Απειλή το βακτήριο “Ξυλέλλα” για τα ελαιόδεντρα στα Χανιά

Στις περιοχές της χώρας που είναι πιο ευάλωτες στην είσοδο της “Ξυλέλλα”, του βακτηρίου (Xf) που πλήττει τα ελαιόδεντρα, κατατάσσει τα Χανιά η έκθεση της “Επιστημονικής Εταιρείας Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας”.

Στην έκθεση που υπογράφει ο πρόεδρος της Εταιρείας κ. Σταύρος Βέμμος, ομότιμος καθηγητής Δενδροκομίας του Γεωπονικόυ Πανεπιστημίου Αθηνών γίνεται εκτενής αναφορά στην ασθένεια της “Ξυλέλλα” στους πιθανότερους τρόπους εισόδου της, στα μέτρα πρόληψης αλλά και στα κατασταλτικά μέτρα αντιμετώπισης.
Ειδικότερα τονίζεται ότι:« Δεν έχουν όλες οι περιοχές της Ελλάδας την ίδια πιθανότητα να προσβληθούν από Xf. Το βακτήριο έχει περισσότερες πιθανότητες να εμφανιστεί:
Α. Στις περιοχές όπου εδρεύουν μεγάλα φυτώρια που εισάγουν από το εξωτερικό και εμπορεύονται πολλαπλασιαστικό υλικό και/ή έτοιμα φυτά προς φύτευση.
Β. Στις περιοχές όπου υπάρχουν πολλές ιδιοκτησίες ξένων υπηκόων ή και Ελλήνων πολιτών που διαμένουν στο εξωτερικό και επισκέπτονται συχνά την Ελλάδα για διακοπές. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνουν οι επισκέπτες σε χώρες και περιοχές όπου έχει εντοπιστεί η Ξυλέλλα, όπως η Ιταλία (Apoulia, Tuscany), Γαλλία (Corsica, Provence-Alpes-Cote d’ Azur), Πορτογαλία και Ισπανία και τρίτες χώρες όπου υπάρχει η Ξυλέλλα. Κυρίως αυτοί που έρχονται συχνά από την Ιταλία και επισκέπτονται τα Ιόνια νησιά μέσω ακτοπλοϊκών οδών, και τις Δυτικές Ακτές της Ηπειρωτικής Ελλάδας (Ηγουμενίτσα, Πάτρα κτλ).
Γ. Στα φυτώρια: Η μεγαλύτερη δραστηριότητα στις εισαγωγές και τη διακίνηση φυτών παρατηρείται κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας, στο Μαραθώνα, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, το Ηράκλειο, το Βόλο, τα Χανιά, κ.λπ. »

ΠΡΟΣΒΑΛΕΙ ΤΑ ΑΓΓΕΙΑ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ

Η Xf είναι βακτήριο που προσβάλει τα αγγεία του ξύλου των φυτών όπου και πολλαπλασιάζεται. Η παρουσία του εκεί παρεμποδίζει τη μεταφορά νερού και ανόργανων θρεπτικών στοιχείων από τη ρίζα στους βλαστούς των φυτών. Αρχικά τα ασθενή φυτά εκδηλώνουν συμπτώματα όπως αυτά της έλλειψης νερού (μαρασμό, νεκρώσεις, καψάλισμα φύλλων και ξήρανση κλαδίσκων), ή όμοια με θρεπτικές διαταραχές (τροφοπενίες, τοξικότητες) και τελικά εξασθένηση και ταχεία κατάρρευση.
Τα συμπτώματα όμως μπορεί να μπερδευτούν με αυτά που προκαλούνται από άλλα αίτια όπως η προσβολή από τον μύκητα Verticillium dahlia ή αβιοτικούς παράγοντες όπως η έλλειψη νερού, η υψηλή αλατότητα, οι θρεπτικές διαταραχές και τα ηλιοκαύματα. Υπάρχει περίπτωση προσβεβλημένα φυτά να μην εμφανίζουν άμεσα τα συμπτώματα εξωτερικά, να είναι δηλαδή ασυμπτωματικά. Αυτό καθιστά δύσκολο ή σχεδόν αδύνατο τον εντοπισμό της ασθένειας μακροσκοπικά.

