» Ενδύματα άλλης εποχής και χειροτεχνίες
Πτυχές της τοπικής αστικής παράδοσης όπως αυτή καθρεπτίζεται σε ενδύματα του περασμένου αιώνα, αλλά και της γυναικείας δεξιοτεχνίας που αποτυπώνεται σε χειροτεχνίες και υφαντά αντλώντας έμπνευση από τη λαϊκή ρίζα της Κρήτης, φέρνει στο φως το παράρτημα Χανίων του Λυκείου Ελληνίδων, μέσα από την καταγραφή και ψηφιοποίηση τμήματος της πλούσιας συλλογής του, μια διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή την περίοδο.
Το πρόγραμμα ονομάζεται “Ολοκληρωμένη Ψηφιακή Τεκμηρίωση και Ανάδειξη Συλλογών του 20ου αιώνα -αστικό νοικοκυριό των Χανίων και υφαντά- σχέδια της Φλωρεντίνης Καλούτση” και υλοποιείται με χρηματοδότηση από το Υπουργείο Πολιτισμού (προϋπολογισμός 7.000 ευρώ) και σε συνεργασία με το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο ΕΛΜΕΠΑ.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ
Η ταμίας και έφορος μουσειακών συλλογών και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του Παραρτήματος Χανίων του Λυκείου Ελληνίδων, Μέλπω Σκουλά, μιλώντας στις “διαδρομές” (καθώς η πρόεδρος του Λυκείου Τατιάνα Κουράκη βρισκόταν για προληπτικούς λόγους σε καραντίνα), περιέγραψε τις τρεις βασικές ιστορικές συγκυρίες μέσα από τις οποίες το Λύκειο Ελληνίδων συγκέντρωσε έναν σημαντικό αριθμό αξιόλογων αντικειμένων που αποτέλεσαν τον πυρήνα της συλλογής του.
«Τον Νοέμβριο του 1996, με πρόεδρο τότε την αείμνηστη Ζωή Μητσοτάκη, αποφάσισε η Διοίκηση να κάνει μια έκθεση που είχε ως τίτλο “Ο κόσμος της γυναικός στον 20ο αιώνα – Ό,τι κοσμεί τη Χανιώτισσα και το σπίτι της στην πορεία του χρόνου” και στο πλαίσιο αυτό τα μέλη συνείσφεραν ενδυμασίες, δαντέλες, στολίδια, κεντήματα κ.ά. Πολλά από αυτά μετά την έκθεση τα πήραν πίσω κι άλλα έμειναν στο Λύκειο, ενώ στην πορεία, αυτή η πρώτη “μαγιά” εμπλουτίστηκε. Μετά από κάποια χρόνια, το 2000, έγινε μια ακόμα έκθεση αφιερωμένη στη Φλωρεντίνη Καλούτση, όπου ο Γιώργος Καλούτσης είχε προσφέρει σχέδια της Φλωρεντίνης και κάποια δείγματα υφαντών. Κι από αυτή τη δράση, πολλά είχαν επιστραφεί αμέσως μετά την έκθεση, ενώ άλλα κομμάτια έμειναν στη συλλογή του Λυκείου», σημείωσε η κα Σκουλά και πρόσθεσε: «Όλες αυτές οι ιστορίες “ξύπνησαν” όταν έγινε η πρόσφατη έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη για την Φλωρεντίνη Καλούτση όπου τότε διαπιστώσαμε κι εμείς ως Λύκειο -καθώς συμβάλλαμε στην έκθεση με τα δικά μας εκθέματα- πόσο εύθραυστα είναι όλα αυτά τα αντικείμενα».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αριθμός των αντικειμένων της συλλογής, όπως ανέφερε η κα Σκουλά, προσεγγίζει πλέον τα 500 αντικείμενα, ενώ χρονολογικά η συλλογή καλύπτει την περίοδο από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έως και τη δεκαετία του 1970.
Σε κάθε περίπτωση, η επανάχρηση εκθεμάτων για τις ανάγκες της έκθεσης στην Δημοτική Πινακοθήκη “Τέχνη και Χειροτεχνία: η ωφέλιμη Κρήτη της Φλωρεντίνης Σκουλούδη – Καλούτση”, αποτέλεσε το ερέθισμα για τα μέλη του Λυκείου να αναζητήσουν τρόπους για την καταγραφή, διάσωση και ανάδειξη της συλλογής του.
Η ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
«Έτσι από τη μία το “εύθραυστο” των αντικειμένων κι από την άλλη η ανάγκη για μια πληρέστερη καταγραφή της συλλογής, γέννησαν την ιδέα της ψηφιοποίησης», τόνισε η κα Σκουλά.
Στο πλαίσιο αυτό, το Λύκειο υπέβαλλε πρόταση στην πρόσκληση που απηύθυνε το Υπουργείο Πολιτισμού για ψηφιοποίηση η οποία έγινε αποδεκτή – όχι στο σύνολό της, αλλά με μειωμένο προϋπολογισμό.
