Ο Μινωικός εμπορικός στόλος κυριάρχησε στην Ανατολική Μεσόγειο και ίδρυσε πολλές αποικίες, πολύ πριν την εμφάνιση των Φοινίκων.
Ο περίφημος πήλινος δίσκος της Φαιστού (1600 π.Χ.) με την ελικοειδή διάταξη των εικονιστικών συμβόλων και ιδεογραμμάτων (ιερογλυφική Γραφή) αποτελεί το αρχαιότερο γραπτό μνημείο των Μινωιτών. Αργότερα αντικαταστάθηκε από ένα άλλο είδος γραφής τη Γραμμική Α΄ που αποτελείτο από εικονογράμματα (pictogrammes)
Αν και δεν μπορούμε να διαβάσουμε ακόμη τη γλώσσα των Μινωιτών, από τα κατάλοιπα του πολιτισμού τους γνωρίζουμε ότι απουσίαζαν τα οχυρωματικά έργα στις πόλεις τους.
Η “Pax Minoica” (Μινωϊκή Ειρήνη) επέτρεπε να απολαμβάνει ήσυχα τον πλούτο που συγκέντρωνε και να τον διανέμει γενναιόδωρα στους κατοίκους της.
1450 π.Χ. Οι Αχαιοί στη Κρήτη. Στα μέσα του 15ου αιώνα οι Αχαιοί (Μυκηναίοι) σταδιακά ήρθαν στα ανάκτορα της Κνωσού και κατάφεραν να κατακτήσουν την πόλη. Την εποχή αυτή διαμορφώθηκε και η γραφή Γραμμική Β΄. Η γραφή αυτή αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 μ.Χ. από Άγγλους, M Ventris kai J. Chadwick.
Μετά την καταστροφή των ανακτόρων από την τρομακτική έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (1613 π.Χ), ακολούθησε γύρω στα 1400 π.Χ. και η εισβολή των Αχαιών με το αφανισμό της Κνωσού και των άλλων πόλεων της Κρήτης. Το βασίλειο του Μίνωα έχασε την αίγλη του και περιέπεσε στη θέση μιας απόκεντρης επαρχίας της Μυκηναϊκής Ελλάδας.
Από τους Νόμους Της Γόρτυνας στον Χάνδακα των Αράβων
1100-69 π.Χ. Αποικισμός των Δωριέων στην Κρήτη. Επικράτησαν με σκληρούς αγώνες. Οι παλαιοί κάτοικοι του νησιού, Μινωίτες και Αχαιοί γνώρισαν τον σκληρό δυνάστη που άλλαξε ριζικά τη ζωή τους, με συγκεντρωτική και στρατιωτική οργάνωση της κοινωνικής ζωής.
Την περίοδο περίπου το 700 π.Χ. οι Ετεοκρήτες , αυτόχθονες Κρητικοί- Μινωίτες, μετά την κάθοδο των Δωριαίων, κατέφυγαν στο ανατολικό τμήμα της Κρήτης , με πρωτεύουσα την Πραισό. Άφησαν γραπτά μνημεία σε μια ακατάληπτη ακόμη και σήμερα γλώσσα.
Οι Δωριείς διεκδίκησαν την καταγωγή τους από τον Μίνωα. Το τεκμήριο της Μινωικής καταγωγής του στηρίζεται στην θέση ότι οι νομοθέτες τους είχαν αποδεχθεί τους νόμους που ο Μίνωας , κατά τον θρύλο, πήρε από τα χέρια του Κρητογενή Δία.
Αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή της Γόρτυνας ανακαλύφθηκαν από δυο Γάλλους περιηγητές στα μέσα του 19ου αιώνα. Η σπουδαιότερη ανακάλυψη έγινε το 1884μ.Χ. από τον Federico Halbherr. Ύστερα από επίμονες ανασκαφές, βρέθηκε στην Γόρτυνα η «Δωδεκάδελτος ή Μεγάλη Επιγραφή» με τους νόμους της Γόρτυνας. Οι νόμοι είναι γραμμένοι σε δωρική διάλεκτο, το καλύτερα διατηρημένο αρχαίο κείμενο με κανόνες οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου. Ίσως εδώ στη Γόρτυνα πρέπει να αναζητήσουμε κάποιες από τις ρίζες του φιλελεύθερου λαού της Κρήτης
Οι Κρητικοί, στις πόλεις που εγκαθίδρυσαν, όπως η Κνωσός, η Κυδωνία, η Γόρτυνα, ζούσαν σε ένα κλίμα έντονου ανταγωνισμού και εμφυλίων πολέμων μεταξύ των πόλεων.
Αυτή η αστάθεια στο νησί (2ος -1ος π.Χ.) μαζί με την υποχώρηση της εξουσίας στην Ελλάδα και την Μακεδονία από την επιρροή της Ρώμης, δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες ώστε η Κρήτη να γίνει ένας από τους πολλούς πειρατικούς παραδείσους της εποχής.
67 π.Χ.-824 μ.Χ. Ρωμαιοκρατία. Η Κρήτη προσαρτήθηκε στους Ρωμαίους, από τον Μέτελλο (Quintus Caecilius Metellus) μετά την αποτυχημένη επέμβαση του Μarcus Antonius. Η νέα νησιωτική ρωμαϊκή επαρχία πήρε το προσωνύμιο Creticus (Ρωμαϊκή επαρχία Κρήτης και Κυρηναϊκής), με πρωτεύουσα την Γόρτυνα.
295-297 μ.Χ. Η Κρήτη που ανήκε, την περίοδο αυτή στην ίδια επαρχία με την Κυρηναϊκή στη Βόρεια Αφρική, αποσπάστηκε επί Μ. Κωνσταντίνου για να ενσωματωθεί στην διοικητική περιφέρεια του Ιλλυρικού που περιελάμβανε όλη τη νότια βαλκανική χερσόνησο.
