Έλια Κουμή
Στις εργασίες του 5ου Διεθνούς Συνεδρίου Τυπογραφίας και Οπτικής Επικοινωνίας ICTVC που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, στη Λευκωσία της Κύπρου, συμμετείχε το Μουσείο Τυπογραφίας των “Χανιώτικων νέων”.
Όπως εξηγεί ο Δρ Κλήμης Μαστορίδης, εμπνευστής του ICTVC, «το συνέδριο ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2002 στη Θεσσαλονίκη αλλά έχει τις ρίζες του στην πρώτη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα, το 1992, με θέμα την ιστορία, τη θεωρία και την πρακτική της τυπογραφίας. Από τότε, άνθρωποι από διαφορετικούς χώρους και χώρες, με κοινό χαρακτηριστικό το πάθος για την έρευνα στη διαδικασία μετατροπής της προφορικής γλώσσας σε γραφική μορφή, συναντώνται για να συμμετάσχουν στο συνέδριο».
Μέσα από δεκάδες ομιλίες Ελλήνων και ξένων ακαδημαϊκών, ερευνητών, θεωρητικών και επαγγελματιών από 18 χώρες, αναπτύχθηκε το θέμα του φετινού συνεδρίου “Ενάντια στη λήθη” και ο ρόλος που καλούνται να διαδραματίσουν τόσο η τυπογραφία όσο και τα σύγχρονα μέσα οπτικής επικοινωνίας στον νέο τρόπο σκέψης που επιβάλλουν τα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά ζητήματα που μας αφορούν όλους. Ενώ όμως κοιτάμε μπροστά, δεν πρέπει να λησμονούμε τα μαθήματα του παρελθόντος. Ποιος υπήρξε ως τώρα ο ρόλος της οπτικής γλώσσας ενάντια στη λησμοσύνη και τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον;
«Η ύπαρξη ενός Μουσείου Τυπογραφίας στην Κρήτη, στην καρδιά της Μεσογείου, με τα σπάνια μηχανήματα εκτύπωσης, την αναλυτική παρουσίαση διαφόρων τεχνικών αλλά και τη σπουδαία βιβλιοθήκη σπάνιων εκδόσεων από τον 16ο αιώνα, μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της μνήμης, στη δημιουργία ενός πόλου έλξης για κάθε επισκέπτη που θέλει να γνωρίσει την τέχνη αυτή, αλλά και στη δημιουργία ενός διαύλου επικοινωνίας μεταξύ ερευνητών και μελετητών». Τα παραπάνω, όπως επίσης και η υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων ως «αντίδοτο» στη λήθη, επισημάνθηκαν μεταξύ άλλων στην εισήγηση που έκαναν ο ιδρυτής κ. Γιάννης Γαρεδάκης και η υπεύθυνη του μουσείου κα Ελια Κουμή. Ιδιαίτερη μνεία έκανε ο κ. Γαρεδάκης και στις πολύτιμες εκδόσεις του 16ου αιώνα -με προεξάρχουσες του Αλδου Μανούτιου- που πρόσφατα ήλθαν στην κατοχή του μουσείου, με τη σπουδαία δωρεά του κ. Κώστα Τζωρτζάκη.
Αυτονόητο χθες ανόητο σήμερα
Στο ζήτημα της αναγραφής της χρονολογίας στα έντυπα αναφέρθηκε στη συνέχεια στην ομιλία του ο κ. Ευάγγελος Κασσαβέτης, τονίζοντας χαρακτηριστικά ότι «Οι περισσότεροι από μας έχουμε κάποτε χρειαστεί πληροφορίες και τεκμηρίωση για κάποια ξεχασμένη εκδήλωση. Η προφανής και πιο βολική λύση είναι να αναζητήσουμε στο αρχείο μας το σχετικό έντυπο υλικό, όπου υπήρξε τέτοιο υλικό. Εφόσον εντοπίσουμε το τεκμήριο, κρίσιμο ζητούμενο είναι το ´πότε έγινε η εκδήλωση´, η χρονολόγηση δηλαδή του γεγονότος. Και εκείνη τη στιγμή ερχόμαστε κάποιες φορές αντιμέτωποι με μια δυσάρεστη έκπληξη: τα έντυπα που έχουμε στη διάθεσή μας (αφίσες, προσκλήσεις, φυλλάδια) δεν αναγράφουν πουθενά τη χρονολογία. Αναφέρουν απλά την ημέρα και το μήνα, αλλά, απουσιάζει η χρονιά. Κι όμως, αυτή την πληροφορία χρειαζόμαστε κατ’ αρχήν. Τη χρονολογία. Η οποία ήταν τότε αυτονόητη και επομένως, στην καλύτερη περίπτωση αγνοήθηκε η αναγραφή της.
Ενα παρόμοιο πρόβλημα αντιμετωπίζουμε με βιβλία και εκδόσεις όπου δεν αναγράφεται πουθενά η χρονολογία δημιουργίας και παραγωγής. Το γεγονός αυτό δημιουργεί μείζον πρόβλημα σε βιβλιογραφικές παραπομπές και άλλες ερευνητικές αναφορές και, εν τέλει, καθιστά προβληματική την αξιοποίηση των γραπτών πηγών.