ΜΕΤΑΔΟΣΗ

H μετάδοση της ασθένειας σε μεγάλες αποστάσεις γίνεται κυρίως με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό και τα έντομα-φορείς που ενδέχεται να υπάρχουν πάνω στα διακινούμενα φυτά. Η πιθανότητα εισαγωγής του παθογόνου σε μια περιοχή, μέσω καρπών ή φυτικών τμημάτων που περιλαμβάνουν αγγειώδεις αγωγούς ιστούς (ξύλο) και δεν προορίζονται για φύτευση ή χρησιμοποίηση ως πολλαπλασιαστικό υλικό, είναι αμελητέα. Η εισαγωγή μέσω σπόρων, δρεπτών (κομμένων) ανθέων ή διακοσμητικού φυλλώματος είναι επίσης χαμηλή.
Σε μικρές αποστάσεις, στη φύση, το παθογόνο διασπείρεται με έντομα τα οποία τρέφονται από το χυμό που περιέχουν οι αγγειώδεις δεσμίδες των φυτών (ξυλώδες μέρος) μέσα στις οποίες ζει και πολλαπλασιάζεται.

ΤΡΟΠΟΙ ΕΙΣΟΔΟΥ

Η ασθένεια μπορεί να έλθει στην Ελλάδα μόνο με μολυσμένο φυτικό υλικό – μολυσμένα φυτά.

Οι εισαγωγές φυτικού υλικού στην Ελλάδα ακολουθούν κυρίως 4 δρόμους:
Α. Τη νόμιμη διαδικασία εισαγωγής και διάθεσης πολλαπλασιαστικού υλικού καρποφόρων δένδρων, καλλωπιστικών φυτών κ.λπ.
Β. Τη νόμιμη διαδικασία εισαγωγής και διάθεσης έτοιμων φυτών προς φύτευση, καρποφόρων δένδρων και κυρίως καλλωπιστικών φυτών κηποτεχνίας. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται και τα πολυκαταστήματα που διαθέτουν έτοιμα φυτά. Στους δύο αυτούς τρόπους εισαγωγής την απόλυτη ευθύνη για την ποιότητα και την φυτοϋγειονομική καθαρότητα του πολλαπλασιαστικού υλικού και των έτοιμων φυτών την έχουν τα φυτώρια-προμηθευτές από το εξωτερικό. Αυτά οφείλουν να ακολουθούν και να σέβονται τους φυτοϋγειονομικός κανόνες της ΕΕ. Οι Έλληνες εισαγωγείς οφείλουν να εμπιστεύονται τα φυτοϋγειονομικά έγγραφα των άλλων χωρών και ιδιαίτερα εκείνα που εκδίδονται από κράτη μέλη της ΕΕ. Παράλληλα θα πρέπει να συμβάλλουν στη διενέργεια των δειγματοληπτικών ελέγχων.
Γ. Τη μη νόμιμη εισαγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού, π.χ. εμβολίων, αλλά και έτοιμων φυτών καρποφόρων δένδρων και καλλωπιστικών φυτών με σκοπό την αναπαραγωγή τους. Αυτό γίνεται στις περιπτώσεις που οι φυτωριούχοι θέλουν να εισάγουν νέες ποικιλίες, οι οποίες συνήθως έχουν δικαιώματα (πατέντες) και ο κάτοχος της ποικιλίας δεν τις παραχωρεί νόμιμα ή τα ίδια τα κράτη δεν επιτρέπουν την εξαγωγή τους. Ο κίνδυνος μεταφοράς της ξυλέλλας αλλά και άλλων ασθενειών είναι μεγάλος. Στην περίπτωση αυτή προέχει η ευσυνειδησία και η ατομική ευθύνη των φυτωριούχων.
Δ. Τη μη νόμιμη εισαγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού και κυρίως έτοιμων φυτών από ερασιτέχνες και απλούς πολίτες για ιδία χρήση που είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχθούν στις εισόδους της χώρας μας. Για παράδειγμα με αυτό τον τρόπο έγινε η εισαγωγή στη Χώρα μας της ίωσης Τριστέτσα των Εσπεριδοειδών. Θα πρέπει αρχικά να γίνονται εντατικές ενημερώσεις των πολιτών και στη συνέχεια να επιβάλλονται αυστηρά πρόστιμα στους παραβάτες.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΗΜΙΑ

