Αρθρο 6ο »
Το πέρασμα από μια ιστορική εποχή στην επόμενη σημαίνει και μια αλλαγή στον τρόπο σκέψης, στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Μια από τις αρμοδιότητες της τέχνης και της μουσικής είναι να προετοιμάζουν αυτές τις αλλαγές. Oπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο για τον μεσαίωνα, οι τροβαδούροι και τρουβέροι στη Γαλλία καθώς και οι αρχιτραγουδιστές στη Γερμανία έκαναν ακριβώς αυτό. Η Αναγενηση ήρθε με την επιτακτική ανάγκη απελευθέρωσης της ανθρώπινης σκέψης από τον ζυγό της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η καταπίεση που είχε δεχθεί η ανθρωπότητα στην “σκοτεινή εποχή” του μεσαίωνα βρίσκει ως διέξοδο μια επιστροφή στα αρχαία ιδανικά. Ο άνθρωπος, ως κέντρο του κόσμου, στρέφεται προς τον εαυτό του. Η διάνοια αποκτά μέγιστη αξία. Η ανακάλυψη τις Αμερικής, ο πρώτος περίπλους της γης, η ανάπτυξη των φυσικών επιστημών από προσωπικότητες όπως ο Nicolaus Cusanus και αργότερα ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος και κυρίως η εφεύρεση στης τυπογραφίας σημαίνουν το τέλος της τυφλής υπακοής άρα και το τέλος του μεσαίωνα.
Αντίθετα με τις άλλες τέχνες η μουσική δεν βρήκε πρότυπα στην αρχαιότητα. Παρόλα αυτά οι αρχές της αναγέννησης αντικατοπτρίζονται σε αυτή. Η μουσική γίνεται ανθρωποκεντρική. Οι περίπλοκες γοτθικές μελωδίες αντικαθίστανται από απλούστερες που έχουν ως οδηγό τους την ανθρώπινη αναπνοή. Ο ρυθμός αποκτά παλμό και ζωντάνια. Η πολυφωνία του μεσαίωνα εξελίσσεται σε αρμονία, δηλαδή οι φωνές δεν γίνονται πλέον αντιληπτές ως ξεχωριστά στοιχεία αλλά ως σύνολο και έτσι δημιουργούνται συγχορδίες που έχουν συγκεκριμένη λειτουργία. Σε αυτό το σημείο η μουσική παρουσιάζει και ένα κοινό με τη ζωγραφική. Στην επιδίωξη για φυσικότητα στη ζωγραφική δημιουργείται η προοπτική και ο άνθρωπος τοποθετείται μέσα στην εικόνα, αντίστοιχα στη μουσική δημιουργείται η τονικότητα όπου ο ήχος γίνεται μέρος της συγχορδίας και η συγχορδία μέρος της τονικότητας.
Απλότητα, φυσικότητα και ανθρώπινη διάνοια, αυτοί είναι οι τρεις στυλοβάτες πάνω στους οποίους στηρίζεται η επανάσταση της αναγέννησης. Η μουσική πρέπει να μιμείται τη φύση, ιδιαίτερα η φωνητική μουσική έχει πλέον στόχο της να μιμείται την ομιλία αποδίδοντας το συναισθηματικό και εκφραστικό περιεχόμενο του κειμένου. Ισως η σημαντικότερη εξέλιξη για τη μουσική στην αναγέννηση είναι αυτή της τονικής πτώσης. Τονική πτώση είναι η κατάληξη μιας μουσικής φράσης στην τονικότητα του κομματιού. Κάθε μουσικό έργο μέχρι τουλάχιστον και τον 20ο αιώνα είναι γραμμένο σε μια τονικότητα, δηλαδή υπάρχει μια συγχορδία, η τονική, από την οποία ξεκινά το κομμάτι και όσο και αν απομακρυνθεί από αυτή στο τέλος επιστρέφει. Αυτό είναι που δίνει στον ακροατή την εντύπωση πως το έργο ειναι ολοκληρωμένο.
Για να γίνω ακόμη πιο κατανοητός μπορείς να φανταστείς, αγαπητέ αναγνώστη, την τονική συγχορδία σαν το σπίτι σου. Κατά τη διάρκεια του κομματιού η τονική είναι το μέρος που μπορείς να βγάλεις τα παπούτσια σου και να πέσεις για ύπνο. Είναι το μέρος που μπορείς να χαλαρώσεις. Ετσι όπως ξεκινάς μια μέρα από το σπίτι σου και πηγαίνεις στη δουλειά σου ή κάνεις μια βόλτα η μέρα τελειώνει όταν ξαναμπείς στο σπίτι σου και πέσεις για ύπνο. Ακόμα και να κάτσεις να πιεις ενα καφέ κάπου με ηρεμία τελικά θα πρέπει να γυρίσεις σπίτι σου. Η τονική πτώση είναι λοιπόν ακριβώς αυτή η επιστροφή στο σπίτι στο τέλος της ημέρας. Η διαδικασία αυτή στη μουσική σημαίνει επίσης μια προετοιμασία για την επιστροφή στην τονική. Οπως είναι αδύνατον να διακτινιστείς από τη δουλειά σου ή το καφενείο απευθείας στο κρεβάτι σου, όσο και να το θέλεις, έτσι είναι και αδύνατο να πηδήξεις από οποιαδήποτε συγχορδία στην τονική. Αυτός ο δρόμος που πρέπει να περπατήσεις τουλάχιστον από εκεί που έχεις παρκάρει μέχρι την πόρτα του σπιτιού σου είναι αντίστοιχα στη μουσική η συγχορδία και η κίνηση των φωνών που την αποτελούν, με τελικό σκοπό την επιστροφή στην τονική.
Η αναγέννηση λοιπόν αποτελεί μια αντίδραση στον μεσαίωνα. Ο άνθρωπος γίνεται κέντρο βάρους σε αντίθεση με την προηγούμενη κυριαρχία της Εκκλησίας. Ο άνθρωπος με τη στροφή στην αρχαιότητα και κυρίως την αρχαία Ελλάδα, προσπαθεί με τη διανόηση να ανακαλύψει τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Η ιδεολογία της βρίσκει τελικά την έκφρασή της στο ρητό του Καρτέσιου “σκέφτομαι, άρα υπάρχω” που διαμόρφωσε, με όλα τα καλά και τα κακά, τον δυτικό πολιτισμό όπως τον ξέρουμε σήμερα.
Για σχόλια, ιδέες και προτάσεις:
hartinoodeio@gmail.com
