Αν και έχουν περάσει πενήντα επτά χρόνια από το ναυάγιο του πλοίου “Ηράκλειον” οι 217 ψυχές που βρέθηκαν ξαφνικά παραδομένες στα μανιασμένα κύματα, για να τις καταπιεί στη συνέχεια η θάλασσα και να τις παρασύρει στον αδηφάγο τάφο της Φαλκονέρας, περιπλανώνται κάθε χρόνο τούτες τις μέρες του Δεκέμβρη στην πόλη μας.
Oι μνήμες παραμένουν ζωντανές και τα δάκρυα για τους απολεσθέντες συμπολίτες μας δεν στέγνωσαν ποτέ, την ίδια στιγμή που οι δράστες του φοβερού αυτού εγκλήματος παρέμειναν στην ουσία ατιμώρητοι.
Ανεξίτηλα αποτυπώματα αυτών των δακρύων, τα αληθινά αριστουργήματα της λαϊκής μούσας της εποχής που δεν ήταν δυνατόν να μείνει ασυγκίνητη από το συγκλονιστικό αυτό γεγονός που βύθισε σε βαρύ πένθος, όχι μόνο τα Χανιά και την Κρήτη, αλλά και ολόκληρη τη χώρα. Πλήθος ποιημάτων ήρθαν στο φως, δημιουργήματα απλών, αγράμματων ευσυγκίνητων ανθρώπων, άλλα δημοσιευμένα και άλλα όχι, θυμίαμα στις αδικοχαμένες ψυχές και βάλσαμο παρηγοριάς στους ζωντανούς. Και τούτο γιατί ο λαϊκός ποιητικός θρηνητικός λόγος , που αναπτύχθηκε γύρω από αυτό το συγκλονιστικό γεγονός, δεν εκφράζει μόνο προσωπικά συναισθήματα, αλλά το κοινό αίσθημα και τις συλλογικές αντιδράσεις της κοινής γνώμης της εποχής, που εκτός από την έκφραση του πόνου μέσα από το στίχο της, στηλίτευσε τον άδικο και αδόκητο χαμό τόσων ανθρώπων.
Με σφιγμένη καρδιά και βουρκωμένα μάτια παρακολουθεί τα γεγονότα, μέσα από τις εφημερίδες της εποχής, ολόκληρη η Ελλάδα. Η Ελένη Κυπαρισσίδου από τη Λίμνη Ευβοίας στέλνει τα συλλυπητήριά της της στον τότε Δήμαρχο Χανίων με τη μορφή ενός ποιήματος με τίτλο:« Το τραγικόν ναυάγιον». Χαρακτηριστικοί οι στίχοι του:
Θάλασσαν, πικροθάλασσαν, τόσα ποτάμια πίνεις/πιες και της Κρήτης δάκρυα, βαθύτερη να γίνεις.
Όσα τα φύκια του γιαλού, κεριά θάναι αναμμένα /θα είναι τα καντήλια σας, τα θαλασσοβρεγμένα.
Ανώνυμος ποιητής με το ψευδώνυμο «Κρητικός», θρηνεί με 220 δεκαπεντασύλλαβους στίχους αφιερωμένους στις οικογένειες των θυμάτων, επισημαίνοντας την απροσδόκητη μεταβολή των πραγμάτων από την ευτυχία στη δυστυχία, αυτή την περιπέτεια της ανθρώπινης φύσης που ο Αριστοτέλης ονόμασε τραγωδία.
Εχαιρετούσαν και έφευγαν να πάνε για ταξίδι, για ένα δρόμο μακρινό, που πίσω δεν γυρίζει.
Ενδιαφέρουσα επίσης μέσα από αυτά τα ποιήματα, είναι και η προσέγγιση της τραγικότητας της απώλειας του ανθρώπου μετά από την άνιση πάλη με τα κύματα και τα στοιχεία της φύσης. Ενδεικτικό ένα απόσπασμα από το ποίημα «Επιμνημόσυνος» του λαϊκού ποιητή Γεωργίου Δασκαλάκη, το οποίο εκφώνησε στο 40ήμερο μνημόσυνο που τελέστηκε στη μνήμη των θυμάτων στον Άγιο Νικόλαο της Σπλάντζιας, στις 15-1-1967.
Τση θάλασσας την ταραχή, ποιος δεν τηνέ φοβάται; /Και ποιος δεν κλαίει, δεν πονεί και δεν μοιρολογάται;
Αγώνα κάνατε φριχτό στης νύχτας το σκοτάδι, μα η θάλασσα ενίκησε και μπήκατε στον Άδη.
