Αναφορά στο μνημόσυνο τιμής και μνήμης των πρωτουργών της επανάστασης 1866 – 1869

Στην εκκλησία Αγίου Αντωνίου Λάκκων έγινε χθες μνημόσυνο τιμής και μνήμης των πρωτουργών της επανάστασης 1866 – 1869. Κύριος ομιλητής ήταν ο διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης κ. Κωνσταντίνος Φουρναράκης.
Παρακάτω κάνω μία επιγραμματική αναφορά στην επανάσταση 1866 – 1869 και στους πρωτουργούς που την ξεκίνησαν και την προετοίμασαν.
Η επανάσταση του 1866 – 69 ήταν η μεγαλύτερη σε διάρκεια και θυσίες από όσες έγιναν επί Τουρκοκρατίας. Αυτή άνοιξε τον δρόμο από τον οποίο πορεύθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και δημιούργησε το σύγχρονο ελληνικό κράτος και ένωσε την Κρήτη με τη μητέρα Ελλάδα. Γεννήθηκε και γιγαντώθηκε από την καταπίεση, τη βαρβαρότητα, την απάνθρωπη συμπεριφορά και τις φορολογικές επιβαρύνσεις των Κρητικών από τους Τούρκους καθώς και την έλλειψη ενδιαφέροντος για τα δημόσια έργα, την παιδεία και τη γεωργία.
Μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο του 1851 δημιουργήθηκαν προϋποθέσεις και έγιναν κινήσεις από τους Κρητικούς ομογενείς των Αθηνών για έναρξη επανάστασης προς αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Τα μηνύματα κατευθύνθηκαν στα Σφακιά και οι κινήσεις που έκαμαν στη συνέχεια οι Σφακιανοί είχαν ως αποτέλεσμα την επαναστατική συνέλευση 50 αγωνιστών στη Μονή Γωνιάς στο Κολυμπάρι. Εκεί λήφθηκε απόφαση να ακολουθήσει άλλη σύσκεψη στους Λάκκους από εκπροσώπους όλων των επαρχιών του Νομού Χανίων με αναλογία 5 – 8 από κάθε επαρχία. Η επιλογή των Λάκκων έγινε γιατί αποτελούσε επαναστατικό κέντρο από την περίοδο της ενετοκρατίας, που η Κρήτη ήταν Βυζαντινή επαρχία. Η σύσκεψη αυτή πραγματοποιήθηκε τη 10η Μαρτίου 1866, στην οποία παρευρέθηκαν 19 αγωνιστές. Εγινε διεξοδική συζήτηση και διαπιστώθηκε ότι μόνη λύση είναι ο ένοπλος αγώνας. Τελευταίος ομιλητής ήταν ο αρχιμανδρίτης Παρθένιος Κελαϊδής, ο οποίος τέλειωσε με τη φράση «ο κύβος ερρίφθη». Στις 16 του ίδιου μήνα, ο Παρθένιος Κελαϊδής λειτούργησε στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου Λάκκων και ευλόγησε τα όπλα των Λακκιωτών επαναστατών που συμμετείχαν στο εκκλησίασμα. Στους Λάκκους κυκλοφόρησαν πληροφορίες πως γίνονται διαβουλεύσεις μεταξύ Χατζη – Μιχάλη Γιάνναρη, που διέμενε στο Ακρωτήρι και των Αναγνώστη Μάντακα, Εμμανουήλ Μαυρογένη, Νικολάου Νικολούδη και άλλων Λακκιωτών και προκρίτων άλλων επαρχιών (Κωσταρού Βολουδάκη – αρχηγού Αποκορώνου, Α. Μανουσογιαννάκη – αρχηγού Σφακιών, Κων/νου Μπασιά – αρχηγού Σελίνου), να ξεκινήσουν την επανάσταση. Συχνά οι Λακκιώτες με αντιπροσώπους πίεζαν τον Χατζη – Μιχάλη Γιάνναρη να επισπεύσει την επανάσταση, αλλά αυτός απαντούσε ότι δεν είναι ακόμη ο καιρός.
Στις 27 Μάρτη, ημέρα Πάσχα, ο Τούρκος σταθμάρχης Μουσταφά Πασάς πήγε στους Λάκκους στον περίβολο της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου για την είσπραξη φόρων. Η ενέργεια αυτή του Τούρκου σταθμάρχη προκάλεσε την αγανάκτηση των εκκλησιαζομένων με αποτέλεσμα να γίνουν σοβαρά επεισόδια, που θα κατέληγαν σε σύρραξη, αν δεν επέβαιναν οι γεροντότεροι.
Την επομένη του Πάσχα, 12 Λακκιώτες μαζεύτηκαν στο σπίτι του Χρήστου Ζουρίδη ή Χριστοδούλη και συμφώνησαν ότι ο χρόνος ήταν κατάλληλος για την κήρυξη της Επαναστάσεως. Ετσι στις 30 του Μάρτη η απόφαση πήρε τελεσίδικο χαρακτήρα από 27 συνολικά Λακκιώτες στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου.
Υπέγραψαν τον γνωστό μνημειώδη όρκο, ο οποίος συντάχθηκε από τον Αντώνιο Γιάνναρη. Αξιο μνείας είναι ότι η επανάσταση 1866 – 69 ήταν αποτέλεσμα των προηγουμένων κρητικών επαναστάσεων που έγιναν: Α) Το 1526 που ξεκίνησε από το Κουστογέρακο Σελίνου και είχε αρχηγό τον Γεώργιο Καντανολέων. Η επανάσταση αυτή έληξε το 1528 με μεγάλη μάχη που έγινε στους Λάκκους. Οι Λάκκοι και το Κουστογέρακο καταστράφηκαν από τα θεμέλια και οι Κουστογερακιώτες εξορίστηκαν στην Κύπρο και οι Λακκιώτες στο Ηράκλειο. Μεταξύ των εξόριστων ήταν ο Γεώργιος Θεοτοκόπουλος, πατέρας του γνωστού ζωγράφου Δομίνικου Θεοτοκόπουλου ή El Greco. Η επανάσταση έγινε με τη σύμπραξη των 6 διαβόητων συντρόφων του Καντανολέων που ήταν: Λέων Θεοτοκόπουλος, παππούς του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, Σταμάτης Βερύβος, Αντώνης Βερύβος, Γιάννης Μουσούρος, Ανδρόνικος Χορτάτζης, Γεώργιος Χορτάτζης. Β) Η δεύτερη επανάσταση που στηρίχτηκε στην υποδομή της επανάστασης του Καντανολέων ξεκίνησε το 1770 από την Ανώπολη Σφακίων και είχε αρχηγό τον Δασκαλογιάννη. Αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή που έγινε μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας και συνέβαλε καθοριστικά στην απελευθέρωση της Ελλάδας.
*επίτιμος δημογέροντας της Ενωσης των Aπανταχού Λακκιωτών