» Επισημάνσεις σε συνέδριο στο Μουσείο Τυπογραφίας
Η σημαντική συμβολή του Τύπου στις επαναστατικές διεργασίες για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, αλλά και μετέπειτα στις προσπάθειες που ακολούθησαν για τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους, αναδείχθηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης ημέρας του συνεδρίου με θέμα “Η συμβολή του Τύπου στην Επανάσταση του 1821” που πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σάββατο στο Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη.
Το συνέδριο διοργανώθηκε από το Μουσείο Τυπογραφίας για τα διακόσια χρόνια από την επανάσταση του 1821 και πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Ινστιτούτου Επαρχιακού Τύπου, του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ – Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και της εφημερίδας “Χανιώτικα νέα”, ενώ τελούσε υπό την αιγίδα της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Κρήτης και του Υπουργείου Πολιτισμού.
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ
Τις περιπέτειες της τυπογραφίας στην επαναστατημένη Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Κρήτη περιέγραψε στην εισήγησή της η βιβλιογράφος και ιστορικός του βιβλίου Λεονώρα Ναβάρη, μιλώντας με θέμα: “Η Κρήτη και η τυπογραφία κατά την επανάσταση του ’21: το αυτοσχέδιο πιεστήριο του Τομπάζη”.
Οπως τόνισε η κα Ναβάρη πριν το ’21 το μοναδικό τυπογραφείο στην Ελλάδα (με τα σημερινά της σύνορα) βρισκόταν στην Κέρκυρα.
«Οι ανάγκες της επανάστασης έφεραν την τυπογραφία στην Ελλάδα», επεσήμανε η κα Ναβάρη και τόνισε ότι το πρώτο τυπογραφικό πιεστήριο στην επαναστατημένη Ελλάδα το έφερε 1821 ο Δημήτριος Υψηλάντης και τα πρώτα κυβερνητικά έγγραφα εκδόθηκαν το ίδιο έτος στην Καλαμάτα.
Τον επόμενο χρόνο η ιστορική αυτή πρέσα ακολούθησε τη μεταφορά της προσωρινής διοίκησης στην Κόρινθο, ενώ την ίδια περίοδο στάλθηκε στην Κόρινθο ένα ακόμα πιεστήριο από τον Ιγνάτιο Άρτης. Και τα δύο, ωστόσο, καταστράφηκαν τον Ιούλιο του 1822 από τους Τούρκους όταν η πόλη έπεσε στα χέρια των Τούρκων.
Η ΚΡΗΤΗ
«Το πιεστήριο που συνδέεται με τα έγγραφα που σχετίζονται με την Κρήτη είναι διαφορετική περίπτωση», τόνισε η κα Ναβάρη και εξήγησε: «Επρόκειτο για ένα αυτοσχέδιο πιεστήριο που κατασκεύασε ένας Ελβετός φιλέλληνας που έτυχε να είναι και ωρολογοποιός, για λογαριασμό των αδερφών Τομπάζη, Ιακώβου και Μανόλη. Το πρόσωπο αυτό ταυτίζεται πλέον με τον Albert Muller».
Χειριστής του πιεστηρίου αυτού ήταν ο Κωνσταντίνος Τόμπρας, ενώ εικάζεται ότι μπορεί να ήταν φορητό καθώς «τα έγγραφα που τυπώθηκαν με αυτό φέρουν ημερομηνίες και αναγράφουν διάφορους τόπους μεταξύ των οποίων το Ρέθυμνο και τα Σφακιά στην Κρήτη», σημείωσε η κα Ναβάρη.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, το ερώτημα αν το πιεστήριο αυτό, που το 1823 ήταν το μοναδικό σε λειτουργία στην επαναστατημένη Ελλάδα, μεταφέρθηκε στην Κρήτη
-λόγω της στενής σχέσης του Τομπάζη με το νησί- παραμένει αναπάντητο.
Από εκεί και πέρα, το πρώτο έγγραφο που δηλώνει τη χρήση του πιεστηρίου για τις ανάγκες της Κρήτης ήταν ένα μονόφυλλο που φέρεται να τυπώθηκε στην Αρκούδαινα στις 9 Ιουλίου του 1823, ενώ το αμέσως επόμενο φέρεται να εκδόθηκε στα Σφακιά τον Οκτώβριο του ίδιου έτους.
ΝΕΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ
Η επικεφαλής βιβλιοθηκάριος της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, Ειρήνη Σολομωνίδη, παρουσίασε τα βήματα της ελληνικής τυπογραφίας στον ελλαδικό χώρο κατά την περίοδο 1821 – 1827, σημειώνοντας σχετικά ότι «η τυπογραφία λειτούργησε σαν ισχυρό όπλο της επανάστασης».
Την περίοδο αυτή, όπως ανέφερε στην εισήγησή της με θέμα: “Ελληνικά τυπογραφεία στην Επανάσταση: εκδόσεις από τις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης”, στον ελλαδικό χώρο δημιουργήθηκαν έξι τυπογραφεία που είχαν σκοπό τη στήριξη του αγώνα για την ανεξαρτησία και ακολούθησαν με διαδοχικές μετακινήσεις τη Διοίκηση: τα τυπογραφεία της Καλαμάτας – Κορίνθου, του Μεσολογγίου, των Ψαρών, της Ύδρας, των Αθηνών και της Διοίκησης στο Ναύπλιο. «Τα τυπογραφεία κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης δεν εμφανίζονται τυχαία στις πόλεις όπου εγκαθίστανται αφού η εγκατάστασή τους συνδέεται με τις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις», τόνισε η κα Σολομωνίδη και πρόσθεσε: «Αυτό φαίνεται καθαρά στο γεγονός ότι τρία από αυτά εγκαθίστανται στις έδρες διοικητικών οργάνων».
Συνοψίζοντας την εκδοτική παραγωγή της εποχής η κα Σολομωνίδη υπογράμμισε ότι ο μεγαλύτερος όγκος εκδόσεων λειτούργησε σαν εργαλείο για τις ανάγκες της Διοίκησης, όπως οι εφημερίδες, οι προκηρύξεις και συντάγματα. «Ο πρώτος νομοθετικός κώδικας ο Κώδιξ των Νόμων, βιβλία δικαίου και ακόμα εγχειρίδια διοίκησης, συχνά μεταφρασμένα από ξένες γλώσσες, μαρτυρούν την προσπάθεια οργάνωσης νομοθετικού και διοικητικού συστήματος ενός νεοσύστατου κράτους», επεσήμανε η ομιλήτρια ενώ υπογράμμισε, μεταξύ άλλων, ότι από τα τέσσερα βιβλία λογοτεχνίας της συλλογής, τα τρία τυπωμένα στο Ναύπλιο έχουν θεματική την ελληνική επανάσταση δηλαδή έχουν ιδεολογικό ή ακόμα και στρατευμένο χαρακτήρα.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ
Ωστόσο, ο Τύπος της εποχής δεν χαρακτηρίστηκε μόνο από τη συμβολή του στον απελευθερωτικό αγώνα αλλά και από εξωτερικές παρεμβάσεις αλλά και “εσωτερικές” ιδεολογικό-πολιτικές διενέξεις.
Πτυχές αυτής της διάστασης φώτισε με την εισήγησή του με τίτλο “Προεπαναστατικός και Επαναστατικός Τύπος – Ελευθερία του Τύπου και Λογοκρισία πριν και κατά τη διάρκεια της εθνικοαπελευθερωτικής επανάστασης”, ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ Αντώνης Σκαμνάκης.
Ο κ. Σκαμνάκης υπογράμμισε, μεταξύ άλλων, ότι η εμφάνιση του ελληνικού Τύπου πριν ακόμα την επανάσταση επιβεβαίωσε την ύπαρξη μιας δραστήριας και ανερχόμενης αστικής τάξης, Ελλήνων της διασποράς, η οποία συνέβαλε καθοριστικά στην διαμόρφωση μιας εθνικής συνείδησης κι ενός επαναστατικού πνεύματος. Ωστόσο, «οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες (που είχαν ως κέντρο τη Βιέννη) αντιμετώπιζαν την αυστηρή λογοκρισία ιδιαίτερα των αυστριακών αρχών, οι οποίες δέχονταν συχνά τις διαμαρτυρίες της Υψηλής Πύλης».
Η πρώτη ελληνική εφημερίδα, με το όνομα “Ταχυδρόμος”, χρονολογείται το 1784 στη Βιένη, με εκδότη τον Ζακυνθινό Γιώργο Βεντότη. Εκδόθηκαν μόλις δύο φύλλα και έκλεισε μετά από παρεμβάσεις της οθωμανικής διοίκησης προς τις αυστριακές αρχές.
