Ερνέστος Τσίλλερ και Ιωάννης Κονδυλάκης

1 από 3

Την 1η Απριλίου 1898, οι εφημερίδες Αθηνών “Εφημερίς” 1 και “Το Άστυ” 2, εδημοσίευσαν υπό τον τίτλο «Η Σιναία Ακαδημία Επιστημών εν Αθήναις. Τινά της γνωστής και αγνώστου ιστορίας αυτής. Τι είναι και τι έπρεπε να είναι;» και με χρονολογία «Αθήναι, τη 30 Μαρτίου 1898» , εκτενές άρθρο του Γερμανού αρχιτέκτονος Ερνέστου Τσίλλερ, ο οποίος είχε εγκατασταθεί εις την Αθήνα από το έτος 1861 και είχε επιστατήσει, κατ’ εντολή του βαρώνου Σίμωνος Σίνα, εις την ανέγερσιν της Σιναίας Ακαδημίας επί τη βάση σχεδίου του Δανού συναδέλφου του Θεόφιλου Χάνσεν. Εις το άρθρο του αυτό ο Ερνέστος Τσίλλερ, ως αντιπρόσωπος και πληρεξούσιος των κληρονόμων Σίνα, αναφέρεται εις την ιστορία της ανεγέρσεως της Σιναίας Ακαδημίας, της οποίας, παρά τα κατά καιρούς εμφανισθέντα εμπόδια, η αποπεράτωση ολοκληρώθηκε το έτος 1884, ήτοι είκοσι και πέντε έτη αφ’ ότου, παρουσία του Θεόφιλου Χάνσεν, του εκπονήσαντος, το σχέδιο αυτής, είχε τελεσθεί ο αγιασμός και είχε τεθεί ο θεμέλιος λίθος (2 Αυγούστου 1859) 3. Ο Ερνέστος Τσίλλερ κατά τον Ιανουάριο του 1886, ζήτησε από τον τότε πρωθυπουργό Θεόδωρο Δηλιγιάννη να παραλάβει την Σιναία Ακαδημία μετά του κληροδοτήματος αυτής ανερχόμενου εις ποσό υπερβαίνον τα 400.000 φράγκα προς κάλυψη των εξόδων λειτουργίας αυτής. Επειδή όμως ο πρωθυπουργός εθεώρησε πολύ μικρό το κληροδότημα και επειδή ήθελε να επισκεφθεί το κτήριο μετά το υπουργικό Συμβούλιο, ανέβαλε την παραλαβή αυτού.

