Α’. Αντί προλόγου
Θα ήταν ελλιπής η αναφορά στις κρατούσες απόψεις κατά την αρχαιότητα σε σχέση με την πορεία της ψυχής στο επέκεινα χωρίς να γίνει μνεία στα Ελευσίνια Μυστήρια, με όση “άνεση” στην πληροφόρηση παρέχει η ερμητικά κλειστή ανά τους αιώνες θύρα του μυστικισμού που τα χαρακτήριζε και που τον πήρε μαζί του το τελευταίο Ιερατείο, στην πυρά που το παρέδωσε ο Αλάριχος το 395 μ.Χ.
Β’. Τα Ελευσίνια Μυστήρια
Τα διασημότερα από τα αρχαία Μυστήρια ήταν τα Ελευσίνια, που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια στην πόλη της Ελευσίνας, προς τιμήν της Δήμητρας και της κόρης της, Περσεφόνης. Επειδή, σύμφωνα με το μύθο, η θεά ξαναβρήκε στην Ελευσίνα την κόρη της ύστερα από την αρπαγή της από τον Πλούτωνα, οι διαδραματίζονταν εκεί. Παρόλο που τελούνταν και παλαιότερα, απέκτησαν ξεχωριστή θέση στη θρησκευτική ζωή της Αθήνας κατά την Κλασική περίοδο. Θεωρείται ότι τα Ελευσίνια Μυστήρια ιδρύθηκαν από τον Εύμολπο το 1.400 π.Χ. και ότι άρχισαν να λειτουργούν επίσημα τον 8ο αιώνα π.Χ. Επίσης, οι μυστικές αυτές τελετές φαίνεται ότι ήταν μέρος της λατρείας των Πελασγών, των οποίων η θρησκεία περιστρεφόταν γύρω από τη λατρεία της γης, τις χθόνιες θεότητές της, το μυστήριο της ζωής και του θανάτου και της μετά θάνατον ζωής. Κατά τη διάρκεια του Ανθεστηρίωνα (Β’ 15ήμερο Φεβρουαρίου και Α’ 15ήμερο Μαρτίου) τελούνταν τα μικρά Ελευσίνια ενώ τα μεγάλα Ελευσίνια τελούνταν το μήνα Βοηδρομιώνα (Β’ 15ήμερο Σεπτεμβρίου και Α’ 15ήμερο Οκτωβρίου). Το ακριβές περιεχόμενο των τελετών παραμένει ως τις μέρες μας άλυτο μυστήριο καθώς οι συμμετέχοντες τηρούσαν απόλυτη μυστικότητα και η πολιτεία επέβαλλε σ’ αυτούς που την παραβίαζαν, την ποινή του θανάτου. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν όχι μόνο οι πολίτες αλλά και οι γυναίκες, οι δούλοι και οι ξένοι. Η συμμετοχή στη γιορτή δεν προϋπέθετε τη μύηση. Αυτό ήταν καθαρά θέμα προσωπικής επιλογής. Η μύηση αποσκοπούσε στη συμφιλίωση με το θάνατο και την προσδοκία της μεταθανάτιας ζωής και γι’ αυτό το λόγο είχε μεγάλη απήχηση την εποχή εκείνη. Το τέλος τους επήλθε το 394 μ.Χ. από τον Μέγα Θεοδόσιο (347-395 μ.Χ.), αλλά το τελειωτικό πλήγμα το κατέφερε ο ηγεμόνας των Γότθων Αλάριχος το 395 μ.Χ., ο οποίος πυρπόλησε το Ιερό Τελεστήριο και παρέδωσε στην πυρά όλο το Ιερατείο.1, 2
