Στην εποχή μας, που θεσμοί, αξίες δοκιμάζονται και παραδόσεις τείνουν προς “εξαφάνιση”, πολίτες και φορείς, διασώζουν ο καθένας με τον τρόπο του, την ιστορία, τον πολιτισμό μας αλλά και τέχνες από το παρελθόν που παραμένουν ζωντανές και πλέον είναι γνωστές σε όλο τον κόσμο.
Οπως αυτές του μαχαιροποιού και του κατασκευαστή στιβανιών.
Στα Μαχαιράδικα ο Μιχάλης Παχτίκος συνεχίζει την τέχνη που ξεκίνησε ο παππούς του φτιάχνοντας κρητικά μαχαίρια.
Στα Στιβανάδικα, ο 90χρονος Λευτέρης Πιρπινάκης συνεχίζει να φτιάχνει στιβάνια τα οποία επίσης είναι διάσημα σε όλο τον κόσμο.
Οσο για τους φορείς, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λουσακιών, και ο Σύλλογος Παραδοσιακής και Λαϊκής Τέχνης “Χρυσοπηγή”, μέσα από σειρά δράσεων και εκδηλώσεων προσπαθούν να κρατούν ζωντανή την εθνική μας ταυτότητα, διασώζοντας όσα χάνονται από τον ανεκτίμητο πλούτο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς μεταλαμπαδεύοντάς την παράλληλα και στις νεότερες γενιές.
Μαχαίρι από χέρι
«Είμαι μαχαίρι κρητικό,
όπλο τιμής και ανδρείας,
μα είμαι και ενθύμιο,
παντοτινής φιλίας».
Αυτή είναι μία από τις μαντινάδες που μπορεί κάποιος να δει χαραγμένη πάνω σε κρητικό μαχαίρι. Το κρητικό μαχαίρι δεν αποτελεί μόνο ενθύμιο για τον επισκέπτη αλλά μπορεί να είναι και εργαλείο για την κουζίνα του.
Ο Μιχάλης Παχτίκος στην οδό Σήφακα, στη συνοικία που έγινε γνωστή ως Μαχαιράδικα από τα καταστήματα με τους μαχαιροποιούς και τα κρητικά μαχαίρια που κάποτε δεν ήταν λίγα, είναι από τους ανθρώπους που συνεχίζουν την τέχνη του μαχαιροποιού. Το μαγαζί του το είχε ανοίξει το 1912 ο παππούς του. Στη συνέχεια το ανέλαβε ο πατέρας του και τώρα ο ίδιος. Τρίτη γενιά ο Μιχάλης Παχτίκος, θα πει στις “Διαδρομές”:
«Εγώ ασχολούμαι από 16 χρονών που με άφησε ο πατέρας μου και έβαλα το πρώτο μαχαίρι στη βιτρίνα. Τώρα, είμαι 56. Δηλαδή, εδώ και 40 χρόνια. Εδώ σε αυτή τη γειτονιά που παλιά έσφιζε από ζωή. Θυμάμαι 4 μαχαιροποιεία, δηλαδή, 4 μαγαζιά που έφτιαχναν μαχαίρια».
Ο ίδιος μας λέει ότι «το να φτιάξεις ένα μαχαίρι είναι και δύσκολο και επίπονο. Γιατί έχει να κάνει με πυρωμένο μέταλλο, με σπίθες, με χτυπήματα.
Αλλά είναι το μεράκι. Οταν έχεις μεράκι θεωρείς πως είναι παιδί σου αυτό που δημιουργείς».
Ετσι, με μεράκι ο ίδιος συνεχίζει να φτιάχνει μαχαίρια.
«Το μαχαίρι δεν ειναι ενθύμιο. Και ο επισκέπτης από την υπόλοιπη Ελλάδα θα το πάρει μεν για ενθύμιο αλλά σε συνδυασμό με το να το χρησιμοποιήσει κιόλας στην κουζίνα», επισημαίνει.
Οπως σημειώνει ακόμη ο κ. Παχτίκος, το ξεχωριστό στο κρητικό μαχαίρι είναι η μαντινάδα, το σχήμα της Κρήτης αλλά και το δικό του σχήμα καθώς είναι διχαλωτό.
