´Πρέπει οι άνθρωποι να αλληλοπροστατευόμαστε και όταν ο ένας ζητάει καταφύγιο στον άλλο, να το βρίσκει. Αυτή την αλληλεγγύη έχει ανάγκη ο κόσμος και η κοινωνία. Αυτό πρέπει να αναζητήσουμε και να επιδιώξουμε κι αυτή είναι η ελπίδα των ανθρώπων. Η καταλαγή και η παρηγοριά μπορούν να έρθουν μόνο αν ξαναβρούμε τη χαμένη ανθρωπιά μας κι αν οι άνθρωποι ξαναβρούν την αυθεντικότητά τους´.
Ο καταξιωμένος σκηνοθέτης και σεναριογράφος Λευτέρης Χαρωνίτης έχει αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος του έργου του φέρνοντας στην επιφάνεια το αυθεντικό πρόσωπο της Κρήτης. Ενα πρόσωπο που σμίλεψαν με την παρουσία και το έργο τους προσωπικότητες όπως ο Γκρέκο, ο Κορνάρος, ο Καζαντζάκης ή ο Βενιζέλος.
Ενα πρόσωπο που απέκτησε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του μέσα από τους συνεχείς αγώνες των Κρητικών για ελευθερία και αξιοπρέπεια.
Οι ´διαδρομές´ μίλησαν με τον σκηνοθέτη από τα Σείσαρχα του Δήμου Ανωγείων, στα οποία επέστρεψε μετά από μια πολύχρονη δημιουργική πορεία μακριά από το νησί, για το χθες και το σήμερα της Κρήτης, την πολιτιστική κληρονομιά που συνεπάγεται υποχρεώσεις, αλλά και την κρίση που έχει ως αντίδοτο την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά.
Αρκετές δουλειές σας έχουν ως πυρήνα την Κρήτη, όπως για παράδειγμα το ντοκιμαντέρ για τις ανασκαφές στο Ιδαίο Αντρο, τα ´Πορτρέτα´ των Καζαντζάκη, Γκρέκο και Ατζαρογιώργη κ.ά.. Ως Κρητικός, η αγάπη σας για το νησί είναι δεδομένη. Τι σας εμπνέει όμως ως δημιουργό;
Η Κρήτη είναι ένας προνομιακός τόπος με την έννοια ότι σου παραδίδει μια σειρά από πνευματικές αποσκευές που τις κουβαλάς σε όλη σου τη ζωή και πιστεύω ότι ό,τι κι αν κάνει κάποιος -ιδιαίτερα αν ασχοληθεί με δημιουργικά πράγματα- έρχεται η στιγμή που οι μνήμες και οι καταβολές αυτές ζητούν μια αποζημίωση. Νιώθουμε δηλαδή την υποχρέωση να επιστρέψουμε πίσω ένα κομμάτι από αυτά που μας έχει δώσει ο τόπος μας. Οι παραδόσεις στην Κρήτη είναι πολύ ισχυρές και διαχρονικά η κρητική μοίρα ήταν μια ιστορία αγώνα και αντίστασης. Αυτά μας χάραξαν στην εφηβεία κι επειδή στο Ηράκλειο που τελείωσα το Γυμνάσιο ευτυχήσαμε να έχουμε ένα – δυο καλούς δασκάλους, όπως τον αείμνηστο Δημήτρη Πλάκα, μυηθήκαμε σε ορισμένες αξίες της Κρήτης. Η δημιουργική αναδρομή, λοιπόν, στο παρελθόν της Κρήτης είναι κάτι που υπάρχει μέσα μας και το αισθανόμαστε σαν χρέος…
Μέσα από τη δουλειά σας αναδεικνύετε τον ιστορικό και πολιτιστικό πλούτο του νησιού. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες βλέπουμε ότι και η Κρήτη δεν ξέφυγε από αυτό που λέμε αλλοτρίωση, νεοπλουτισμός και ξενομανία. Τι σας πληγώνει περισσότερο από αυτή την εξέλιξη;