«Προσαρμόζοντας τη δράση μας στον προϋπολογισμό των 7.000 ευρώ, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε σε ψηφιοποίηση ενός τμήματος της συλλογής και ευελπιστούμε κάποια στιγμή να καταφέρουμε να κάνουμε το ίδιο για το σύνολο των αντικειμένων», επεσήμανε η κα Σκουλά, ενώ υπογράμμισε τη συμβολή του ΕΛΜΕΠΑ και της μουσειολόγου – ιστορικού Τέχνης Μυρτώς Κοντομιτάκη.
Παράλληλα, στο πλαίσιο της ψηφιοποίησης του υλικού θα κατασκευαστεί και ιστοσελίδα του Λυκείου, μέσα από την οποία το ψηφιοποιημένο υλικό θα είναι προσβάσιμο στο ευρύτερο κοινό. «Στην ιστοσελίδα θα υπάρχουν βασικές πληροφορίες για το Λύκειο Ελληνίδων και βέβαια το ψηφιοποιημένο υλικό, ενώ στην πορεία αυτό θα εμπλουτίζεται και θα ενημερώνεται διαρκώς από εκπαιδευμένα μέλη του Λυκείου», επεσήμανε η κα Σκουλά, ενώ υπογράμμισε τις διαστάσεις της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που φέρει το μουσειακό υλικό του Λυκείου. «Οι κατασκευές και οι χειροτεχνίες είναι η πιο “υλική” έκφραση της άυλης κληρονομιάς, αλλά συγχρόνως μας ενδιαφέρουν οι συνθήκες, οι διαδικασίες, οι δεξιότητες, οι τεχνικές, οι χρήσεις και η γνώση που χρειάζεται για την κατασκευή ενός αντικειμένου, το οποίο συχνά έχει μικρή διάρκεια ζωής», ανέφερε.
ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ
Στόχος των ανθρώπων του Λυκείου Ελληνίδων είναι να ολοκληρωθεί η δράση έως την ερχόμενη Άνοιξη.
Από το υλικό που ψηφιοποιείται ο θεατής μπορεί να αντλήσει πολλές πληροφορίες για την εποχή καθώς στα φορέματα διακρίνει κανείς επιρροές από την τοπική παράδοση και κουλτούρα αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο, δεδομένου ότι η Κρήτη και ιδίως τα Χανιά των αρχών του περασμένου αιώνα αποτέλεσαν σημείο συνύπαρξης αλλά και συγκρούσεων διαφορετικών πολιτισμών.
Συγχρόνως, όμως, το υλικό αυτό αποτελεί κι έναν ιδιότυπο φόρο τιμής στις γυναίκες και τη μαστοριά τους, όπως αυτή αποτυπώνεται σε εργόχειρα αλλά και ενδύματα καθώς αυτά
-την προβιομηχανική εποχή- ράβονταν στο χέρι.
Η μουσειολόγος – ιστορικός Τέχνης Μυρτώ Κοντομιτάκη υπογράμμισε ότι η ψηφιοποίηση έδωσε τη δυνατότητα καλύτερης αξιολόγησης του υλικού της συλλογής που -συχνά- σε επίπεδο συλλόγων και φορέων μένει ανεξερεύνητο και αναξιοποίητο καθώς δεν μπαίνει στο “μικροσκόπιο” της επιστημονικής καταγραφής.
«Μέσα από αυτή τη διαδικασία της ψηφιακής καταγραφής μπορεί να αντιληφθεί κανείς τα υπέρ και τα κατά μιας συλλογής, να ανακαλύψει στοιχεία που ενδεχομένως ήταν άγνωστα για τους κατόχους των αντικειμένων αλλά και να συνειδητοποιήσει την ανάγκη συντήρησης, ταξινόμησης, τεκμηρίωσης και καταγραφής του υλικού», εξήγησε η κα Κοντομιτάκη.
Πρόσθεσε δε ότι «η επιθυμία να ψηφιοποιηθεί μια συλλογή αποτελεί από μόνη της μια γενναία απόφαση στην κατεύθυνση της διάσωσης του υλικού αυτού, αλλά και ότι «συγχρόνως ανοίγει ο δρόμος για να επικοινωνήσεις αυτό το υλικό στο ευρύτερο κοινό αλλά και σε εξειδικευμένους φορείς, όπως πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, μουσεία κ.λπ., κάτι που σού δίνει τη δυνατότητα να αναζητήσεις και να βρεις λύσεις τυχόν προβλημάτων, ελλείψεων κ.λπ. που αντιμετωπίζει η συλλογή σου».
«Με αυτή την έννοια», ανέφερε συνεχίζοντας η κα Κοντομιτάκη, «η ψηφιοποίηση είναι εντελώς απαραίτητη για μια συλλογή κι όχι κάτι που απλώς προσθέτει στη συλλογή».
ΜΟΔΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Η Χανιώτισσα μουσειολόγος και κριτικός Τέχνης αναφερόμενη στο αντικείμενα που θα ψηφιοποιηθούν στο πλαίσιο του προγράμματος επεσήμανε ότι ο θεατής που θα τα δει θα γνωρίσει ένα μεγάλο μέρος της συλλογής σχεδίων και υφαντών της Φλωρεντίνης Καλούτση καθώς και φορέματα που αποκαλύπτουν τις τάσεις της γυναικείας μόδας την περίοδο από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετέπειτα. «Μέσα σ’ αυτά υπάρχουν βέβαια και εντυπωσιακά δείγματα γυναικείας χειροτεχνίας (υφαντά, κεντήματα κ.λπ.) στα οποία βλέπουμε να παντρεύουν διαφορετικές τεχνικές, με έναν πολύ δημιουργικό και πρωτότυπο τρόπο. Οπότε μέσα στο υλικό βλέπει κανείς από πτυχές της αστικής μόδας των Χανίων εκείνης της εποχής, μιας εποχής βέβαια που τα Χανιά δέχονταν ερεθίσματα από όλο τον κόσμο, μέχρι στοιχεία της κρητικής λαϊκής παράδοσης», επεσήμανε η κα Κοντομιτάκη και πρόσθεσε ότι μέσα από το υλικό αυτό αναδύεται και η έντονη ανάγκη έκφρασης που είχαν οι γυναίκες την εποχή εκείνη, όταν ακόμα αντιμετώπιζαν πολλά και ισχυρά κοινωνικά εμπόδια σε οποιαδήποτε προσπάθεια να μορφωθούν και να εξελιχθούν, προκειμένου να δώσουν το δικό τους στίγμα για το ωραίο, το ωφέλιμο κ.λπ.
Παράλληλα, βέβαια, τα ίδια τα ρούχα αποκαλύπτουν στον μελετητή τους τις κοινωνικές νόρμες που ήταν υποταγμένες τότε οι γυναίκες.
Ψηφιοποίηση σε δύο και τρεις διαστάσεις
Ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ηλεκτρονικών Μηχανικών του ΕΛΜΕΠΑ και διευθυντής του Εργαστηρίου Σχεδιομελέτης, Κατεργασιών και Αυτοματισμών (dma.hmu.gr) Μανόλης Μαραβελάκης, ο οποίος μαζί με τους συνεργάτες του έχει αναλάβει την ψηφιοποίηση του υλικού, εξήγησε τη δουλειά που γίνεται από το συνεργείο του ΕΛΜΕΠΑ. «Η δουλειά που κάνουμε εμείς είναι της ψηφιοποίησης σε δύο και τρεις διαστάσεις των εκθεμάτων. Κάναμε μια αρχική επιλογή εκθεμάτων και προχωρήσαμε σε τρισδιάστατη μοντελοποίηση έτσι ώστε μέσα από την ιστοσελίδα που θα δημιουργηθεί, ο χρήστης να μπορεί να δει το έκθεμα από όλες τις πλευρές και να το περιεργαστεί. Επίσης, κάνουμε την ψηφιοποίηση περίπου 100 εκθεμάτων με τεχνικές φωτογράφησης και ειδικό εξοπλισμό», ανέφερε ο κ. Μαραβελάκης και πρόσθεσε ότι «τα αντικείμενα θέλαμε να είναι περισσότερα, όμως δυστυχώς η πρόταση που είχαμε υποβάλλει μαζί με το Λύκειο Ελληνίδων εγκρίθηκε μερικώς».
«Γενικότερα πάντως εμείς ως Εργαστήριο είναι χαρά μας να συνεργαζόμαστε με τοπικούς φορείς -έχουμε αρκετή εμπειρία σε θέματα τεκμηρίωσης πολιτιστικής κληρονομιάς και μάλιστα αυτή την περίοδο τρέχουμε κι ένα έργο ΕΣΠΑ με το αρχαιολογικό μουσείο Δελφών. Ειδικότερα για το Λύκειο Ελληνίδων έχει έναν πλούτο εκθεμάτων πολύ σημαντικό. Ένα υλικό παλιάς εποχής που όμως οι άνθρωποι του Λυκείου έχοντας νέες ιδέες και αντιλήψεις είναι σε θέση να δεχτούν τις νέες τεχνολογίες που χρησιμοποιούμε», συμπλήρωσε ο κ. Μαραβελάκης και τόνισε ότι φιλοδοξία του συγκεκριμένου προγράμματος είναι η συλλογή να έρθει σε επαφή μέσα από τις ψηφιακές τεχνολογίες με ανθρώπους της νεότερης γενιάς.
Εξαιρετικό για τα Χανιά! Συγχαιρω όλους τους παράγοντες που υλοποιούν αυτό το πρόγραμμα! Πολλά συγχαρητήρια…Και σε άλλα τέτοια.
Εύγε σε όλους τους συντελεστές!