Έχουμε ελεύθερη βούληση ή οι αποφάσεις μας είναι προκαθορισμένες;
Σύμφωνα με τους νόμους της Φυσικής, ότι κάνουμε προκύπτει αναπόφευκτα από αυτό που συνέβη πριν. Κι όμως είμαστε πεπεισμένοι ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Μπορούμε όμως;
Διαθέτουμε τη νεφελώδη αίσθηση ότι έχουμε ελεύθερη βούληση. Νεφελώδη γιατί ίσως είναι μια ψευδαίσθηση για κάποιους.
Στο σημείωμα παραθέτω μια σειρά έρευνες σχετικές με τις επιρροές στις αποφάσεις μας.
Ο παράγοντας Φυσική
Όταν αποφασίζουμε κάτι, ένα συγκεκριμένο μοτίβο νευρώνων πυροδοτείται στον εγκέφαλό μας για να μετατρέψει τη σκέψη μας σε πράξη. Αυτό οφείλεται στους παλμούς ηλεκτρονίων – θεμελιωδών σωματιδίων που ακολουθούν τους νόμους της Φυσικής, σύμφωνα με τους οποίους τα πάντα καθορίζονται από το τι συνέβη αμέσως πριν.
Ας αναρωτηθούμε «Για να έχω ελεύθερη βούληση, πρέπει να μπορώ να συμπεριφέρομαι χωρίς εξάρτηση, χωρίς σχέδιο, έτσι όπως μου αρέσει».
«Όταν παίρνω μια απόφαση, ελέγχω τη συμπεριφορά μου;».
Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολιτισμικές επιρροές, ψυχολογικές επιρροές κι ανεξέλεγκτες επιρροές τις οποίες δεν υποπτευόμαστε.
Κάθε επιλογή μας είναι αποτέλεσμα μιας δέσμης προτιμήσεων που διαμορφώνονται από τη γενετική φύση μας και την περιβαλλοντική τροφή μας.
Παρ’ όλα αυτά, μπορούμε να εναντιωθούμε σε κάτι που μόλις αποφασίσαμε…
Αυτενέργεια
– Είναι η ικανότητα να οργανώνουμε και να ενσωματώνουμε πληροφορίες από πολλές πηγές και να βλέπουμε ένα θέμα από πολλές θεάσεις.
– Eίναι η αίσθηση ελέγχου της ζωής μας, η ικανότητά να επηρεάζουμε τις σκέψεις και τη συμπεριφορά μας.
– Είναι η πίστη ότι μπορούμε να χειριζόμαστε ένα ευρύ φάσμα εργασιών και καταστάσεων.
– Η αναπτυγμένη αυτενέργεια μας βοηθά να είμαστε ψυχολογικά σταθεροί, ευέλικτοι ώστε να ενσωματώνουμε ελπίδες, όνειρα, επιθυμίες και καταναγκασμούς.
Την χρησιμοποιούν όλοι; Κατηγορηματικά, Όχι.
Πρωινό περπάτημα
Χανιώτης μου εξομολογήθηκε ότι λαβαίνει σοφές αποφάσεις όταν περπατά νωρίς το πρωί. Γιατί άραγε;
Σε έρευνες εντόπισα ότι ο αέρας του σπιτιού μας είναι επιβαρυμένος και μας επηρεάζει αρνητικά. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ονομάτισε αυτή την κατάσταση «Σύνδρομο μολυσμένου κτηρίου’ με αμέτρητους ένοχους ρύπους: ‘καπνός τσιγάρου, μονοξείδιο του άνθρακα, ραδόνιο, θόριο, ράδιο, τριχλωροαιθυλένιο, βενζόλιο, οργανικές χημικές ουσίες, αιθάλης, χώμα σκόνη, όζον που αλληλεπιδρά με αρώματα, καπνοί από το τηγάνισμα κοτόπουλου, μυρωδικά κεριά κ.α.».