Αιμορραγείς μέσα σου με αυτά που βλέπεις να συμβαίνουν. Πληγώνεσαι γιατί διαπιστώνεις πράγματα που είναι μακριά από αυτή την παραδομένη κλίμακα αξιών που μας έχει δώσει η ιστορία και ο πολιτισμός της Κρήτης. Οπως οι νεοέλληνες έτσι και οι νεοκρήτες ξεχνούν την παράδοση και τις καταβολές τους. Η ανάπτυξη που συντελέστηκε ήταν μια ανάπτυξη εντελώς υλική και μόνο. Η μίμηση προτύπων ξένων σε αποξενώνει και σε απομακρύνει από τις μεγάλες μας παραδόσεις και σε οδηγεί σε μια πλαστή ζωή στο ´δήθεν´ και το ´τάχα μου´. Και, δυστυχώς, οι περισσότεροι νεοέλληνες που είναι άνθρωποι της εξουσίας και του πλούτου ξεχνούν ότι οι παππούδες και οι πατεράδες τους ήταν ξυπόλυτοι βοσκοί και γεωργοί. Και δεν το λέω αυτό υποτιμητικά. Κάθε άλλο. Το λέω με την έννοια ότι οι παπούδες και οι πατεράδες μας παρότι έζησαν σε εποχές ανέχειας και φτώχειας αγωνίστηκαν και δημιούργησαν μια ισχυρή συνέχεια στην πολιτιστική μας παράδοση την οποία εμείς ξεχάσαμε. Αυτοί, όμως, έκαναν την αντίστασή τους γιατί είχαν κλίμακα και κώδικα αξιών κι αυτό τους έδωσε κλέος και δόξα. Αυτή είναι περιουσία του Ελληνα και δεν το λέω για να βαυκαλιζόμαστε αλλά γιατί αυτό το γεγονός μας βάζει σε υποχρεώσεις, μας γεμίζει ευθύνη.
Ποιες είναι οι συνέπειες από αυτή την «ασυνέχεια»;
Αυτό το σπάσιμο της συνέχειας εκτρέπει τους ανθρώπους σε κατευθύνσεις που είναι τελείως ξένες. Οι άνθρωποι της Κρήτης, που είναι ένας πλούσιος τόπος όπως και όλη η Ελλάδα, θα έπρεπε αυτό τον πλούτο να τον μετουσιώνουν σε πνεύμα και να τον επιστρέφουν αναδεικνύοντας αυτό που πραγματικά είναι η Κρήτη. Αυτό όμως δεν συμβαίνει. Αυτός ο βιασμός του περιβάλλοντος και της φύσης για παράδειγμα, αυτή η έλλειψη πολιτισμού στην καθημερινότητά μας με συνέπεια να είμαστε από τις πιο βρώμικες περιοχές της Ευρώπης, η ανυπαρξία υποδομών… Πρέπει τον τόπο μας να τον αγαπάμε και να τον σεβόμαστε και αυτό δεν το βλέπουμε σήμερα. Δεν θα έπρεπε η Κρήτη να είναι πιο εξωστρεφής, να είναι στο προσκήνιο; Δεν ακούγεται, όμως, για σημαντικά και σπουδαία πράγματα. Γι’ αυτό και χρειάζεται κάτι άλλο να προκύψει και να ταρακουνήσει τους ανθρώπους κι αυτούς που έχουν την οικονομική δύναμη και την κάνουν εξουσία κι αυτούς που υποφέρουν και δυστυχούν…
Υπήρξατε στενός συνεργάτης και φίλος του Θόδωρου Αγγελόπουλου που ήταν από τους ελάχιστους που κατάφεραν να ταξιδέψουν τον ελληνικό κινηματογράφο σε όλο τον κόσμο.
