Eνα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο για το μέλλον του κόσμου που ζούμε σήμερα εξεδόθη πρόσφατα με συγγραφέα τον Ομότιμο καθηγητή κοινωνιολογίας του London School of Economics της Μεγάλης Βρετανίας, Νίκο Μουζέλη, ένα από τους σημαντικότερους εν ζωή Έλληνες κοινωνιολόγους.
O συγγραφέας στο πόνημα του αυτό αναλύει κριτικά διάφορες θεωρίες που αφορούν κρίσιμα θέματα της εποχής μας σε ένα κόσμο που γίνεται όλο και πιο απρόβλεπτος και πολυμορφικός. Είναι προφανές ότι σήμερα λόγω των επικείμενων Ευρωεκλογών και των σημαντικών διακυβευμάτων τους η ανάλυση και οι απόψεις του συγγραφέα όπως παρουσιάζονται στο βιβλίο αυτό βοηθούν τον αναγνώστη να σχηματίσει μία καλύτερη γνώμη για τη πορεία της Ευρώπης και ολόκληρου του κόσμου μας. Το θέμα της κατάρρευσης ή μη του καπιταλισμού προβληματίζει το συγγραφέα ο οποίος παραθέτει τις απόψεις διαφόρων στοχαστών για το θέμα αυτό. Σχολιάζοντας κριτικά τις θεωρίες τους διατυπώνει την άποψη ότι αν και δεν θα επιβιώσει για πάντα ο καπιταλισμός βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για τη κατάρρευση του. Η διάρθρωση/δομή του παγκοσμιοποιημένου φιλελεύθερου συστήματος απασχολεί τον συγγραφέα ο οποίος θεωρεί ότι η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης άρχισε το 16ο αιώνα ενώ κατά τη περίοδο 1860-1914 έλαβε χώρα μία παγκοσμιοποίηση ανάλογη της σημερινής με την ηγεμονία της Μεγάλης Βρετανίας. Αυτή διακόπηκε με το πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ενώ το άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών και η διεθνής κινητικότητα του κεφαλαίου ξανάρχισαν στα τέλη του 20ου αιώνα. Ο Ν. Μουζέλης θεωρεί ότι το σημερινό παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα περιλαμβάνει τρία επί μέρους υποσυστήματα τα οποία είναι :
1. Το νεοφιλελεύθερο υποσύστημα
Αυτό λειτουργεί στις ΗΠΑ αλλά και σε άλλες χώρες και δίδει έμφαση στην αγορά πιστεύοντας ότι όσο πιο ελεύθερα λειτουργούν οι αγορές τόσο περισσότερος πλούτος παράγεται. Ο κρατικός έλεγχος στο νεοφιλελεύθερο υποσύστημα είναι περιορισμένος όπως και οι κοινωνικές παροχές του κράτους προς στους πολίτες.
2. Το αυταρχικό καπιταλιστικό υποσύστημα
Το σύστημα αυτό λειτουργεί στη Ν.Α Ασία με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Κίνα όπου το παλαιό Μαοϊκού τύπου σύστημα κρατικού σχεδιασμού/ελέγχου της οικονομίας τροποποιήθηκε με την ένταξη της χώρας στις διεθνείς αγορές υπό την εποπτεία όμως του κομμουνιστικού κόμματος. Το σύστημα αυτό δεν επιτρέπει τις πολιτικές ελευθερίες στους πολίτες όπως είναι γνωστές στη δύση αλλά σαν επίτευγμα του θεωρείται η απομάκρυνση δεκάδων εκατομμυρίων Κινέζων από την ακραία φτώχεια και η ταχεία άνοδος του βιοτικού τους επιπέδου σε σύντομο χρονικό διάστημα.
3. Το σοσιαλοδημοκρατικό υποσύστημα
Το σύστημα αυτό λειτουργεί κυρίως στη Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη και παρά τις αλλαγές που έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες χαρακτηρίζεται από αυξημένες παροχές του κράτους προς τους πολίτες του. Το καπιταλιστικό υποσύστημα όπως λειτουργεί στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται από ένα καλύτερο κοινωνικό κράτος σε σχέση με το νεοφιλελέυθερο υποσύστημα των ΗΠΑ. Δεν έχει επίσης το δημοκρατικό έλλειμμα του αυταρχικού καπιταλιστικού συστήματος της Κίνας.
Η σύγκλιση η/και η απόκλιση των προαναφερθέντων υποσυστημάτων απασχολεί το συγγραφέα ο οποίος ισχυρίζεται ότι η Αμερικανική ηγεμονία σταδιακά αποδυναμώνεται ενώ οι πιθανότητες μιας μελλοντικής Κινεζικής ηγεμονίας αυξάνονται. Ο Ν. Μουζέλης εκτιμά ότι είναι πιθανόν στο μέλλον να μην υπάρξει ένας παγκόσμιος ηγεμόνας μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας αλλά μία ηγεμονική συγκυριαρχία των δύο χωρών. Δεν αποκλείει όμως και την ένταση των ανταγωνισμών και των συγκρούσεων αντί της συνεργασίας για την επίλυση των κοινών πλανητικής διάστασης προβλημάτων.