Επιστημονικές έρευνες που βασίστηκαν στις κλιματικές συνθήκες, το ανάγλυφο του εδάφους και την πυκνότητα της εδαφοκάλυψης σε ελαιώνες της χώρας μας, λαμβάνοντας υπόψη την πιθανή εγκατάλειψη του ελαιώνα, το κόστος επανεγκατάστασης με ανθεκτικές ποικιλίες κ.λπ. κατέληξαν ότι: Σε βάθος 50ετίας η ζημιά από απώλειες στην παραγωγή μπορεί να φτάσουν μέχρι και 2 δισεκατομμύρια Ευρώ, ενώ για το φυτικό κεφάλαιο μέχρι 300 εκατομμύρια Ευρώ. Σε αυτά βέβαια πρέπει να προστεθούν και οι παράπλευρες απώλειες στον κύκλο εργασιών των ελαιοκομικών προϊόντων. Οι ζημιές όμως μπορεί να επεκταθούν και σε άλλα καρποφόρα δένδρα και καλλιέργειες με ανυπολόγιστες για τη χώρα μας ζημιές.
Στην έρευνα γίνεται αναφορά και στη δράση των ερευνητικών ιδρυμάτων για την αντιμετώπιση της ασθένειας. « Δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν λειτουργεί ούτε ένα Εργαστήριο Ελαιοκομίας στα Ελληνικά ΑΕΙ που θα μπορούσε να συμβάλλει σημαντικά στην επίλυση των προβλημάτων του Ελαιοκομικού Τομέα. Το ΓΠΑ είναι σήμερα στη σωστή κατεύθυνση με την απόφασή του να επαναλειτουργήσει το Εργαστήριο Ελαιοκομίας. Χρειάζεται όμως και η πρόσληψη του επιστημονικού προσωπικού ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει. Επίσης η οργάνωση ενός μεταπτυχιακού προγράμματος Ελαιοκομίας στο ΓΠΑ ή άλλο ΑΕΙ της Χώρας θα βοηθήσει σημαντικά στην ανάπτυξη του Ελαιοκομικού τομέα στη Χώρα μας. Αυτά άλλοστε υπάρχουν και λειτουργούν ήδη σε άλλες ανταγωνιστικές ελαιοκομικές Χώρες.
Όσον αφορά τα Ερευνητικά Ινστιτούτα είναι γνωστό ότι υπάρχουν δύο με κύριο αντικείμενο την Ελαιοκομία. Το ένα είναι στην Καλαμάτα και το άλλο στα Χανιά. Και τα δύο όμως υποφέρουν από έλλειψη προσωπικού και χρηματοδότησης. Οι ερευνητές αυτών καταβάλλουν πολλές προσπάθειες για να τα διατηρήσουν λειτουργικά και να διεξάγουν αρκετά ερευνητικά προγράμματα που αφορούν την καλλιέργεια της ελιάς. Χρειάζοννται όμως ενίσχυση σε προσωπικό και χρηματοδότηση. Από το 2014 και μετά το ΓΠΑ, το Μπενάκειο, το Πανεπιστήμιο της Κρήτης και πιθανόν και άλλα ιδρύματα συμμετέχουν στην έρευνα για την αντιμετώπιση της Ξυλέλλα μέσω του ελέγχου των εντόμων φορέων. Η έρευνα αυτή πρέπει να συνεχιστεί και να ενισχυθεί και σε άλλους τρόπους ελέγχου της ασθένειας».
Στην εργασία αναλύονται συνοπτικά τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την πρόληψη εισόδου της “Ξυλέλλα” και τον άμεσο εντοπισμό της και άλλα μέτρα που πρέπει να ληφθούν και μπορούν να λειτουργήσουν μακροπρόθεσμα στην αντιμετώπιση νέων εχθρών ή ασθενειών όπως η Xf.
Για την κατασταλτική αντιμετώπιση προτείνονται μέτρα που θα περιλαμβάνουν:
α) Την αποτροπή της μετακίνησης των εντόμων φορέων μακριά και έξω από τις εστίες προσβολής,
β) Την απομόνωση των εντόμων φορέων όσο το δυνατόν προς τις εστίες προσβολής,
γ) Τη θανάτωση των εντόμων φορέων μαζί με τα προσβεβλημένα φυτά με φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους.
δ) Τον έλεγχο των ζιζανίων με οικολογικούς τρόπους.

Τι είναι η “Ξυλέλλα”

Η Xylella fastidiosa (Xf) είναι ένα φυτοπαθογόνο βακτήριο της Αμερικανικής Ηπείρου. Η πρώτη καταγραφή του σε ευρωπαϊκό έδαφος έγινε στην περιοχή Apulia της Νοτίου Ιταλίας το 2013, όπου τα τελευταία χρόνια έχει καταστρέψει πολλές χιλιάδες ελαιοδένδρων.
Στην Ευρώπη, εκτός από την Ιταλία (Apulia, Tuscany) έχει διαπιστωθεί μέχρι σήμερα, στη Γαλλία, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία (Porto). Επίσης, βρέθηκε σε φυτώρια στη Γερμανία και το Βέλγιο αλλά εντοπίστηκε και θεωρείται ότι εξαλείφθηκε. Πρόσφατα, εντοπίστηκε στην Κύπρο σε καλλωπιστικά φυτά ελιάς που κατάγονταν από την Ισπανία. Τα φυτά αυτά εντοπίστηκαν και καταστράφηκαν. Στην Ελλάδα δεν έχει διαπιστωθεί η παρουσία της Xylella fastidiosa έως σήμερα.