Στην Τέχνη δοχεία ως αρχιτεκτονική
ΚΑΜωμένα θραύσματα εν ποιητική
Μνήμη Γιώργου Λιοδάκη
Ας υποθέσουμε πως
Η Ζωή είναι ένας γέρος
Με λουλούδια στο κεφάλι
Ο νεαρός θάνατος κάθεται σ’ ένα café
Χαμογελώντας, κρατά
Ένα νόμισμα ανάμεσα στον
Δείκτη και ον αντίχειρα του
Σε σένα λέω
«άραγε θ αγοράσει λουλούδια»
Kaι «ο θάνατος είναι νεαρός
Η ζωή φοράει βελουτέ παντελόνια
Η ζωή παραπαίει,
Η ζωή έχει γενειάδα
…Βλέπεις τη Ζωή; είναι εκεί και εδώ
Ή εκείνο ή αυτό
Ή τίποτα ή ένας γέροντας 3 τρίτα
Κοιμισμένος, στο κεφάλι του
Λουλούδια, που πάντα φωνάζει
Σε κανέναν…
…υπάρχει μια κυρία, που τ’ όνομα της
Είναι Επέκεινα κάθεται δίπλα στο
Νεαρό θάνατο, είναι λεπτή
Της αρέσουν τα λουλούδια.
E.E. Cummings (1926)
ΤΟ ΕΠΕΚΕΙΝΑ
ΕΝΟΣ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΗ
Η απώλεια του 25χρονου φοιτητή της αρχιτεκτονικής Γιώργου Λιοδάκη και το αυριανό μνημόσυνό του ήταν αφορμή γι’ αυτό το αμφίσημο κείμενο των αντιθετικών καταστάσεων όπου μας επιβάλλονται a priori, της ζωής με τα περιοριστικά όρια και του θανάτου με τα απόλυτα ανεξέλεγκτα όρια ως πραγματικός και μεταφυσικός προ-ορισμός. Στο τέλος του ποιήματος του Καμμινγκς (1) απέναντι στη λεπτή (σαρακοφαγωμένη οστεωμένη διαχρονική) κυρία ΕΠΕΚΕΙΝΑ που κάθεται δίπλα στο νεαρό θάνατο κρατώντας πολύχρωμα λουλούδια που της πρόσφερε τοποθετώ τη χρονική εύσωμη ροδαλή κυρία ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ που κρατά μια γυάλα με γκρίζα στάχτη, είναι τα χρονικά αποκαΐδια της δημιουργίας, δια-κρίνω μαύρους κόκκους ξύλου, γκρίζα ρινίσματα μετάλλων, άσπρους κόκκους ασβέστη, άμα είσαι πιο προσεκτικός βλέπεις μικρές φυσαλίδες ανάμεσα τους, ιδρώτας, αίμα, δάκρυα όλα έχουν γίνει ένα πηχτός γκρίζος πολτός, αυτός που άφησε με το προσωπείο της ζωής ο γέρος θάνατος. Είναι αυτός που δε δίστασε να πάρει μαζί του έως τη χώρα των μακαρίων το νεαρό Γιώργο πριν του δώσει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα συγκριτικά αναγνωρίσιμο έργο μέσα από το κτίσιμο του δικού του ονείρου και άφησε τους φίλους γονείς του Κατερίνα και Μαθιο, την αδελφή του Δήμητρα να κρατούν ελπίζω για πολλά χρόνια την εικόνα του όμορφου καλοσυνάτου νέου, ελπιδοφόρου, του εν δυνάμει δημιουργικού. Από χώμα και νερό γίνεται ο πηλός Μαθιε, Κατερίνα, η… ζωή μα ο χάρος -αδίστακτος- στέλνει το νεαρό κακέκτυπο του να ζητεί από εσάς λουλούδια. Κουράγιο. Εύχομαι να χετε τη δύναμη να ποτίζεται τη μνήμη του γλυκύτατου Γιώργου(2). Εγώ, συμβολικά σας προσφέρω σαν ένα ποτήρι νερό το υπέροχο ποίημα της EMILY DICKINSON (3) γραμμένο το 1863
Η φύση κάνει να διψούμε
ώστε, πεθαίνοντας μετά,
λίγο νερό εκλιπαρούμε
σε δάχτυλα περαστικά.
Δειλοί την πιο λεπτή για μας
ανάγκη που εν αφθονία
πληροί το μέγα προς δυσμάς
το Ύδωρ, η Αθανασία.