Τα μυστήρια περιείχαν δυο βασικά στοιχεία: 1) Το αγροτικό στοιχείο, το οποίο αποτελεί και την βασικότερη δικαιοδοσία της θεάς Δήμητρας ως θεάς της γεωργίας και δότειρας όλων των αγαθών που παράγονται για τους ανθρώπους από τα σπλάχνα της μητέρας Γης. 2) Το εσχατολογικό στοιχείο, με την ίδια την Δήμητρα να εγγυάται στους μύστες μια ευτυχισμένη μεταθανάτιο ζωή. Το δεύτερο αυτό στοιχείο θεωρείται νεώτερο και από μια δεδομένη χρονική περίοδο, είχε καταλάβει σημαντική θέση στις πνευματικές αναζητήσεις των Ελλήνων. 3
Ανάμεσα στις διδαχές στους “νεοφώτιστους” ήταν ότι η ψυχή του ανθρώπου (που συμβολιζόταν με την Περσεφόνη), είναι στην ουσία της, πνευματική. Η πνευματική κατοικία της βρίσκεται στους ανώτερους κόσμους, όπου απαλλαγμένη από τα δεσμά της υλικής μορφής και των υλικών αντιλήψεων λέγεται ότι είναι αληθινά ζωντανή και αυτοεκφραζόμενη. Το υλικό σώμα είναι το “σήμα”, ο τάφος της ψυχής, ένα ψευδές και προσωρινό πλάσμα, η πηγή όλων των θλίψεων. Για τους φιλοσόφους των Ελευσίνιων, η γέννηση στον φυσικό κόσμο είναι ο θάνατος με την πλήρη σημασία της λέξεως και η μοναδική αληθινή γέννηση είναι αυτή της πνευματικής ψυχής του ανθρώπου που αναδύεται από τον τάφο της σωματικής φύσης. Ο θνητός είναι ένας νεκρός που κοιμάται και αυτό είναι κλειδί για την κατανόηση των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Η μετεμψύχωση και η μετενσάρκωση συμπεριλαμβάνονταν στις διδαχές των Μυστηρίων αυτών αλλά κατά κάποιον ασυνήθιστο τρόπο: Πιστεύετο ότι κατά τα μεσάνυχτα οι αόρατοι κόσμοι πλησίαζαν τη γήινη σφαίρα και ότι οι ψυχές που αποκτούν υλική ύπαρξη εισέρχονται την ώρα αυτή. Για το λόγο αυτό, πολλές από τις Ελευσινιακές τελετουργίες ετελούντο κατά τα μεσάνυχτα.4
Γ’. Επίλογος
Κλείνοντας το Σημείωμα των “Απόψεων στην Αρχαία Ελλάδα” για το θάνατο, θα πρέπει να τονισθεί, ότι, σύμφωνα με την Αρχαία ελληνική θρησκεία, στα Ηλύσια Πεδία βασιλεύουν -μετά θάνατον- οι θνητοί που διακρίθηκαν για τις αρετές τους. Αντίθετα, στα σκοτεινά παλάτια του Άδη οδηγούνται οι νεκροί θνητοί που δεν αξιοποίησαν τα προσόντα και τις δυνατότητες που τους χάρισαν οι θεοί κατά τη διάρκεια του βίου τους. Στο κατώτατο σημείο του Άδη, στα Τάρταρα, καταλήγουν όσοι έχουν διαπράξει σοβαρά εγκλήματα.5
(Στο επόμενο: “Ταφικά έθιμα στην Αρχαία Ελλάδα & Αίγυπτο”)
ΠΗΓΕΣ
1. PRO NEWS: . 22/05/2012.
http://www.pronews.gr/portal/o/42551
2.http://www.ime.gr/chronos/05/gr/culture/4140eleusinia.html
3. ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ: Περί Ελευσινίων Μυστηρίων
4. Δήμητρα Λιάτσα. Ελευσίνια Μυστήρια. 2012. Εις: site «Δίοδος. Η πύλη της γνώσης»
5. Σκουμπουρδή Άρτεμις. 2006. «Αθήνα: Μια πόλη μαγική». Εκδ. Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, Αθήνα.
*γεωπόνος – συγγραφέας,
μέλος της “Λογοτεχνικής Παρέας Χανίων”