Ποιό όμως θα είναι το μέλλον της Ευρωζώνης διερωτάται ο συγγραφέας ;
Ο Ν. Μουζέλης εκτιμά ότι εφόσον η Ευρωζώνη μετεξελιχθεί σε μία ισχυρή ομοσπονδία η παγκόσμια καπιταλιστική αρένα θα αποκτήσει, μετά τις ΗΠΑ και τη Κίνα, ένα τρίτο πυλώνα. Αυτό είναι πιθανό να συμβεί αν και η Ευρωζώνη έχει σήμερα βασικές αδυναμίες αλλά και σοβαρά προβλήματα να αντιμετωπίσει, όπως μεταξύ άλλων το BREXIT και η λαϊκίστικη Ιταλική κυβέρνηση, ενώ μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία δεν ενθουσιάζονται και πολύ από τη δημιουργία ενός νέου ισχυρού παγκόσμιου παίκτη. Καταλήγοντας θεωρεί σαν πιο πιθανό σενάριο για την Ευρωζώνη την ενοποίηση της με τη συνέχιση της Γερμανικής κυριαρχίας ενώ σαν λιγότερο πιθανά σενάρια θεωρεί είτε τη κατάρρευση της ΟΝΕ ή τη περαιτέρω ενδυνάμωση με την ολοκληρωμένη πολιτική και οικονομική ενοποίηση της.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας αναφέρεται στο μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη. Θεωρώντας ότι η χρυσή περίοδος της ήταν τη τριακονταετία μετά τη λήξη του 2ου παγκοσμίου πολέμου κατά τη περίοδο 1945-1975 εκτιμά ότι σήμερα βρίσκεται σε καθοδική πορεία με τη παράλληλη άνοδο των λαϊκίστικών κινημάτων λόγω της εκτίναξης των οικονομικών ανισοτήτων και της αύξησης των μεταναστευτικών ροών. Καταλήγοντας αναφέρει ότι η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία θα μπορούσε να εξανθρωπίσει τον σημερινό “καπιταλισμό-καζίνο” σε μετα-εθνικό όμως αντί για Εθνικό επίπεδο και με διαφορετικές πολιτικές και προτεραιότητες σε σχέση με τη χρυσή τριακονταετία της περιόδου 1945-1975. Έτσι οι βασικές επιλογές που καλείται ο Ευρωπαίος πολίτης να διαλέξει σήμερα είναι μεταξύ νέο-φιλελεύθερου ή νέο-σοσιαλδημοκρατικού καπιταλισμού.
Πως θα πρέπει όμως να αντιμετωπίσει η Ευρωζώνη τα θέματα της ανεργίας και του κοινωνικού κράτους ;
Το πρόβλημα της ανεργίας στις χώρες του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού έχει ενταθεί σήμερα καθώς παρατηρείται ένας τύπος οικονομικής ανάπτυξης χωρίς τη δημιουργία επαρκών νέων θέσεων εργασίας (Jobless growth). Στο σημείο αυτό ο συγγραφέας αναφέρει τη διαφορά του νεοφιλελεύθερου μοντέλου που προωθεί την ευέλικτη απασχόληση χωρίς ασφάλεια και του Σκανδιναβικού μοντέλου το οποίο προωθεί την ευέλικτη εργασία με κοινωνική προστασία και ασφάλεια των εργαζομένων. Για την αντιμετώπιση της ανεργίας που αποτελεί ενδογενές χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού συστήματος ο Ν. Μουζέλης προτείνει μία νέα σοσιαλδημοκρατική στρατηγική την οποία ονομάζει τριπολικό σύστημα όπου οι εργαζόμενοι θα βρίσκονται σε ένα εκ των τριών πόλων/χώρων σε μία σύγχρονη κοινωνία οι οποίοι θα είναι
Α) Ο πόλος της αγοράς εργασίας,
Β) Ο πόλος της μετεκπαίδευσης των εργαζομένων, και
Γ) Ο (τρίτος) πόλος της παροχής αμειβόμενων υπηρεσιών στις τοπικές κοινότητες.
Ποιό είναι όμως το μέλλον των κοινωνικών παροχών στις σημερινές κοινωνίες των ανεπτυγμένων χωρών ;
Ο συγγραφέας διαπιστώνει την σημερινή αδυναμία του κράτους πρόνοιας να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ζήτηση κοινωνικών παροχών από τους πολίτες. Για την αντιμετώπιση αυτού του αδιεξόδου ο Ν. Μουζέλης προτείνει μία διαφορετική λύση από τις προτεινόμενες/εφαρμοζόμενες σήμερα. Η πρώτη εκ των παραδοσιακών λύσεων προτείνει/υιοθετεί το σύστημα των καθολικών παροχών προς τους πολίτες το οποίο προϋποθέτει την αυξημένη φορολογία και υποστηρίζεται από τη παραδοσιακή αριστερά. Η δεύτερη θεωρεί ότι το κράτος πρόνοιας έχει μεγεθυνθεί υπερβολικά και αποτελεί τροχοπέδη για τη περαιτέρω ανάπτυξη. Επομένως θα πρέπει να συρρικνωθεί με ταυτόχρονη μείωση της φορολογίας, λύση που υποστηρίζεται από τους νεοφιλελεύθερους. Η τρίτη λύση που προτείνει ο συγγραφέας σχετίζεται με την επιλεκτική παροχή κοινωνικών παροχών μόνο στα μη εύπορα κοινωνικά στρώματα. Δηλαδή τίποτα δωρεάν στα εύπορα στρώματα, μερική βοήθεια στη μεσαία τάξη και πλήρεις παροχές στους φτωχούς και ευάλωτους πολίτες.
Το βιβλίο αυτό του διακεκριμένου Έλληνα κοινωνιολόγου παρουσιάζει και αναλύει εύστοχα και διεξοδικά τα σύγχρονα προβλήματα που απασχολούν σήμερα την Ευρωζώνη αλλά και το πλανήτη γενικότερα και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ασχέτως εάν κάποιος συμφωνεί ή όχι με τις απόψεις του.