ΚΑΜ ΤΩΡΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ
Επιλέγω από το «διάλογος των νεκρών» του Πωλ Βαλερύ και το βιβλίο του «Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων» (4)
ΦΑΙΔΡΟΣ – Φαίνεται πως και συ ο ίδιος προσηλυτίστηκες στη λατρεία της αρχιτεκτονικής! Βλέπω πως δεν μπορείς να μιλήσεις, χωρίς να δανειστείς από «τη μείζονα τέχνη» της εικόνας της και το στέρεο ιδανικό της.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ – Είμαι ακόμα όλος ποτισμένος από τα λόγια του Ευπαλίνου που μου ανάφερες. Ξύπνησαν μέσα μου κάτι που τους μοιάζε.
ΦΑΙΔΡΟΣ – Κοιμόταν λοιπόν μέσα σου ένας αρχιτέκτων?
ΣΩΚΡΑΤΗΣ – …Υπήρχε μέσα μου ένας αρχιτέκτων και οι περιστάσεις δεν αποτελείωσαν τη διαμόρφωση του.
ΦΑΙΔΡΟΣ – Από τι το καταλαβαίνεις;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ – Από κάποια, δεν ξέρω, βαθιά πρόθεση να οικοδομήσω, που ανησυχεί το στοχασμό μου βουβά.
Παρακολουθώντας τα ρεπορτάζ που έχουν να κάνουν με την Αρχιτεκτονική στην πολη μέσω του ΚΑΜ, σημειώνω συνοπτικά από τα κείμενα των Γιώργου Κώνστα και της Ελένης Φουντουλάκη.
Τριτη 26/7 «προτάσεις για μικρής κλίμακας αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στην πόλη των Χανίων καταθέτουν φοιτητές Αρχιτεκτονικής από την Ελλάδα και το Ισραήλ, που συμμετέχουν σε σχετικό εργαστήριο σχεδιασμού».
Επιμέλεια Κ.Α. Ουγγρίνης και Μ. Λιάπη αυθόρμητα διατυπώνω γνωστοί οι καθηγητές πάνω κάτω γνωστό το αποτέλεσμα, η ομιλία του Α. Τζομπανάκη προσδίδει καινούρια στοιχεία για μια «πειραματική» βιωματική δράση επεμβάσεων στην πόλη…
Σάββατο 30/8 «η Αμαλία Κωτσάκη θα προταθεί από τον κύριο Βάμβουκα για πρόεδρος της ΚΕΠΠΕΔΗΧ ΚΑΜ», αναφωνώ αυθόρμητα, αξιόλογη επιλογή, ένας άνθρωπος γνώστης του αντικειμένου της Αρχιτεκτονικής στο νευραλγικό ΚΑΜ, για τις άλλες υπηρεσίες, συμπλήρωσα, υπάρχουν άξιοι άνθρωποι.
Δευτέρα 1/9 «Η Αρχιτεκτονική του μέλλοντος θα είναι περισσότερο ανοιχτή στις αλλαγές που συμβαίνουν» όπως επισημάνθηκε στο πλαίσιο της 17ης Συνόδου των προέδρων των Αρχιτεκτονικών Σχολών της Ευρώπης που άρχισε προχθές και ολοκληρώνεται σήμερα στο ΚΑΜ στα Χανιά, με θέμα το μέλλον της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης…». Τα σχόλια με αφορμή τη δεδομένη κρίση που αγγίζει και την αρχιτεκτονική παγκοσμίως, με προβληματίζουν. Οι τεκμηριωμένες απόψεις σημαντικών καθηγητών όπως της Κ. Τ. Τζώρτζη και του γνωστού στα Χανιά για τη διαπιστωμένη επαναλαμβανόμενη χρόνια τώρα οργανωτική συμμετοχή του, Κ. Σπυριδωνίδη μου ανοίγει τη συνεχώς διατυπωμένη συνοπτικά αναγκαιότητα: αφού η αρχιτεκτονική ως Τέχνη ενισχύεται, ανανεώνεται και αυτοπροσδιορίζεται συνεχώς μέσω και άλλων κοινωνικοεπιστημονικών συμπράξεων, πόσο μπορεί να είναι μελλοντικά ευάλωτη στη δημιουργική, ποιητική της διαχρονική διάσταση.
