Κύριε διευθυντά,
τον Μάιο του 1913 υπογράφηκε η συνθήκη του Λονδίνου με την οποία τερματίστηκε ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος. Με τα άρθρα 2 και 3 της συνθήκης αυτής η Τουρκία παραχωρούσε στους ηγεμόνες της Βαλκανικής Χερσονήσου σχεδόν όλα τα ευρωπαϊκά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εκτός από την Αλβανία, τη φροντίδα της οποίας ανελάμβαναν συνολικά οι έξι μεγάλες δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Ιταλία). Με το άρθρο 5 της ίδιας συνθήκης την ευθύνη για τον καθορισμό των νησιών του ανατολικού Αιγαίου είχαν οι έξι δυνάμεις.
Το τραγικό δίλημμα είχε πια τεθεί λίγο αργότερα, τον Ιούλιο, οι Μεγάλες Δυνάμεις έθεταν “υπό την εγγύησή τους” την Αλβανία, η οποία γινόταν ηγεμονία κληρονομική, κυρίαρχη και ουδέτερη.
Ενώ τον Δεκέμβριο του 1913 με το επαίσχυντο “πρωτόκολλο της Φλωρεντίας” η Βόρειο Ηπειρος επιδικαζόταν στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος.
Είναι φανερό ότι η Βόρειος Ηπειρος θυσιάστηκε για να αποζημιωθεί η γειτονική χώρα και να γίνει βιώσιμο κράτος.
Οι Βορειοηπειρώτες αντέδρασαν στην αφύσικη αυτή τροπή.
Στις 31 Ιανουαρίου 1914 επιδόθηκε στην ελληνική κυβέρνηση διακοίνωση των Μεγάλων Δυνάμεων, την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από τη Βόρειο Ηπειρο σε αντίθετη περίπτωση τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου δεν θα δινόταν στην Ελλάδα.
Η Αθήνα υποχώρησε στις Μεγάλες Δυνάμεις, ο ελληνικός στρατός υποχωρούσε από τη Βόρειο Ηπειρο, τότε άρχισε η εξέγερση των Βορειοηπειρωτών.
Πρώτη ξεσηκώθηκε η Χειμάρα (9 Φεβρουαρίου 1914) με τον Σπύρο Μήλιο, ο οποίος κήρυξε την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου μετά τον σχηματισμό της προσωρινής κυβέρνησης.
Τα γεγονότα εξελίχθηκαν ραγδαία, στις 16 Φεβρουαρίου κηρύχτηκε η αυτονομία στους Αγίους Σαράντα και Δέλβινο και όλα έδειχναν ότι η εξέγερση θα γενικευόταν σε ολόκληρη τη Βόρειο Ηπειρο.
Στις 17 Φεβρουαρίου 1914 ανακηρύχθηκε στο Αργυρόκαστρο η αυτονομία της Βορείου Ηπείρου και υψώθηκε η σημαία με τον σταυρό και τον δικέφαλο αετό.
Μετά τα μέλη της Διεθνούς Επιτροπής ζήτησαν συνάντηση με εκπρόσωπο της αλβανικής κυβέρνησης και ο Γεώργιος Ζωγράφος και Αλέξης Καραπάνος, εκπρόσωποι της Αυτόνομης Ηπείρου, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα στις 17 Μαΐου, όπου υπέγραψαν πρωτόκολλο, με το οποίο δικαιωνόταν ο αγώνας των Βορειοηπειρωτών.
Το πρωτόκολλο της Κέρκυρας εξασφάλιζε την ελευθερία και κατοχυρωνόταν η χρήση και η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας που απαγορευόταν.
Στις 24 Οκτωβρίου 1914 παραδόθηκε όλη η περιοχή στα ελληνικά στρατεύματα. Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1916 η Ιταλία, έχοντας τη συγκατάθεση των Δυνάμεων της Συνεννόησης, κατέλαβε το Αργυρόκαστρο, έναν μήνα αργότερα οι Γάλλοι την Κορυτσά. Το 1917 οι Ιταλοί επέβαλαν κατοχικό καθεστώς και στα Γιάννενα, από όπου τελικά αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. Η Βόρειος Ηπειρος έχει χαθεί.
Μια προσπάθεια να δοθεί τέλος στην τραγωδία των Βορειοηπειρωτών έγινε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1919. Τότε ήρθε σε συμφωνία με τον υπουργό Εξωτερικών της Ιταλίας Tommaso Tittoni οι επαρχίες Αργυρόκαστρου και Κορυτσάς να ενωθούν με την Ελλάδα, αλλά η Ιταλία αθέτησε τις συμφωνίες. Το 1921 η Βόρειος Ηπειρος επιδικάστηκε πάλι στην Αλβανία. Η σημαία της Βορείου Ηπείρου υψώθηκε για άλλη μια φορά στην Κορυτσά και Αργυρόκαστρο στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, αλλά δυστυχώς οι τότε μεγάλες δυνάμεις αντέδρασαν και απέτρεψαν την ενσωμάτωση της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα.
Το βορειοηπειρωτικό ζήτημα εξακολουθεί να παραμένει ανοικτό ηθικά και νομικά.
Ολες οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν δείξει μεγάλη αδιαφορία για το θέμα της Βορείου Ηπείρου. Μετά από τον Ελευθέριο Βενιζέλο ο μόνος πρωθυπουργός που προσπάθησε για την ενσωμάτωση της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα ήταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο οποίος είχε πολεμήσει για την απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου το 1940.
Ηταν ο μόνος πρωθυπουργός από το 1990 και μέχρι σήμερα που αγκάλιασε τους Βορειοηπειρώτες στην Ελλάδα και τους έδωσε όλα τα δικαιώματα σαν Ελληνες πολίτες.
Η αδιαφορία των ελληνικών κυβερνήσεων κρύβει οδυνηρές εκπλήξεις για τον μαρτυρικό βορειοηπειρώτικο ελληνισμό.
Σπύρος Μπόκολος,
πρόεδρος της Ενωσης
Βορειοηπειρωτών Δ. Κρήτης