Οσο για τις μαντινάδες που το περιβάλλουν, ο κ. Παχτίκος ξεχωρίζει την ακόλουθη:
«Ενα μαχαίρι κρητικό
όλου του κόσμου αρέσει
και μπεγιετίζει το κορμί
που το φορεί στη μέση».
Στιβάνια σε όλο τον πλανήτη
Από τα Χανιά τα παραδοσιακά στιβάνια ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο και τα προτιμούν οι απόδημοι Κρήτες που χορεύουν σε συλλόγους παραδοσιακής μουσικής.
Παράλληλα, οι ξένοι επισκέπτες που περνάνε από τα Στιβανάδικα, όπως ονομάστηκε η οδός Σκρύδλωφ, δείχνουν ενδιαφέρον για τα στιβάνια και την κατασκευή τους.
Αυτή τη στιγμή, ο τελευταίος κατασκευαστής στιβανιών στα Στιβανάδικα είναι ο κ. Λευτέρης Πιρπινάκης.
Οπως μας λέει, φτιάχνει στιβάνια εδώ και 80 χρόνια! Μια τέχνη που έμαθε παιδί.
Ο 90χρονος σήμερα κ. Πιρπινάκης μας λέει ότι έχει μείνει μόνο ο ίδιος ενεργός στην τέχνη αυτή, ενώ σημειώνει ότι η οδός ονομάζεται Σκρύδλωφ αλλά έγινε γνωστή ως “Στιβανάδικα” καθώς τα μαγαζιά του δρόμου έφτιαχναν και πωλούσαν στιβάνια.
Ο κ. Πιρπινάκης σημειώνει ότι ακόμα και σήμερα υπάρχει ενδιαφέρον για τα στιβάνια τόσο από τους τουρίστες – επισκέπτες όσο και από νέους της Κρήτης που αγαπούν την παράδοση και χορεύουν παραδοσιακούς χορούς.
Μάλιστα, αρκετοί απόδημοι Κρήτες, νέοι δεύτερης και τρίτης γενιάς, που έχουν δημιουργήσει χορευτικούς ομίλους σε χώρες του εξωτερικού, επισκέπτονται τα Στιβανάδικα και αγοράζουν στιβάνια.
«Κάποτε τα στιβάνια τα φορούσανε στα χωριά. Κι όμως τώρα τα φορά η νεολαία που χορεύει κρητικούς χορούς» μας λέει και μας δείχνει μια φωτογραφία με νεαρούς χορευτές.
Είναι, όπως εξηγεί, παιδιά Κρητών της Αμερικής που φοράνε τα στιβάνια και χορεύουν στους ρυθμούς της παράδοσης.
«Ερχονται κάθε χρόνο στα Χανιά», προσθέτει, αλλά όχι φέτος, λόγω των μέτρων προστασίας από τον νέο κορωνοϊό.
Ο κ. Πιρπινάκης διαπιστώνει ότι δεν υπάρχουν συνεχιστές της τέχνης, ενώ μας λέει πως για να μάθει κάποιος να φτιάχνει στιβάνια, θα χρειαστεί τουλάχιστον τέσσερα χρόνια εκπαίδευσης.
«Δεν μπορεί κάποιος να τη μάθει εύκολα. Πρέπει να είναι μικρός για να μπορέσει να τη μάθει».
Ο ίδιος έχει ζήσει τα παλιά Χανιά και διαπιστώνει ότι έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό η πόλη.
Ωστόσο, κάποια πράγματα από τα παλιά παραμένουν ζωντανά στο σήμερα. Και ένα από αυτά είναι τα στιβάνια και η κατασκευή τους.
Ανάδειξη της μουσικής παράδοσης
Με κύριο στόχο την ανάδειξη και προβολή της μουσικής παράδοσης του τόπου μας, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λουσακιών δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια με μία σειρά εκδηλώσεων θεωρώντας ότι και αυτό το στοιχείο, αναπόσπαστο άλλωστε της γενικότερης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, είναι πολύ σημαντικό και παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λουσακιών ιδρύθηκε το 1985 με την ονομασία Σύλλογος Νέων Λουσακιών και το 1992 μετενομάσθηκε σε Πολιτιστικό Σύλλογο Λουσακιών.