Tα έντυπα ενθύμια του παρελθόντος αποτελούν τεκμήρια του μέλλοντος, ιδίως όταν πρόκειται για γεγονότα και εμπειρίες εφήμερου χαρακτήρα και ήσσονος φαινομενικά σημασίας. Η αξία τους μάλιστα πολλαπλασιάζεται, όταν αυτά αφορούν στον ιδιωτικό βίο και, επομένως, περιορίζονται δραστικά οι δημόσιες και εναλλακτικές πηγές άντλησης πληροφοριών».
Το αναγνώσιμο δέρμα της πόλης (Αθήνα)
Μία άλλη ενδιαφέρουσα ομιλία είχε ως θέμα “Το αναγνώσιμο δέρμα της πόλης, Αθήνα” (The readable skin of the town, Athens) με αναφορές στο αστικό περιβάλλον της Αθήνας και στο πολυεπίπεδο δέρμα που έχουν δημιουργήσει οι διάφορες έντυπες εικόνες που την κατακλύζουν. «Η Αθήνα είναι μια από τις πιο “υπερφορτωμένες οπτικά” πόλεις στην Ευρώπη, ανέφεραν οι ομιλήτριες Ελένη Γκλίνου και Κατερίνα Αντωνάκη. «Οι ενημερωτικές εικόνες (αφίσες κάθε είδους) οι οποίες μας περιβάλλουν, δημιουργούν, πέρα από την οπτική σύγχυση και μία ακουστική σύγχυση. Οι έντυπες απεικονίσεις αποτελούν κυρίαρχα στοιχεία της επικοινωνίας στους δημόσιους χώρους, αναγκάζοντάς μας να τα διαβάσουμε – συνειδητά ή ασυνείδητα. Όλοι οι κάτοικοι της πόλης εκτίθενται σε αυτήν την υπερπληθώρα πληροφορίας που παρέχεται από το περιβάλλον και αντηχεί μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με την οπτική επικοινωνία όπως αυτή προβάλλεται στους δημόσιους χώρους.
Οι γραφίστες και σχεδιαστές αντιλαμβάνονται αυτόν απόηχο και χρησιμοποιούν τα σχεδιαστικά και τυπογραφικά μέσα που διαθέτουν για να εντείνουν την ένταση αυτής της επικοινωνίας.
Αυτό που προσπαθήσαμε να πετύχουμε μέσα από αυτήν την εργασία είναι να μετατρέψουμε τις τυπωμένες απεικονίσεις σε ήχο δημιουργώντας κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως “σάουντρακ” της πόλης».
Οσα μου έμαθε ο πατέρας μου – Μαθήματα ζωής για το σχεδιασμό και τη δημιουργικότητα
«Οταν ο πατέρας σου είναι ένας από τους μεγάλους Έλληνες ρεμπέτες, ο Απόστολος Νικολαΐδης, τα μαθήματα ζωής που παίρνεις καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής σου από ένα άνθρωπο με ισχυρή προσωπικότητα, δημιουργικότητα αλλά και ήθος, δεν μπορούν παρά να αντανακλώνται στον τρόπο που εργάζεσαι και δημιουργείς», εξηγεί η Μαρία Νικολάου, executive creative director της εταιρείας ´Kaplan´ στη Νέα Υόρκη, η οποία απευθυνόμενη κυρίως στους ξένους φοιτητές έδωσε μια ομιλία στα αγγλικά για το πώς η δημιουργικότητα ενός ατόμου διαμορφώνεται από τις επιρροές του.
«Υποθέτω ότι η παρουσίαση αυτή μπορεί να θεωρηθεί νοσταλγική, η δική μου ενέργεια “ενάντια στη λήθη”, αφού η ίδια η λέξη νοσταλγία ορίζεται ως ένα συναίσθημα που αφορά το παρελθόν, προερχόμενη από τις λέξεις νόστος (επιστροφή) και άλγος (πόνος)» συμπλήρωσε.
Η έκθεση του ICTVC
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε και η έκθεση του ICTVC η οποία πραγματοποιήθηκε στα γραφεία της εφημερίδας “Πολίτης” της Λευκωσίας, στους χώρους που κάποτε βρισκόταν το πρώτο τυπογραφείο της πόλης, από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Στον χώρο αυτό, μαζί με τις παλιές λινοτυπικές μηχανές, τα πιεστήρια και τα κοπτικά που έχει διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα που κάποτε είχε, φιλοξενήθηκε η εικαστική – τυπογραφική έκθεση “Ενάντια στη λήθη” με τη συμμετοχή καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο.
Στην έκθεση αυτή ξεχώρισε το video art της Χανιώτισσας Αλίκης Χιωτάκη raw/πρώτη ύλη, γυρισμένο στο τυπογραφείο των “Χανιώτικων νέων”, στο οποίο αντιπαραβάλλονται οι έννοιες της ταχύτητας και της εκτύπωσης με αυτές της στασιμότητας και της λήθης.
Το βίντεο αυτό αποτελεί μέρος μίας βίντεο – εγκατάστασης που θα παρουσιαστεί το καλοκαίρι στο Μουσείο Τυπογραφίας.
