Έχουμε συνηθίσει να πληροφορούμεθα και να ενδιαφερόμαστε για τα πανέμορφα και κακοτράχαλα Σφακιά, τις Μαδάρες, τις ακτές και προπαντός τους ηρωικούς αγώνες κατά των Ενετών των Τούρκων κ.λπ. κ.λπ. Υπάρχουν όμως και τα Σφακιά των αρχαίων προγόνων μας. Τα Σφακιά της αρχαίας ιστορίας που σχεδόν τελείως έχουν αγνοηθεί από τους ίδιους τους Σφακιανούς παράγοντες μα και τις αρμόδιες Υπηρεσίες αφού κανείς δεν τις πίεσε όσο έπρεπε για να βρουν πόρους και χρόνο να ασχοληθούν με τα αρχαία Σφακιά.
Πέρα από τους νεότερους μύθους για ανύπαρκτες μάλλον πολιτείες κ.λπ. υπάρχουν και οι αρχαιότητες που έχουν βεβαιωθεί από ανασκαφές, έστω πρόχειρες, ή από άλλα στοιχεία.
Για τούτο το κείμενο αφορμή έλαβα από την είδηση για διάθεση 90.000 ευρώ για ανασκαφές στο βενετσιάνικο κάστρο της Παλαιόχωρας. Και αυτοί που το πέτυχαν είναι αξιέπαινοι αλλά όσοι άλλοι έχουν όχι βενετσιάνικα αλλά δικούς μας τόπους που φωνάζουν να τους ανασύρουμε από τη λήθη, όπως τα Σφακιά, πρέπει κάποτε να αφυπνισθούν.
Από δυτικά λοιπόν, ας αναφερθώ σε αυτά τα αρχαία Σφακιά. Στην περιοχή του Αγίου Νικολάου Σαμαριάς, το έτος 1991, η αρχαιολόγος κα Βάνα Νινιού – Κινδελή, ανέσυρε ευρήματα από πιθανόν ιερό όπου λατρευόταν επί 800 τουλάχιστον χρόνια ο θεός Απόλλωνας ή η Δίκτυννα. Με Σφακιανούς χορηγούς, οι ανασκαφές έπρεπε και πρέπει να συνεχισθούν για να έχει η Σαμαριά έναν πρόσθετο πόλο έλξης επισκεπτών. Μετά, η μυστηριώδης τοποθεσία Χώρα και τα ερείπιά της, πιθανώς τόπος καταφυγής των Σκορδύληδων στην επανάστασή των για τη Χρυσομαλούσα. Κανείς δεν έχει προβεί σε έρευνα.
Σε κάποια σημεία του φαραγγιού, ίχνη από Μινωικά και άλλα όστρακα, όπως και στην έξοδο στο Κάστρο Πίσκοπος. Η αρχαία Τάρρα, θαυμαστή πόλις της αρχαιότητας ανασκάφηκε πρόχειρα πριν μερικές δεκαετίες και το 1960 επίσης από Αμερικανίδα αρχαιολόγο που αναζητούσε εκεί αρχαίο υαλουργείο.
Στην αρχαία Αράδαινα καμιά συστηματική ανασκαφή. Στην Ανώπολη, το κυκλώπειο τοίχος στην Αγία Αικατερίνη, και σε άλλα σημεία της αρχαίας πόλης, ουδέν.
Στο Λουτρό, τον αρχαίο Φοίνικα, ελάχιστα. Πάμπολλα αρχαία, όπως και αμφορείς, στον βυθό, στα χέρια ιδιωτών.
Στην περιοχή του Αγίου Νικήτα και Φραγκοκάστελου το ίδιο παρά τα Μινωικά όστρακα που ανασύρθηκαν πριν λίγα χρόνια. Στις περιοχές Ασφένδου και Καλλικράτη ουδέν για τα αρχαία ίχνη που υπάρχουν.
Οι μυστηριώδεις βραχογραφίες στη βραχοσκεπή του Ασφέντου. Ερευνήθηκε ο γύρω χώρος; Διαπιστώθηκε περί τίνος και ποιάς περιόδου πρόκειται;
Το λατρευτικό σπήλαιο Αγιασμάτσι, στο Καψοδάσος, λεηλατήθηκε πριν μισό αιώνα και ο αλησμόνητος Γάλλος Πωλ Φωρ με είχε πληροφορήσει ότι τα ευρήματα από εκεί βρίσκονται στο Μουσείο Ασμόλεουμ Οξφόρδης.