Πως μας επηρεάζουν;
Προκαλούν λευχαιμία, ημικρανίες, άσθμα, πυροδοτούν φλεγμονές, αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών και νευρολογικών παθήσεων, χαμηλού βάρος στη γέννηση και ανοσολογικών αντιδράσεων.
«Θα γνωρίζουμε περισσότερα σε 10 χρόνια» λένε οι ειδικοί.
Μέχρι τότε, εξαερισμός και περπάτημα στο ύπαιθρο για καθαρές σκέψεις.
Οι καλύτερες αποφάσεις;
Ερευνητές παρατήρησαν ότι αν ένα άτομο δεν είναι ενσωματωμένο στην κοινωνική του τάξη, δεν καταφεύγει σε φίλους για βοήθεια. Απλά βασίζεται στις δυνάμεις του.
Έτσι η ικανότητα λύσης προβλημάτων εμφανίζεται να είναι ισοδύναμη εναλλακτική στην απουσία κοινωνικών δεξιοτήτων.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Τα άτομα που επιλέγουν να είναι μοναχικά, έχουν συνειδητοποιήσει ότι δεν χρειάζονται την κοινωνική τους ομάδα τους επειδή είναι αυτόνομα και αυτενεργά.
Αν και η έρευνα αφορούσε ζώα, ο επικεφαλής της έρευνας τόνισε
«Είναι πιθανόν τα ευρήματα να έχουν παράλληλη σχέση με τους ανθρώπους, επειδή ακριβώς το υψηλό επίπεδο λύσης προβλημάτων μπορεί να μην αφορά τα κοινωνικά άτομα».
Οι χειρότερες αποφάσεις
Στον αντίποδα, άτομα με χαμηλή αυτενέργεια δυσκολεύονται όταν προσπαθούν να λάβουν αποφάσεις. Πώς συμπεριφέρονται;
Χρονοτριβούν, εμμένουν σε λεπτομέρειες κι ανησυχούν υπερβολικά.
Σ’ άλλες περιπτώσεις, η έλλειψη αυτοπεποίθησης τους οδηγεί να αποστρέφονται τον κίνδυνο. Σκέπτονται ρηχά, και ενεργούν παρορμητικά.
Τα 6 καπέλα της σκέψης
Η θέαση ενός προβλήματος, διλήμματος από 6 διαφορετικές πλευρές είναι μια στρατηγική σκέψης που διδάσκεται (Μαθαίνω εύκολα, 2004). Η εμπειρία μου, στα 25 χρόνια παρουσίασης της, είναι ότι οι εκπαιδευμένοι νεαροί έφηβοι απελευθερώνουν το γνωστικό τους δυναμικό. Είναι χρήσιμη στρατηγική να βλέπουν τη λογική, τη συναισθηματική, τη θετική, την αρνητική, την εναλλακτική και την ολιστική όψη. Ταυτόχρονα! Ποιοι την εφαρμόζουν; Όχι οι στρατευμένοι.
Συμπερασματικά
– Οι συμβουλές των ερημιτών ήταν πάντοτε ευπρόσδεκτες και αποτελεσματικές.
– Καθαρό μυαλό, σε καθαρό περιβάλλον για καθαρές σκέψεις.
– Ισχυρή μνήμη, ικανότητα προβολής πιθανών μελλοντικών επεισοδίων και δημιουργία σεναρίων για λύση προβλημάτων είναι το ζητούμενο για τον πολίτη του 21ου αιώνα.
– Πολλαπλή θέαση ενός προβλήματος οδηγεί σε στοχασμό, σκέψη 2ου επίπεδου κι ορθή απόφαση.
*Ο Κυριάκος Βασιλομανωλάκης είναι Πτυχ. Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στη Διά Βίου Μάθηση. Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr
Τα βιβλία του ‘Μαθαίνω εύκολα΄ ‘Θυμάμαι εύκολα’ ‘Μελετώ αποτελεσματικά’ διατίθενται από τα βιβλιοπωλεία Libraire και ΚΥΒΟΣ.