Ωστόσο, αυτή η εσωστρέφεια που λέτε, αποτελεί κανόνα για τη σύγχρονη ελληνική πολιτιστική δημιουργία…
Μα δεν είναι μόνο ο πολιτισμός. Γιατί το ελληνικό ελαιόλαδο που είναι το καλύτερο στη Μεσόγειο δεν έχει κατακυριεύσει την αγορά; Γιατί τα ελληνικά προϊόντα δεν έχουν τη θέση που τους αξίζει στη διεθνή αγορά; Ξέρετε, οι στατιστικές λένε ότι οι Ελληνες δουλεύουν πάρα πολύ αλλά δουλεύουμε ανοργάνωτα και θα έλεγα κατά το κέφι μας. Το κάθε πράγμα για να πετύχει θέλει σκέψη, μελέτη, οργάνωση και προσήλωση στον στόχο. Αυτά τα πράγματα είχε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και αναγνωρίστηκε διεθνώς, αφήνοντάς μας μια σπουδαία παρακαταθήκη. Δούλευε από το πρωί μέχρι το βράδυ, μεθοδικά. Μια μικρή δυνατότητα μπορεί να γίνει τεράστια μέσα από συστηματική και οργανωμένη δουλειά. Γι’ αυτό ο Θόδωρος δεν ήταν μια τυπική περίπτωση στον ελληνικό κινηματογράφο. Οι περισσότεροι Ελληνες κινηματογραφιστές έχουν μια πνευματική οκνηρία, μια τεμπελιά. Εδώ κάνουμε κάτι μικρό και το πρώτο που σκεφτόμαστε είναι πώς θα το προβάλλουμε και θα προβληθούμε. Το σύστημα σήμερα ωθεί τους ανθρώπους προς τα εκεί, δηλαδή με μικρό έργο να βρεθεί κάποιος στον ´αφρό´ ενώ παράλληλα, δεν έχουμε διαχειριστές, που οργανώνουν την κοινωνική ζωή και οι οποίοι να έχουν μεγάλες βλέψεις. Γι’ αυτό ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν πολύ μεγάλος που πήρε μια Ελλάδα τόση και την έκανε όση είναι σήμερα. Γι’ αυτό και ο Βενιζέλος ήταν ο μόνος που κέρδισε από τους διαχειριστές της χώρας και από εκεί και πέρα όλοι οι υπόλοιποι, μα όλοι, ήταν ´χασούρηδες´ και ο ελληνισμός έχει χάσει κάτι από αυτούς.
Νομίζετε ότι λείπουν προσωπικότητες της εμβέλειας του Βενιζέλου και του Αγγελόπουλου στις μέρες μας;
Ολες οι εποχές έχουν σημαντικές προσωπικότητες. Το ζήτημα είναι πόσοι πάνε στράφι κάθε φορά είτε γιατί δεν έχουν καταλάβει οι ίδιοι πώς πρέπει να δράσουν είτε γιατί δεν τους δόθηκε η δυνατότητα. Γι’ αυτό πιστεύω στην προσωπική εσωτερική οργάνωση.
Από την πίστη σε κάτι ξεκινάει η επιτυχία και η ανάδειξη ενός ανθρώπου. Κατά πόσον δηλαδή μέσα σου είσαι συγκροτημένος και ξέρεις το πού πας και γιατί πας. Οσοι από τους ανθρώπους το αντιλαμβάνονται αυτό, πετυχαίνουν. Πιστεύω, όμως, κι ότι υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι στην Ελλάδα, πολύ σπουδαίοι επιστήμονες για παράδειγμα, που δεν τους ξέρει κανείς.
Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να περάσουν σαν βέλος να σπάσουν την αχλή που υπάρχει και να αναδείξουν αυτό που κάνουν. Πολλοί από αυτούς βέβαια δεν θέλουν κιόλας, είναι αφοσιωμένοι στη δουλειά τους, παράγουν σημαντικό έργο, αλλά δεν μπαίνουν στη λογική της δημοσιότητας.
Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το απόσταγμα της κρίσης που ζούμε τα τελευταία 3 χρόνια;
Προσωπικά πιστεύω ότι αυτή η κρίση θα πρέπει να βαθύνει κι άλλο και να βουλιάξει εντελώς αυτό το σύστημα μήπως και η ανθρωπότητα σκεφτεί μια καινούργια αρχή που θα έχει ως κέντρο τον άνθρωπο και όχι τις αγορές και το χρήμα. Ωστόσο, η ιστορία μας λέει ότι μετά από μια μεγάλη κρίση η έξοδος είναι αιματηρή. Αυτό τουλάχιστον έχουμε ως ιστορικό προηγούμενο από τη μεγάλη κρίση του 1929-31 που οδήγησε στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Δυστυχώς σήμερα βιώνουμε μια συνθλιβή της ανθρώπινης προσωπικότητας, εξαφανίζονται οι αξιες της αξιοπρέπειας, του πατριωτισμού, του να μπορείς να χαμογελάς στη ζωή σου, του να έχεις μια ψυχική ισορροπία και να μην πεθαίνεις λόγω της έλλειψης περίθαλψης. Παράλληλα, υπάρχει μια ψυχολογική αστάθεια επειδή δεν ξέρεις πού θα οδηγήσουν όλα αυτά. Κι επειδή πιστεύω ότι αυτές οι κρίσεις είναι δομικές κρίσεις, διεθνούς και όχι τοπικού χαρακτήρα, νομίζω ότι δεν θα έχει καλή έξοδο. Δεν είμαι πολιτικός, ούτε οικονομολόγος αλλά τα λέω αυτά από διαίσθηση και από ιστορική γνώση…
Τι πιστεύετε ότι έχει ανάγκη η κοινωνία σε αυτές τις συνθήκες;
Πιστεύω ότι οι άνθρωποι δεν πρέπει να σκέφτονται ο καθένας τον εαυτό του όπως τις προηγούμενες δεκαετίες. Να προσεγγίσουν ο ένας τον άλλο, να εκμυστηρευτεί ο ένας το πρόβλημά του στον διπλανό του αφού τα προβλήματα είναι πλέον κοινά και να αντιμετωπίζουμε πιο συλλογικά τις συνέπειες της κρίσης έτσι ώστε να μην φτάνουμε στο σημείο να πηδάμε από τα παράθυρα, που έχει αρχίσει να γίνεται επιδημία στην Ελλάδα. Πρέπει οι άνθρωποι να αλληλοπροστατευόμαστε και ο ένας όταν ζητάει καταφύγιο στον άλλο να το βρίσκει. Αυτή την αλληλεγγύη και το άγγιγμα του ενός με τον άλλον έχει ανάγκη ο κόσμος και η κοινωνία. Αυτό πρέπει να αναζητήσουμε και να επιδιώξουμε κι αυτή είναι η ελπίδα των ανθρώπων. Η καταλαγή και η παρηγοριά μπορούν να έρθουν μόνο αν ξαναβρούμε τη χαμένη ανθρωπιά μας κι αν οι άνθρωποι ξαναβρούν την αυθεντικότητά τους.
´Φωτίζοντας´
την Κρήτη
Ο Λευτέρης Χαρωνίτης έχει αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του στην ιστορία, τον πολιτισμό και τους ανθρώπους της Κρήτης.
Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τα δημιουργικά ντοκιμαντέρ ´Ιδαίου Μύθοι´ που καταγράφουν τις πολύχρονες αρχαιολογικές ανασκαφές στο Ιδαίο Aντρο του Γιάννη Σακελλαράκη, οι ´Κρήτες Ολυμπιονίκες´, τα ´Πορτέτα´ των Θεοτοκόπουλου, Φραγκίσκου Λεονταρίτη και Καζαντζάκη, όπως και η κινηματογραφική τριλογία ´Αγώνες Κρητικής Ελευθερίας´.