Οι Κρητικοί, επί Ρωμαιοκρατίας γνώρισαν επίσης τις επιθέσεις των Γότθων(268 μ.Χ.), των Βανδάλων.(457 μ.Χ.), των Σλάβων(623 μ.Χ.).
824 και 827- 960 μ.Χ. Ανδαλουσιανοί Άραβες. Καμπή στην ιστορία των Κρητικών αποτέλεσε η εισβολή μετά τον εκπατρισμό τους από την Ισπανία. Με επικεφαλής τον Abu Hafs Omar κατέλαβαν το νησί. Από ανάμικτες διηγήσεις φανταστικών και ιστορικών στοιχείων ένας μοναχός υπέδειξε στους κατακτητές την παράλια τοποθεσία που την περιστοίχισαν με μια αμυντική τάφρο (χαντάκι) . Έτσι το κάστρο al Kandaq των Αράβων, το σημερινό Ηράκλειο της Κρήτης έγινε ο Χάνδαξ των Ελλήνων και η ξακουστή Kandia της Ενετοκρατίας. Με το όνομα αυτό η Κρήτη ήταν γνωστή όλον τον ύστερο Μεσαίωνα.
961-1204 μ.Χ. Βυζαντινοκρατία. Επί αυτοκρατορίας Ρωμανού Β΄ και μετά από πέντε αποτυχημένες προσπάθειες, ο Στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς, με πολυάριθμο στρατό (Έλληνες, Ρώσοι, Σλάβοι, Αρμένιοι και πολλούς μισθοφόρους), γκρέμισε τα τείχη και ανακατέλαβε το κάστρο και το νησί.
Με την εποχή αυτή συνδέεται ο μεσαιωνικός κρητικός θρύλος για τα «12 αρχοντόπουλα». Σύμφωνα με ένα χρυσόβουλο (επίσημο αυτοκρατορικό έγγραφο) του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού (1082), του οποίου η γνησιότητα αμφισβητείται, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη Βυζαντινοί που έγιναν γενάρχες των μεγάλων αρχοντικών οικογενειών του νησιού (βυζαντινό αρχοντολόι της Κρήτης) που πρωτοστάτησαν στις αμέτρητες εξεγέρσεις εναντίων των Βενετών.
1204-1207 μ.Χ. Φραγκοκρατία. Σειρά στην κατάληψη του νησιού έχουν οι Φράγκοι. Η διοίκηση της Κρήτης ανατέθηκε στον Βονιφάτιο Μομφερατικό. Όμως ο Βονιφάτιος αναγνωρίζοντας την ανικανότητά του να διοικήσει το νησί, το πούλησε για το ευτελές ποσό των 5000 χρυσών δουκάτων στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας.
Η Cantia των Βενετών
1207-1669 μ.Χ. Ενετοκρατία (Βενετοκρατία). Ο δόγης Enrico Dandolo, μια διπλωματική και πολιτική ιδιοφυία εγκαινίασε την Βενετική κυριαρχία στο νησί. Οι Βενετοί ανέπτυξαν και εμπορευματοποίησαν την Κρητική γεωργία. Τα εξαίρετα προϊόντα της, δημητριακά, κρασί, ελαιόλαδο, τυροκομικά, ξυλεία εξάγονταν στην Γαληνοτάτη αλλά και στον «Λεβάντε» , όπως ονομάζονταν η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Η Κρήτη αποτέλεσε το «Βασίλειο της Κρήτης», (Regno di Candia), μαζί με την Τήνο και το Cherigo (Κύθηρα) και πρωτεύουσα τον Χάνδακα τη «Βενετία της Ανατολής».
Με τα χρόνια η Βενετική κυριαρχία αντιμετώπισε πολυάριθμες εξεγέρσεις με τη συμμετοχή Ελλήνων και αποίκων Βενετών ευγενών.
1217 μ.Χ. Η επανάσταση «των δύο Συβρίτων» , χωριών στο ορεινό Ρέθυμνο, με επικεφαλείς τους Κωνσταντίνο Σεβαστό Σκορδίλη και Μιχαήλ Μελισσηνό.
1282-1299 μ.Χ. Η επανάσταση του Αλεξίου Καλλέργη, υπερήφανος για την καταγωγή του από τους Βυζαντινούς Φωκάδες, χάρις στα πλούτη του από το φέουδο στον Μυλοπόταμο, έλεγχε όλη την Κρήτη. Όταν θίχθηκαν τα συμφέροντα του ξεσήκωσε το νησί εναντίο των Βενετών. Η επανάσταση έληξε με την υπογραφή «της Συνθήκης του Αλεξίου Καλλέργη», που αποτελεί ορόσημο στην κρητοβενετική ιστορία, με την παραχώρηση αστικών και εκκλησιαστικών δικαιωμάτων στους Κρητικούς.
1363 μ.Χ. «Αποστασία του Αγίου Τίτο». Οι ντόπιοι βενετοί φεουδάρχες με συμμάχους τους «Αρχοντορωμαίους», τις επιφανείς κρητικές οικογένειες, που θεωρούσαν κοιτίδα τους την Πόλη, με αφορμή την φορολογική καταπίεση, επιδίωξαν την αυτονομία τους από τη Σύγκλητο της Βενετίας και ανακήρυξαν την «Δημοκρατία του Αγίου Τίτο».
1453 μ.Χ. Η «συνωμοσία του Σήφη Βλαστού», λίγους μήνες μετά την Άλωση της Πόλης, για να ανατρέψει τη βενετική εξουσία. Το σχέδιό του προδόθηκε και η εξέγερση απέτυχε.