Το 1991 ξεκίνησε μια σημαντική προσπάθεια για την ανάδειξη και προβολή της παράδοσης μας και των Λουσακιών γενικότερα.
Αλλωστε στις Λουσακιές
και στον εγκαταλελειμμένο οικισμό Πετεριανά το 1750 πρωτοχορεύτηκε και πρωτοπαίχτηκε ο Κρητικός Συρτός από το βιολάτορα Στέφανο Τριανταφυλλάκη ή Κιώρο από τον Γαλουβά Λουσακιών.
Ο μεγαλύτερος στόχος του Συλλόγου είναι η δημιουργία του Μουσείου Μουσικών Κρήτης, στο Δημοτικό Σχολείο Λουσακιών.
Ηδη έχει τελειώσει η κύρια μελέτη, η οποία χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης και η προμελέτη από το Δήμο Κισσάμου και τώρα, όπως επεσήμανε μιλώντας στις «Διαδρομές» ο Μανώλης Πατερομιχελάκης, αντιπρόεδρος του Συλλόγου, απομένει να προχωρήσει ο Δήμος Κισσάμου το ρυμοτομικό σχέδιο της περιοχής και τις αδειοδοτήσεις του κτηρίου, ώστε να ξεκινήσουν οι εργασίες για την διαμόρφωσή του σε Μουσείο.
Μεταξύ άλλων μέχρι σήμερα, ο Σύλλογος:
Έχει καταγράψει και διασώσει μεγάλο μέρος της παράδοσης μας μέσα από καταγραφές και συνεντεύξεις με τους παλαιότερους (200 ώρες ηχογραφήσεις, 150 ώρες βίντεο και πάνω από 5.000 φωτογραφίες) και με τη σημαντική βοήθεια του Πανεπιστημίου Αθηνών και ειδικά της καθηγήτριας του τμήματος Μουσικών Σπουδών Αθηνών κ. Ρένας Λουτζάκη.
Έχει προβάλει την παράδοση μέσα από δύο σημαντικά συνέδρια,(1993, 2000) και την έκδοση τριών σημαντικών βιβλίων: Λουσακιές στις ρίζες του Κρητικού Συρτού, Η Μουσική και ο Χορός στη Κρήτη, 100 χρόνια Λουσακιές μέσα από το σχολικό αρχείο 1895-1995
Έχει συμμετάσχει σε σημαντικές εκδηλώσεις σε όλη την Κρήτη, (Ιεράπετρα, Ηράκλειο, Ανώγεια, Αμάρι, Ρέθυμνο, Χανιά), την Ελλάδα (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αριδαία, Μέτσοβο, Σούλι Πατρών) και το εξωτερικό (Κύπρος)
Εχει αναδείξει παλιούς και ξεχασμένους χορούς όπως το Ρόδο και το Σταυρωτό Συρτό
Καθιέρωσε δύο σημαντικές εκδηλώσεις, οι οποίες έχουν γίνει θεσμός, όπως η Βραδιά Κρητικού Συρτού 3 Αυγούστου κάθε χρόνο και η Κρητική βραδιά 5 Αυγούστου κάθε χρόνο στο χώρο που πρωτοπαίχτηκε και πρωτοχορεύτηκε ο Κρητικός Συρτός,στα Πατεριανά Λουσακιών
Δημιούργησε το Λαογραφικό Μουσείο Κισσάμου στις Λουσακιές
Ανέβασε δύο σημαντικές θεατρικές παραστάσεις το 1998
Έχει πραγματοποιήσει εκπαιδευτικά σεμινάρια τις χρονιές 2014-2015-2017 για τους αγρότες της περιοχή μας, όπως καλλιέργειας ελιάς, κλάδεμα ελιάς, κλάδεμα αμπέλου και άλλα.