Στην ακτή της Αγίας Μαρίνας, στα όρια με το Ρέθυμνο, τα ίχνη αρχαίων κτηρίων και λιμενικών εγκαταστάσεων, ίσως της αρχαίας Απολλώνιας, ο αλησμόνητος φίλος Πωλ Φωρ αναφέρει τη ρωμαϊκή Απολλωνιάδα στον Αργουλέ Σφακίων, εδώ δηλαδή. Μάλιστα στο ύψωμα, δυτικά, υπάρχουν και τα θεμέλια του ρωμαϊκού πύργου. Παλαιότερα, οι κάτοικοι του Αργουλέ συνέλεγαν τα κεραμικά όστρακα και τα χρησιμοποιούσαν στην επένδυση των φούρνων. Αναλυτικό άρθρο μου “Χ.Ν.” 13-1-1995.
Υπάρχει και η αρχαία Ποικιλασσός στα όρη του Σελίνου στην έξοδο του φαραγγιού Τρυπητής. Το Ιερό κορυφής στην Ανώπολη, και ακόμη το αρχαίο ελαιόδεντρο, και άλλα λίγο νεότερα, στην ακτή Φοίνικας, πλησίον του Λουτρού, που παρά τις εκκλήσεις του γράφοντος και του Κανάκη Γερωνυμάκη κανείς δεν ενδιαφέρθηκε και δεν γνωρίζω αν υπάρχει ακόμη και ας ήταν το πραγματικά αρχαιότερο, ίσως διεθνώς.
Η αρχαιολόγος Νίξον πραγματοποίησε, κατόπιν άδειας, επιφανειακή έρευνα στα Σφακιά – Λευκά Όρη από το 1988 με τη βοήθεια φοιτητών από Καναδά, ΗΠΑ και Αγγλία και υπήρξαν πολύτιμα συμπεράσματα που μάλλον δεν αξιοποιήθηκαν ούτε από τους Σφακιανούς, ούτε από υπηρεσίες.
Μεταξύ των άλλων, ίχνη νεολίθινης ζωής, νομίζω, στα ψηλά Λευκά Ορη.
Αγγεία πρώιμης εποχής χαλκού. Δεξαμενές Ρωμαϊκής περιόδου στον Άγιο Χαράλαμπο και διαπίστωσε ότι η πεδιάδα εκεί καλύφθηκε από άμμο τη Ρωμαϊκή περίοδο. Στην τοποθεσία Κεφάλα του Φραγκοκάστελου, στιλβωμένα αγγεία της 4ης π.Χ. περιόδου και αμέτρητα άλλα. Επειδή είχε έρθει επανειλημμένως στο σπίτι μου για τα Λευκά Όρη, μού είχε δώσει και δύο βιντεοκασέτες σχετικές, αλλά έχουν υποστεί ζημιά με το χρόνο.
Μεμονωμένα ιερά στα Λιβανιανά, όπου και ίχνη Ρωμαϊκού οικισμού στον Αζωγυρέ Λιβανιανών. Επίσης στ’ Ασκύφου, Κράπη, κ.λπ. καμία έρευνα. Αλλά και αυτοί οι θησαυροί της Βυζαντινής περιόδου, ο δικός μας πολιτισμός και όχι Βενετών ή Τούρκων, ευρίσκονται σε απαράδεκτο χάλι και ιδίως οι τοιχογραφίες προπαντός στην περιοχή Κολοκάσια κ.λπ. Και ο ναός του Αγ. Γεωργίου του 14ου αιώνα, με τοιχογραφίες του Ι. Παγωμένου διασώθηκε χάρις σε ιδιωτική πρωτοβουλία Σφακιανών πριν είκοσι χρόνια.
Και στα όρια του μύθου η ύπαρξη μεγάλου ιερού στην περιοχή Λινοσέλι του Γκίγκιλου (Ελληνοσέλι) και η αναφορά Γερμανού περιηγητή του 17ου, νομίζω, αιώνα, για τον θρόνο του Δία στην κορυφή του όρους Γκίγκιλος και τις αρματοδρομίες του στην επίπεδη επιφάνεια, δυτικά, στο Ψηλάφι, και που δεν τα εκμεταλλευτήκαμε τουριστικά για την περιοχή έστω και σαν παραμύθια.
Ας ενδιαφερθούν έστω και τώρα για τα ανεξερεύνητα αρχαία Σφακιά Σφακιανοί και μη.
Σκινές:
Γιορτή πορτοκαλιού 1964
Ενα μεγάλο πορτοκάλι από εκατοντάδες πορτοκάλια.
Η ψυχή της οργάνωσης της γιορτής ήταν τότε ο πρόεδρος της Περιηγητικής Λέσχης Σκινέ Μ. Παπαγιαννάκης και καθοριστική η συμβολή του χορευτικού του Τουριστικού Συνδέσμου “ΚΡΗΤΗ” με ιδρυτές – Δ. Συμβούλιο: Ασπασία Γκαζή, Αρ. Ξενάκη, Μυλωνάκη, Γεωργ. Πλυμάκη, Αν. Σεργεντάνη, κ.λπ.