Και ναι μεν έγινε μετ’ ολίγον η επίσκεψη του υπουργικού Συμβουλίου, όμως λόγω «των πολιτικών πραγμάτων περιελθόντων εις δυσάρεστον σημείον η παράδοσης της Ακαδημίας δεν εγένετο». Λίγους μήνες αργότερα, κατά Ιούνιο του 1886, ο Ερνέστος Τσίλλερ παρουσιάστηκε και εις τον τότε πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη και του ζήτησε να παραλάβει τη Σιναία Ακαδημία, αλλά ούτος, χωρίς να ρωτήσει περί του κληροδοτήματος αυτής, δεν την παρέλαβε. Την παρέλαβε όμως κατά την 20η Μαρτίου 1887, κατόπιν παρεμβάσεως του ιατρού Α. Αναγνωστάκη, υπό τον όρο να εγκαταστήσει εις αυτήν το σωματείο της Ελληνικής Ακαδημίας Επιστημών κι άνευ του κληροδοτήματος, το οποίο δεν υπήρχε πλέον. Έντεκα έτη μετά την παράδοση του κτηρίου, ο αντιπρόσωπος και πληρεξούσιος των κληρονόμων Σίνα Ερνέστος Τσίλλερ, ρωτά γιατί δεν εκπληρώνεται ο σκοπός για τον οποίο προορίζετο το πολυτελές κτήριο. Εν συνεχεία υποδεικνύει 51 ονόματα Ακαδημαϊκών της απολύτου επιλογής του, όπως αυτά αποτελέσουν την Ακαδημία των Επιστημών εν Αθήναις. Ο Ερνέστος Τσίλλερ, λοιπόν, λήγοντος του Μαρτίου του 1898, λίγους μόνο μήνες μετά τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο και ενώ τα τουρκικά στρατεύματα κατείχον εισέτι την οικτρώς, δεινοπαθούσα Θεσσαλία με την βεβήλωση των ανεσκαμμένων τάφων και την καταστροφή των οικιών της, ανακίνησε το ζήτημα της συστάσεως της Ακαδημίας, ζήτημα το οποίο θα ανακινηθεί πολλάκις έκτοτε έως το 1926, έτος της συστάσεως αυτής, και έδωσε ύλη εις συζήτηση. Έτσι ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο οποίος προφανώς πίστευε ότι η στιγμή ήταν ακατάλληλη για τη σύσταση της Ακαδημίας και το ζήτημα άκρως σοβαρό, για να μη κωμικοποιηθεί η έννοια του Ακαδημαϊκού, είχε το θάρρος να ορθώσει το ανάστημά του και να ασκήσει με προκάλυμμα το χιούμορ, κριτική εις το εκτενές άρθρο του Έρνεστ Τσίλλερ. Έτσι έγραψε το παρακάτω αρθρίδιον, αθησαύριστο μέχρι σήμερα, το οποίο η εφημερίς “Καιροί” προανήγγειλε στις 4 Απριλίου 1898 και την επομένη εδημοσίευσε. Ιδού η παραγγελία 4: «Η Ακαδημία και οι ακαδημαϊκοί της Ελλάδος ήρχισαν ν’ απασχολούν μίαν τάξιν ανθρώπων. Του ζητήματος την σημασίαν δεν αμφισβητεί βεβαίως, κανείς και αύριον ο κ. Ιωάν. Κονδυλάκης με το άρθρον του “Η Ακαδημία”, όπερ θα δημοσιεύσωσιν οι “Καιροί” θέτει τα πράγματα εις την θέσιν των. Μικρόν μεν το άρθρον του συναδέλφου αλλά μεγάλη η σημασία του δια τους Έλληνας ακαδημαϊκούς τους μέλλοντος». Και το αθησαύριστον αρθρίδιον του Ιωάννου Κονδυλάκη 5:

Η ΑΚΑΔΗΜΙΑ

Ο κ. Τσίλλερ έκτισε την Ακαδημίαν, βλέπων δε ότι, μετά πάροδον τόσων ετών, ουδείς εκινείτο δια να διορίση ακαδημαϊκούς, συνεπλήρωσε το έργον του και ως προς τούτο, εκλέξας τους ακαδημαϊκούς. Μη υποθέση κανείς, ότι θέλω να επικρίνω την εκλογήν του και τα προσόντα των εκλεχθέντων. Μου έκαμε μόνον εντύπωσιν, ότι ο κ. Τσίλλερ παρέλειψε τον κ. Ψυχάρην ή Γιαννίρην, τον μέγαν υλοτόμον της ελληνικής γλώσσης. Ο φιλελληνισμός του κ. Τσίλλερ έπρεπε να φέρη πρώτον – πρώτον εις την μύτην της πέννας του τον κ. Ψυχάρην, διότι η Ελλάς θα δοξασθή μόνον την ημέραν καθ’ ην ο φιλόκαλος ούτος πατριώτης μας πείση όλους να γράφωμεν την απόλαυσιν α π ό λ α ψ ι και το Πάσχα Π ά σ κ α. Ι. Κονδυλάκης Σημειωτέον ότι ο συντάκτης της εφημερίδος “Το Άστυ” Νικόλαος Επισκοπόπουλος, είχε δημοσιεύσει, προηγουμένως (1 Απριλίου 1898) και αφού είχε λάβει γνώση του αποστέλοντος προς δημοσίευση και εις την εφημερίδα αυτή άρθρο του Ερνέστου Τσίλλερ, χρονογράφημα υπό τον τίτλο «Η χηρεύουσα» 6. Εις το χρονογράφημά του αυτό, ο συντάκτης του “Άστεως”, χωρίς να αναφέρεται στον Ερνέστο Τσίλλερ, αποδοκιμάζει την σύσταση της Ακαδημίας, την θεωρεί παράκαιρον και επισημαίνει μεταξύ άλλων: «Αλλ’ ας εξακολουθήση προ πάντων να μένη χηρεύουσα η Ακαδημία, αφού εξωτερικώς είναι τόσον αξιοπρεπής και δεν υπάρχει λόγος να καταστή εσωτερικώς κωμική».