«Μουσείο Μουσικών Κρήτης»
Το «βλέμμα» του Συλλόγου, σήμερα είναι στραμμένο στη δημιουργία του «Μουσείου Μουσικών Κρήτης».
Όπως τόνισε ο κ. Πατερομιχελάκης, οι στόχοι του έργου μπορούν να επιτευχθούν μέσω της ανάδειξης:
1. της μουσικής παράδοσης του τόπου και της ευρύτερης περιοχής μέσα από τις προσωπικές ιστορίες ξεχωριστών μουσικών, είτε βρίσκονται ακόμα εν ζωή είτε όχι
2. της σημασίας της μουσικής παράδοσης και του μηχανισμού μέσω του οποίου αυτή συντηρείται και αναπαράγεται διαχρονικά
3. της σημασίας του χορού και των παραδοσιακών χορευτικών πρακτικών
4. των θεμάτων που άπτονται γενικότερα του μουσικού πολιτισμού της Κρήτης, της Ελλάδας, αλλά και της παγκόσμιας κοινότητας
5. της ευκαιρίας στους επισκέπτες, αλλά και στα μέλη της τοπικής κοινωνίας, να αναζητήσουν τη θέση τους στις «ιστορίες» της έκθεσης και να συνεισφέρουν στη αφήγησή τους, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την συλλογική ταυτότητα
Παραδοσιακή και λαϊκή τέχνη
Ο Σύλλογος Παραδοσιακής και Λαϊκής Τέχνης “Χρυσοπηγή” ιδρύθηκε το 2007 από μια παρέα γυναικών με πολύ μεράκι και αγάπη για την παράδοση του τόπου, επισημαίνει η πρόεδρός του Στέλλα Γκοζάνη Χαριτάκη.
Από μικρή ηλικία μπολιάστηκαν και γαλουχήθηκαν από τις γιαγιάδες τους να αγαπούν τα ήθη και τα έθιμα, τις παραδόσεις και ό,τι εκείνες δημιουργούσαν με το μεράκι τους και τα επιδέξια χέρια τους.
Το όνειρό τους ήταν να προωθήσουν και να προβάλλουν όλον αυτόν τον λαϊκό πολιτισμό να περνά από μάνα σε κόρη και να δημιουργεί την ταυτότητα του κάθε λαού, κάθε τόπου.
Από το 2007 μέχρι σήμερα, εργάτριες της κρητικής παράδοσης συνερίζουν μέσα από τις δυσκολίες να προσπαθούν να προσφέρουν στην τοπική κοινωνία βάζοντας ένα λιθαράκι στην διατήρηση της λαϊκής παράδοσης.
Με τις χρυσοχέρες του Συλλόγου, την
Μαμά Μαρία, την κα. Καλλιρόη, την κα. Σοφία, την κα. Χαρούλα, την κα. Γεωργία, την κα. Στέλλα και όλα τα άξια μέλη του Συλλόγου μας, πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά, επιμορφωτικά σεμινάρια οικοτεχνίας, όπως εκμάθηση κοπανελιού, ασπροκεντήματος, ξεχασμένων παραδοσιακών βελονιών, πλεξίματος με βελόνες και βελόνα, δεσιών, μινωικής βελονιάς, σαϊτάκι. Ακόμη, παρασκευή λικέρ από άνθη αρωματικά και βότανα της κρητικής γης, παρασκευή ανθόνερου, μουσταλευριάς, ψωμιού, σαπουνιού, τσικουδιάς κ.α.
Ο Σύλλογος συνεργάζεται με την εκπαιδευτική κοινότητα και κοινωνεί τις γνώσεις του στους μαθητές.
Διοργανώνονται επίσης, εκθέσεις με δημιουργίες των μελών μας, απόσταγμα των εκπαιδευτικών σεμιναρίων και μπαζάρ αγάπης.
Πιστεύουμε και στηρίζουμε τον πολιτισμό της δημιουργίας, της προσφοράς του εθελοντισμού, της παράδοσης, της αγάπης του σεβασμού και της ανθρωπιάς, κατέληξε
η κα. Γκοζάνη – Χαριτάκη.