Ο ομιλητής περιέγραψε αρκετά ακόμα εκδοτικά εγχειρήματα από Έλληνες της διασποράς που έδωσαν ώθηση στον Τύπου και τις ιδέες της επανάστασης.
Συγχρόνως, όπως τόνισε ο κ. Σκαμνάκης «τα πρώτα έντυπα υπήρξαν ταυτόχρονα εργαλεία των ελληνόφωνων ελίτ, οι οποίες επιδίωκαν τη συγκρότηση ενός σύγχρονου εθνικού κράτους ως συνέπεια των γενικότερων ανακατατάξεων και του κοινωνικού και πολιτικού μετασχηματισμού στην Ευρώπη. Το πέρασμα, δηλαδή, από την απολυταρχία στον πρώιμο αστικό φιλελευθερισμό».
Τη συνεδρία του Σαββάτου συντόνισε ο πρώην πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης Γιάννης Φίλης.
Θαυμασμός και ευχαριστίες
Τον θαυμασμό τους για την πληρότητα του Μουσείου Τυπογραφίας αλλά και την προσφορά των εμπνευστών του Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη στον πολιτισμό, εξέφρασαν οι εισηγήτριες και εισηγητές του συνεδρίου το Σάββατο.
«Πρόκειται για ένα καταπληκτικό μουσείο που πραγματικά με έχει εντυπωσιάσει», ανέφερε στην αρχή της ομιλίας της η βιβλιογράφος και ιστορικός του βιβλίου Λεονώρα Ναβάρη, ενώ η επικεφαλής βιβλιοθηκάριος της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, Ειρήνη Σολομωνίδη, δήλωσε «συγκινημένη και συγκλονισμένη» από την περιήγησή της στο Μουσείο.
«Ο Γιάννης και η Λίλη δημιούργησαν, αποκλειστικά με τις δικές τους δυνάμεις, ετούτον εδώ τον μοναδικό χώρο ως μία ακόμα προσφορά στην πόλη και τους κατοίκους της. Διότι σε αυτούς, στις Χανιώτισσες και στους Χανιώτες, ανήκει το Μουσείο Τυπογραφίας και ας μη το έχουν αντιληφθεί ορισμένοι», ανέφερε ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ Αντώνης Σκαμνάκης και πρόσθεσε πως «τα Χανιά θα πρέπει να αισθάνονται υπερήφανα που έχουν αναδείξει στην πρόσφατη ιστορία τους ανθρώπους όπως ο Γιάννης και η Ελένη Γαρεδάκη».
«Ευχαριστούμε τον κ. Γαρεδάκη για όσα έχει κάνει για την τοπική κοινωνία. Για την εφημερίδα, το Ινστιτούτου Επαρχιακού Τύπου (ΙΕΤ), το Μουσείο Τυπογραφίας, που είναι μοναδικό στην Ελλάδα και σε παγκόσμιο επίπεδο από τα καλύτερα», σημείωσε ο πρώην πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης Γιάννης Φίλης.
Χαιρετισμό απηύθυνε και ο ιδρυτής του Μουσείου, Γιάννης Γαρεδάκης ο οποίος υπογράμμισε ότι «τα “Χανιώτικα νέα”, το Μουσείο Τυπογραφίας, ως χώροι καταγραφής και ιστορικών γεγονότων, θέλησαν να προσεγγίσουν να παρουσιάσουν τον ρόλο της τυπογραφίας, την συμβολή της, την περιόδο της Εθνικής Παλλιγενεσίας».
Παρουσίαση εκδόσεων
Σε δύο εκδόσεις ήταν αφιερωμένη η δεύτερη ημέρα του συνεδρίου. “Η Τυπογραφία στα χρόνια της εθνεγερσίας 1821 – 1828”, του Αντώνη Παπαντωνόπουλου (παρουσιάστηκε από τον διευθυντή των “Χ.Ν” Παρασκευά Περάκη), καθώς και “Το ιστορικό δημοτικό τραγούδι της Κρήτης για το 1821 / Ιστορική ρίμα – ριζίτικο τραγούδι” του Σταμάτη Αποστολάκη (παρουσιάστηκε από τον δάσκαλο και συγγραφέα Χάρη Στρατιδάκη). Αναλυτικό ρεπορτάζ θα δημοσιευτεί στο αυριανό φύλλο των “Χανιώτικων νέων”.