Δεν λείπουν ακόμη τα παραδείγματα αλτρουισμού, εκείνες τις δραματικές ώρες, όπως αυτό της ηρωίδας φοιτήτριας, Άλκηστης Αγοραστάκη. Σε αυτή την 22χρονη τότε νέα, που τίμησε, μετά το θάνατό της, η Ακαδημία Αθηνών με το μετάλλιο της «δια πράξεις εξαιρετικού ηρωισμού και αυτοθυσίας», στις 28 Δεκεμβρίου 1967, αποδίδοντας την τιμή στην οικογένεια της, ο λαϊκός ποιητής Παντελής Μαράκης στήνει μοιρολόι. Ένα μοιρολόι που αποτυπώνει το μεγαλείο της σπάνιας αυτής ψυχής για την οποία ο τότε γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, Ηλίας Βενέζης, κατά την τελετή βράβευσης, ανέφερε ανάμεσα στα άλλα: «Παλαίσασα με τα κύματα και αψηφήσασα τον επικείμενον κατ’ αυτής κίνδυνον, συντέλεσε δια των παραινέσεων και ενεργειών της εις την διάσωσιν ετέρων ναυαγών. Εξαντληθείσα, όμως η ιδία εκ της πολυώρου πάλης προς τα στοιχεία της φύσεως, δεν ηδυνήθη τελικώς να σωθεί.».
Το ποίημα έχει ως εξής:
Υπάρχουνε Σουλιώτισσες να κατεβούν στον Άδη, υπάρχουνε και Κρητικές να ξαναζή το Αρκάδι.
Μαύρη είναι η νύχτα στο γιαλό, το κύμα και βουίζει, μα η Άλκηστη το θάνατο δεν τον υπολογίζει.
Ακούει φωνές: βοήθεια! Κορμιά να σπαρταρούνε, σαν τα βουνά τα κύματα μπροστά και πίσω σκούνε.
Η Άλκηστη στα κύματα έτρεχε σαν δελφίνι, εμάζευε σωσίβια, σ’ άλλους τα παραδίνει.
Στ’ αγριεμένα κύματα μέχρι να ξημερώσει, επάλευε η Άλκηστη άλλες ζωές να σώση.
Κατά τις δέκα το πρωί αρχίζει και παγώνει και ο χάρος βρίσκει τον καιρό τότε και τη σιμώνει.
Την βρήκε ο χάρος άγρυπνη και βαροκουρασμένη, και βρήκε την ψυχούλα της πολύ συγκινημένη.
Και πάλι του τ’ απόκρουσε του χάρου το κοντάρι, είδε καράβι ν’ άρχεται και κατά κει σαλπάρει.
Βλέπουν μια νέα κι έπλεε, έλαμπε η ομορφιά της, και ο αέρας ο θαλασσινός χτυπούσε τα μαλλιά της.
Την πλησιάζουν ναυτικοί, τους γάντζους της πετούνε, γιατί φοβούνται οι άνανδροι στη θάλασσα να μπούνε.
Ταλαιπωρείται στο σχοινί, μα δεν μπορεί η καημένη, γιατί του χάρου η κονταριά, την είχε χτυπημένη.
Άχι! Καημένη Άλκηστη να’ χανε την καρδιά σου, να ‘χανε την ψυχούλα σου και την παλληκαριά σου.
Αγοραστάκη Άλκηστη ήταν γραφτό να δώσης του χάρου το κορμάκι σου, άλλα κορμιά να σώσης.
(Παντελής Μαράκης, εφημ.« Εθνική φωνή, φύλλο αρ.57 της 14-2-1967)
Τελειώνοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα είναι υποχρέωσή μας να αναφερθούμε σε δύο αείμνηστους πνευματικούς ανθρώπους του τόπου μας που κατέγραψαν αυτό το θρηνητικό λόγο. Ο ένας είναι ο διακεκριμένος γυμνασιάρχης, Γεώργιος Δ. Καψωμένος που αποθησαύρισε από την ημέρα του τραγικού γεγονότος( 8-12-1966) μέχρι και την Άνοιξη του έτους 1967 εβδομήντα περίπου μοιρολόγια από τις στήλες της τότε εφημερίδας των Χανίων « Εθνική φωνή». Ο άλλος είναι ο μακαριστός δάσκαλος – λαογράφος, Σταμάτης Αποστολάκης που αναζητιέται γενικότερα από τις στήλες των Χανιώτικων Νέων για το ύφος, το ήθος και την ποιότητα της γραφίδας του. Ειδικότερα τούτες τις μέρες συνήθιζε να αναπτύσσει τους προβληματισμούς του για το τραγικό συμβάν και να αναφέρεται με το μοναδικό του τρόπο στον ποιητικό θρηνητικό λόγο που το περιβάλλει. Πολύτιμη για τους μελλοντικούς ερευνητές και η ανακοίνωση του: « Λαϊκοί θρήνοι και μοιρολόγια της Κρήτης, για πολυπρόσωπα θανατηφόρα δυστυχήματα στο βιβλίο «Τα κρητικά μοιρολόγια, Μνήμη Σήφη Κασόγλου, Χρίστου Μακρή και Οδυσσέα Τσαγκαράκη», όπως αυτή καταγράφηκε στα πρακτικά του Συνεδρίου που πραγματοποίησε το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας στα Ανώγεια στις 13-14 Νοεμβρίου 2015.
Ας είναι αιωνία η μνήμη όλων!
*Η Μαρία Μαράκη είναι φιλόλογος,
εκπαιδεύτρια ενηλίκων, πρώην λυκειάρχης.