Και τελειώνει: «Εις την εποχήν, κατά την οποίαν ο Ρισελιέ εσκέφθη να κάμη την Ακαδημίαν… η Γαλλία ευρίσκετο εις την ακμήν της, εις περίοδον ευημερίας, εις την προτεραίαν της μεγαλυτέρας της λάμψεως. Όταν φθάσωμεν και ημείς εις την προτεραίαν αυτήν, τότε θα της δώσωμεν συζύγους είκοσι, τεσσαράκοντα ή περισσοτέρους της Ακαδημίας μας και θα της ανοίξωμεν μεγάλας τα θύρας και θα εκτοπίσωμεν το μουσείον, το έχον μόνον ολίγα αποτυπώματα της δόξης τους παρελθόντος, όπως τοποθετήσωμεν ζώντα παραδείγματα της δόξης του παρόντος μας. Έως τότε όμως ας μείνει χηρεύουσα χάριν των ολίγων λειψάνων της σοβαρότητος, τα οποία ακόμη διασώζομεν. Άλλως ας μείνη χηρεύουσα, τουλάχιστον χάριν του Πλάτωνος». Επίσης βραδύτερον και πριν ακόμη συμπληρωθούν δύο έτη, στις 26 Ιανουαρίου 1900, ο Εμμανουήλ Ροΐδης εκφράζων την γνώμη του, περί ιδρύσεως Ακαδημίας ή όχι, τόνιζε 7 μεταξύ άλλων: «- Σήμερον έχομεν το περιέχον, αλλά δεν έχομεν το περιεχόμενον. Έχομεν Ακαδημίαν, αλλά δεν έχομεν ακαδημαϊκούς. Πρό τινος καιρού ακόμη, όταν έζη ο Οικονόμου και ο Ασώπιος και ο Μανούσης και ο Ραγκαβής και άλλοι της περιωπής των, ημπορούσαμεν να έχομεν εκπροσώπους ακαδημαϊκούς. Αλλά σήμερον δεν υπάρχουν ή εκείνου που υπάρχουν είναι ερείπια…». *ομ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Εφημ. “Εφημερίς”, έτος ΚΕ’, αρ. 90. Αθήναι Τετάρτη 1 Απριλίου 1898, σελ. 1. 2. Εφημ. “Το Άστυ”, έτος ΙΓ’, περ. Β’, αριθ.2649. Εν Αθήναις Τετάρτη 1 Απριλίου 1898, σελ. 3-4. 3. … Λέων [Τιμολέων Φιλήμων], Παραφυλλίς του Αίωνος. Η Ακαδημία, εφημ. “Αιών”, έτος ΚΑ’, αριθ. 1766. Εν Αθήναις Δευτέρα 3 Αυγούστου 1859, σελ. 1-4. 4. Εφημ. “Καιροί”, έτος Θ’, αριθ. 3347. Εν Αθήναις Σάββατον 4 Απριλίου 1898, σελ. 3: Ειδήσεις …Η Ακαδημία και οι ακαδημαϊκοί… 5. Εφημ. “Καιροί”, έτος Θ’, αριθ. 3348. Εν Αθήναις Κυριακή 5 Απριλίου 1898, σελ. 1. 6. Ν. Επ. [Νικόλαος Επισκοπόπουλος], Η χηρεύουσα, εφημ. “Το Άστυ”, έτος ΙΓ’, περ. Β’, αριθ. 2649. Εν Αθήναις 1 Απριλίου 1898, σελ. 2-3. 7. [Ανωνύμως] Η ίδρυσις της Ακαδημίας. Να γίνει ή όχι. Γνώμαι λογίων… ο κ. Ροΐδης, εφημ. “Το Άστυ”, έτος ΙΕ’, περ. Β’. Εν Αθήναις Τετάρτη 26 Ιανουαρίου 1900, σελ. 3. Β. Φ. Τ.