Επιλέγω, ένα ημερολογιακό σημείωμα του Άρη Κωνσταντινίδη (5)
…να όμως κι ακόμα μια αξιοπρόσεκτη διατύπωση του Αριστοτέλη που τηνε παραθέτω: «αν η φύση έχτιζε τα σπίτια, θα το έκανε όπως η τέχνη»…και που δεν έχω τη δύναμη να τηνε σχολιάσω, …αφήνοντας τον καθένα να τηνε προσέξει και να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματα του… Για να πω μόνο πως η αρχιτεκτονική δεν είναι αυτό που μπορούμε να λέμε, αλλά αυτό που μπορούμε να κάνουμε. Γιατί η πηγή από όπου αντλεί, η αρχιτεκτονική, τη δύναμη της, την εφευρετικότητα της (-την ποιητική της, ακόμα) βρίσκεται στη δοσμένη πραγματικότητα: -στο φυσικό τοπίο, στον άνθρωπο, στην τεχνική» δηλαδή στην τέχνη συμπληρώνω. Ανασύρω από το βιβλίο του Π. Α. Μιχελή «Η αρχιτεκτονική ως τέχνη» (6), Πού και πότε δηλαδή ανθίζει η τέχνη; Η τέχνη -λέγουν- ανθίζει εκεί, όπου υπάρχουν χρήματα. Η θέση αυτή όμως πρέπει να συμπληρωθεί έτσι: όχι απλώς, διότι υπάρχουν χρήματα, αλλά επειδή για να υπάρξουν προϋποτίθεται μια κοινωνία, που λυτρώθηκε από τις άμεσες ανάγκες της ζωής κι έχει καιρό να σκεφθεί, να χαρεί και να εκτιμήσει το φαινομενικώς άσκοπο προϊόν της τέχνης και γι αυτό της διαθέτει οικονομικά μέσα, κάποτε μάλιστα μεγάλα, ώστε να στήσει το έργο της. Η αρχιτεκτονική ιδίως όπως ο Ruskin εξηγεί, απαιτεί θυσίες. Το χρήμα όμως είναι μέσο και όχι κίνητρο για την τέχνη, πράγμα που αποδεικνύεται με την ύπαρξη από τόσες κοινωνίες πλούσιες, αλλά ανίκανες να εκφραστούν καλλιτεχνικά. Και τούτο επειδή η θυσία είναι κάτι άλλο από τη σπατάλη. Αν η κοινωνία των Αθηνών του Περικλή θυσίασε το χρυσό της για να καλλωπίσει την Ακρόπολη, ο Φειδίας και ο Ικτίνος ήξευραν να μη σπαταλήσουν, αλλά να διαχειρισθούν τα χρήματα με σοφή οικονομία. Εφιλοκάλησαν «μετ’ ευτελείας».
Το ΚΑΜ είναι η ποιοτική φρεγάτα του πολιτιστικού στόλου των Χανίων, γι’ αυτό χρειάζεται τους σωστούς ανθρώπους, μεράκι και χρήματα αποκομμένο από λειτουργίες βρεφονηπιακών και άλλων παρεμφερών υπηρεσιών. Θα επανέλθουμε…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Σ.Σ. Καμμινγκς (1894-1962) Πολυγραφότατος μοντέρνος ποιητής, πειραματιστής άφθαστος λυρικός και σατυρικός συγγραφέας, εισηγητής του “σκεπτόμενου αισθήματος” εσωτερικός και απόμακρος από κάθε εξουσία.
(2) Γιώργος Μ. Λιοδάκης είχα την τύχη να γνωρίζω τους γονείς του και να τον προετοιμάσω στο ελ. σχέδιο για την αρχιτεκτονική
(3). Εμιλυ Ντίκινσον (1830-1886). Εζησε στη Μασαχουσέτη, λυρικότατη τα ποιήματα της έχουν ως σταθερή αναφορά τη θνητότητα. Η αθανασία της Ε. Ντίκινσον σφυρηλατήθηκε πάνω στην πραγματικότητα του θανάτου “Το μέγα ύδωρ” εκδ. Αγρα.
(4) Πωλ Βάλερυ “Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων” εξαιρετικό βιβλίο με πρόλογο του Αγγελου Σικελιανού και επίμετρο του Γιώργου Σημαιοφορίδη
(5) Αρης Κωνσταντινίδης ο κορυφαίος Ελληνας αρχιτέκτων σε επίπεδο κτίζειν συγγραφής βιβλίων και αρθρογραφίας, είχα την τύχη να τον γνωρίσω δίπλα στη σύζυγό του συνάδελφό μου γλύπτρια Ναταλία Μελά. Από το βιβλίο του “Η αρχιτεκτονική της Αρχιτεκτονικής” εκδ. “Αγρα”.
(6) Το βιβλίο “Η Αρχιτεκτονική ως τέχνη” του Π.Α. Μιχελή εκδόσεις Ε. Μετσόβειο Πολυτεχνείο 1977 μας είχε δοθεί ως σύγγραμμα στο μάθημα της ρυθμολογίας από τον καθηγητή μας στην Α.Σ. Καλών Τεχνών Αθηνών σημαντικό αρχιτέκτονα Παναγιώτη Μυλωνα.
